Дәріс сабақтарының мазмұны

6. Дәріс сабақтарының мазмұны

Сатып алу әдісі үш кезеңнен тұрады:

• 
  сатып алушыны анықтау;
  
• 
  бизнес бірлестігінің құнын есептеу;
  
• 
  сатып алу күніне сатып алынған активтер, сонымен қатар қабылданған шарты міндеттеме арасындағы бизнес бірлестігіне кеткен шығындарды анықтау.
  

Іс жүзінде барлық бизнес бірлестіктерінде бір бірлестіруші ұйым басқа бірлестіруші ұйымнан бақылау алады.

• 
  ол басқа ұйымдардың толық немесе жартылай меншігінде болса;
  
• 
  материалдық ұйымның борышқорлық және үлестік құралдары рыногына бармаса;
  
• 
  материалдық ұйым және оның соңғы материалдық ұйымы шқе-ні құраса.
  

• 
  еншілес және материалдық ұйымдар арасында жүргізілген есептік операциялар. Шоғырландырма балансында еншілес және материалдық ұйымдармен болған өзара есептер саны бойынша сальдо өзара өтеледі. Дебиторлық және несигерлік берешек бойынша есептер басқа компаниялар мен ұйымдарға жататын сальдо саны бойынша ғана көрініс табады;
  
• 
  бас ұйымның еншілес ұйымдарымен төленген дивидендтер бойынша есептер алып тасталуы (есептелмеуі) керек;
  
• 
  инвестиция материалдық ұйымның баланстық құнымен есептеледі;
  
• 
  табыстар, шығыстар бойынша операциялар және шоғырландырылған ұйымдар арасында іске асырудан түскен пайда. Шоғырландырма есептемесінде операция көлемдері мен олардың қаржы нәтижелері артып кетпеу үшін ішкі топтық операциялар мен тиісті шығыстар мен кірістерді іске асырудан түскен кіріс сальдосы шығарылмайды.
  

• 
  өндірісте немесе тауарларды жеткізуге қолдану, қызмет көрсету, әкімшілік мақсаттыр үшін;
  
• 
  қарапайым шаруашылық қызмет барысында сату.
  

Әділ құны бойынша есеп кезінде жылжымайтын мүлікке инвестиция жұмсауды бастапқы танудан соң ұйым әділ құнын анықтай алмайтындарды есептемегенде, барлық объектілер әділ құны бойынша көрініс табады.

Жылжымайтын мүлікке инвестиция жұмсаудың әділ құнының өзгеруінен туындаған басқадай пайда немесе залалды олар пайда болған кезеңнің пайда немесе залалына жатқызу керек. Нарықтық құн жылжымайтын мүлікке инвестиция жұмсау ретінде танылады. Әділ құн – бұл баланс күнінің жағдайы бойынша нарықта қолданылатын анағұрлым ықтимал баға.

Егер әділ құнды сенімді түрде анықтау мүмкін болмаса, онда жылжымайтын мүлікке инвестиция жұмсау нақты сатып алу шығыны болып саналады.

Нақты шығындар бойынша есеп үлгісі кезінде ұйымның бастапқы мойындауынан кейін жылжымайтын мүлікке инвестиция жұмсауды жинақталған өтелім және активтердің құнсыздануынан жинақталған залалдарды шегеру арқылы нақты шығындар бойынша өлшеу қажет.

Бағалау резерві - мөлшері бойынша не орындалу мерзімі бойынша белгісіз міндеттеме.

Міндеттемелер - реттеу экономикалық пайдасы бар ресурстарды ұйымнан шығаруға себеп болатын өткен кезеңдер оқиғаларының нәтижесі ретінде пайда болған ұйымның ағымдағы міндеттемесі.

Міндеттейтін оқиға - нәтижесінде ұйымда осы міндеттемені орындаудың нақты баламасы болмайтын заңды түрде немесе міндеттеменің тәжірибесінен пайда болатын оқиға.

Заңды міндеттемелер- бұл: шарттан (нақты немесе болжанған жағдайлар негізінде); заңнама; немесе заңның басқа да іс-әрекеттерінен туындайтын міндеттеме.

Енгізілген міндеттемелер - ұйымның іс-әрекеттерінен пайда болатын міндеттемелер: саясатпен немесе жеткілікті түрде нақты ағымдағы мәлімдемемен жарияланған, бұрынғы қызмет тәжірибесімен қалыптасқан ұйым өзіне жекелеген міндеттерді қабылдайтынын басқа тараптарға көрсетті; және нәтижесінде ұйым өзіне қабылдаған міндеттерді орындайтынын негізделген күтулермен тараптарға сендірді.

Шартты міндеттемелер - бұл: бұрынғы оқиғалардан туындайтын және ұйымның бақылауында толық болмайтын бір немесе одан да көп белгісіз болашақ оқиғалардың басталуымен немесе басталмауымен расталатын ықтимал міндеттеме; немесе бұрынғы оқиғалардан туындайтындықтан, бірақ: экономикалық пайдасы бар ресурстарды шығару міндеттемелерді реттеу үшін қажет болатындығына сенімнің жоқтығынан; немесе міндеттеменің көлемі жеткілікті сенімділікпен өлшенбейтіндіктен, танылмайтын ағымдағы міндеттеме сияқты шартты міндеттемені айқындайды.

Шартты актив - бұрынғы оқиғалардан туындайтын және ұйым толық бақыламайтын бір немесе одан да көп белгісіз болашақ оқиғалардың басталуымен немесе басталмауымен расталатын ықтимал актив ретінде айқындалады.

Міндет жүктелген келісімшарт - бұл келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындау көлемі ол бойынша алатын экономикалық пайдадан асып түсетін шарасыз шығындарды талап ететін келісімшарт.

Қайта құрылымдау - жоспарланған және басшылық бақылайтын: ұйымның қызмет аясын; не осы қызметті жүргізу тәсілдерін елеулі түрде өзгертетін бағдарлама ретінде айқындайды.

Уақыт пен ақшаның өзара байланысы:

• 
  ақша пайда табу мақсатында жұмсалады;
  
• 
  қаржы жұмсалымы осы рәсуаны ақтап алу үшін қосымша пайда немесе үнемді беруі керек. Бірақ біз жұмсалымды өтеп алу үшңн пайда немесе кіріс мөлшері айтарлықтай жоғары болу керек екендігін ескергеніміз жөн;
  
• 
  егер олар ең аз дегенде осындай пайда немесе кіріс берген, оның деңгейі инвесторға уақыт ұзақтығын өтеген жағдайда қаржы жұмсалымын тиімді деп есептеуге болады.
  

Анықтау бойынша аннуитет мынаны талап етеді:

• 
  дүркіндік төлеулер немесе түсулердің (ренталар деп аталатын) әрқашан да тең болуын;
  
• 
  интервалдар арасындағы ренталардың тең болуы;
  
• 
  пайыз әр интервалға бірдей есептелуін.
  

• 
  минералдарды, мұнай, табиғи газ және басқа орнына келтіруге болмайтын ресурстарды басқаруға және қолдануға жалгерлік шарттарды;
  
• 
  кинокартиналар, бейнежазбалар, қолжазбалар, патенттер мен авторлық құқықтар, бағдарламамен қамтамасыз ету сияқты тауарлар мен заттарға лицензиялық келісімдерді.
  

ҚЕХС – 17 жалгерлік есебін реттейді және жалгерлікті екі түрге бөледі:

• 
  қаржылық;
  
• 
  операциялық.
  

Операциялық – бұл қаржылық жалгерлігінен болған үздік жалгерлік.

Ұйым өзінің қызметін жүзеге асыратын негізгі экономикалық орта әдетте, ұйым ақшалай қаражатын іздестіретін орта болып табылады.

ҚЕХС сәйкес есептер құру кезінде өлшеу валютасы немесе функионалдық валюта негізгі рөлді атқарады.

Өлшеу валютасы – бұл осы ұйым өзінің қызметін жүзеге асыратын экономикалық ортаның негізгі валютасы.

Валютаны анықтау кезінде компания өлшемдері ең бастысы қандай валюта тауарларды сату және қызмет көрсету (тауарларды сату бағасы көрсетілетін және олар бойынша есептер жүргізілетін валюта) бағасына әсер ететіндігін ескеру керек, еңбекақы шығындарын, материалдар мен өзіндік құнның басқа компоненттерін қалыптастыруда анықтаушы болып табылады, қаржы қызметінен (борышқорлық және үлестік құралдар) түскен қаражатқа әсер етеді.

Егер ұйымның өлшемдер валютасы есеп алатын ұйымның (шетел қызметін меңгерген ұйым, соңғысы оның еншілес ұйымы, филиалы, қауымдастырылған ұйымы болып табылады) валютасымен сәйкес келмесе, мынадай қосымша факторлар ескеріледі:

• 
  шетел қызметі есеп алатын ұйымның қызметінің ажырамас бөлігі болып табыла ма әлде жеткілікті дәрежеде жүзеге асырыла ма;
  
• 
  есептейтін ұйымның операциялары шетел қызметінің үлкен бөлігін құрай ала ма немесе жоқ па;
  
• 
  шетел қызметінен түскен ақшалай қаражат ағындары есептейтін ұйымның ақшалай қаражат ағындарына тікелей әсер ете ала ма және оның шотына шұғыл аударуға бола ма;
  
• 
  шетел қызметінен түскен ақшалай қаражат ағындары борышқорлық міндеттерді жабу үшін жеткілікті болып табыла ма.
  

Пайда салықтары – бұл салық салу кірісіне (ҚР СК сәйкес салық салу залалына) қатысты бюджетке (бюджеттен қайтарып алу) төлеуге жататын корпоративті кіріс салығы.

Бухгалтерлік пайда – бұл пайда салығын төлеу шығындарын ұстап қалу кезеңі үшін таза пайда немесе залалдар.

Салық салу пайдасы (салық залалдары) – бұл ҚР СК сәйкес анықталатын кезең үшін пайда (залалдар) сомасы, оның қатынасында пайда салығы бойынша міндеттер/талаптар туындайды.

Корпоративті кіріс салығын төлеушіге ҚР Ұлттық банкін, мемлекеттік мекемелерді, сонымен қатар ҚР-да қызметін жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаларды есептемегенде, ҚР резидентінің заңды тұлғалары жатады.

Салық салу кірісі, төлеу көзіне салынатын кіріс ККС салу объектілері болып табылады.

Салық салу кірісінің анықтау үшін әр салық төлеуші жиынтық жылдық кіріс, қстап қалу және залалдар салық есебін ұйымдастыру керек.

Тұрақты айырмашылықтар – бұл салық салу кірісі мен есеп беру кезеңіндегі бухгалтерлік кіріс арасындағы айырмашылық.

Тұрақты айырмашылықтардың туындау себептерінің бірі белгілі баптар бір есепке енгізіліп, басқаларынан шығарылатыны болып табылады.

Кәсіпорын қызметімен тікелей байланысты шығыстар салық салу кірісінен ұстап қалуға жатпайды, осыған байланысты тұрақты айырмашылық туындайды. Мұндай айырмашылықтарға мыналар мысал бола алады: жұмыскерге төленген материалдық көмек, бюджетке енгізуге жататын айыппұл санкциялары, іссапар, өкілдік және оларға ұқсас шығыстарды ҚР Үкіметі белгілеген нормалармен өтеуге шығындар, курстық айырмашылықтар, егер теріс болса, курстық айырмашылықтар оң курстық айырмашылықтар сомасын арттырады. Курстық айырмашылық – арттыру шамасы.

Уақытша айырмашылықтар – бұл салық салу мен есеп беру кезеңіндегі бухгалтерлік кіріс арасындағы айырмашылық, олар кейбір кіріс және шығыс қалдықтары салық салу кірісіне кіретін кезеңнің олар бухгалтерлік кіріске енетін кезеңмен сәйкес келмеген жағдайда пайда болады.

Активтердің қосылу салдарының бірі – айырбасталымды облигация, артықшылықты акциялар, акцияға сендірмелер және мәмілені аяқтауға арналған шартты акциялар сияқты құнды қағаздарды қолданудың артуы.

Алайда, бұл құнды қағаздар ресми қарапайым акциялар болып табылмайды, олар өздерінің иелеріне пайдалану немесе аудару жағдайларында қарапайым акцияларды алуға мүмкіндік береді. Мұндай құнды қағаздар тоғытқыш құнды қағаздар (тоғытқыш әсері бар құнды қағаздар) немесе әлуетті қарапайым акциялар деп аталады, өйткені олар қарапайым акциялар болған кезде акцияның азаюына, тоғытуына, пайдасына әкеледі.

Егер облигация шығарылғаннан кейін кейбір уақыт кезеңі ішінде басқа құнды қағаздарға аударылатын болса, онда олар айырбасталымды облигациялар деп аталады. Айырбасталымды облигация облигацияның пайдасын облигация иесінің таңдауы бойынша акцияға айырбастау артықшылығымен үйлестіреді.

Мұндай облигациялар облигацияларды сенімділікпен, кепілді пайызбен, акция құны айтарлықтай өскенде айырбастау мүмкіндігімен толықтыруды қалайтын инвесторлармен сатып алынады.

Сендірмелер – бұл иелеріне белгіленген уақыт ішінде белгілі баға бойынша акцияларды сатып алу құқығын беретін сертификаттар. Мұндай таңдау жаңғырту артықшылығына тән, өйткені жүзеге асыру кезінде сендірме қарапайым акцияларға айналады және әдетте, айырбасталымды құнды қағаздарды аудару сияқты тоғыту әсеріне ие (акция пайдасын азайтады).

Қауымдастырылған кәсіпорындағы инвестиция құн әдісімен есептеледі, қауымдастырылған кәсіпорын оның қабілетін айтарлықтай нашарлататын тұрақты ұзақ мерзімді шектеулерде әрекет ету кезінде қорларды инвесторға аударады. Инвестор бұл әдісті инвестиция жақын болашақта іске асыру мақсатында сатылып алынған және сақталған кезде қолданады.

Құн әдісі. Негізгі сәттер:

• 
  бақылауда емес, әсер ету болған кезде қолданылады;
  
• 
  қауымдастырылған компанияға инвестиция жұмсау үшін баламалы таңдау;
  
• 
  инвестиция жасау кезінде ол құн бойынша көрсетіледі және инвестиция шоты бойынша дебеттеледі;
  
• 
  хабарландыру кезіндегі дивидендтер дебиторлық берешек пен несие кірісін көрсету жолымен кіріс ретінде есептеледі. Дебиторлық берешек дивидендтерді алу кезінде несиеленеді.
  

Шығарылған қаржылық құралдардың бастапқы танылуы. Меншік және тартылған капиталға бөлу. Ққаржылық міндеттемелердің жіктемесі. Қаржылық міндеттемелердің бастапқы танылуы. Әділетті құн және оны анықтай әдістері.

Амортизациялық құн: дисконт және сыйақының амортизациясы. Қаржылық міндеттемелерді тануын тоқтату:

Кешенді және туынды қаржылық құралдарды тану (артықшыландырылған кумулятивтік акциялар).

Шартпен ұйғарылған бірлескен бақылау – экономикалық қызметті бақылауды бөлу және бақылауды бөлетін тараптардың пікірлестік келісімін талап ететін қызметке қатысты стратегиялық, қаржылық шешімдерді жүзеге асырушы. Бірлескен қызметке қатысу үлестерінің есебі, есептеме құру ҚЕХС 31 сәйкес жүзеге асырылады. Бірлескен қызметке қатысу туралы қаржылық есептеме. Бірлескен қызмет төмендегі нысандарда жүзеге асырылады:

• 
  бірлескен-бақылау операциялары (өндіріс);
  
• 
  бірлескен-бақылау активтері;
  
• 
  бірлескен-бақылау ұйымдары (заңды тұлға).
  

Акцияға арналған ажыратқыш пайданы есептеу акцияға базалық пайданы есептеуге ұқсас.

Айырмашылық мынада, акцияға ажыратқыш пайдаға кезең ішіндегі айналыстағы барлық ажыратқыш қарапайым акциялардың әсері кіреді. Бұл формула акцияға базалық және жарытқыш пайданың байланысын көрсетеді.

Ажырату кезінде ажыратқыш құнды қағаздар қарапайым акцияларға айырбасталады.

Акцияға арналған пайдаға әлуетті айырбастаудың айырбастау әсерін өлшеуге қолданылатын әдіс шартты ажырату (if–converted method) деп аталады. Бұл әдіс айырбастау облигациялары үшін былайша топшыланады:

• 
  кезеңнің басында айырбастау құнды қағаздарын айырбастау (немесе олар кезең ішінде шығарылса, құнды қағаздар шығару кезінде;
  
• 
  тиісті пайызды есептемегенде (салықты ұстап қалу).
  

Есептік баға – бұл жуық мәндер, қосымша ақпараттың түсу мөлшері бойынша қайта қарауды қажет етеді.

Есептік бағалардағы өзгерістер – бұл актив немесе міндеттердің баланстық құнын түзету не болмаса ағындағы статус бағасына байланысты туындайтын активті немесе актив не міндеттермен байланысты келешекте күтілетін пайда мен міндеттерді дүркіндік қолдану сомасы. Есептік бағаларды қайта қарау жаңа ақпараттың, үлкен тәжірибенің пайда болуының немесе тәжірибенің жинақталуының себебі болып табылады, әрине, қателерді түзету болып табылмайды. Есептік бағаларды қолдану – қаржылық есептемені дайындау процесінің маңызды бөлігі және есептердің растығына әсер етеді. Өйткені күнделікті қызметте кейбір тұрлаусыздықтар туындайды, есептік бағалардағы өзгерістер есептің жалпы қолданылатын тәжірибесінде қолайлы.

ҚЕХС 24 Байланысты талаптар

• 
  байланыстырылған тараптар арасындағы қарым-қатынас пен операцияларды анықтауда;
  
• 
  есеп беретін ұйым мен оның байланыстырылған тараптары арасындағы аяқталмаған есептерді анықтауда;
  
• 
  белгілі бір міндеттерді анықтауда, онда қаржылық есептемедегі баптарды тиісті етіп ашу талап етіледі;
  
• 
  ашуларды анықтауда, олар көрсетілген баптарға қатысты орындалуы керек.
  

Дәрістер мен тәжірибелік сабақтар 0-100 ұпаймен бағалайды.

11. Оқушылардың білімін бағалау критерийлері

Жұмыс істеу нәтижелері бойынша семестрде екі рет ағымдағы үлгерімінің қортынды балы (рейтинг) анықталады. 50 баллдан төмен баға қанағаттанарлық болып саналады.

Межелік бақылау 100 балға тең. Межелік бақылауға ағымды үлгерім балдары болған студенттер жіберіледі.

(1,2) Рейтинг келесі формула бойынша есептеледі
(1,2) Р = (1,2)АҮ*0,5 + (1,2)МБ*0,5
Семестірде пән бойынша күндізгі оқу түрінің студентінің қортынды бақылауға жіберу рейтингін бағалау келесі формула арқылы анықталады:
ЖР=(1Р+2Р)/2
Қортынды бақылау тест бойынша жазбаша түрде өткізіледі. Пән бойынша баллдағы қортынды баға келесі формула арқылы анықталады:
Қ=ЖР*ЖРСҮ+ҚБ* ҚБСҮ
осында ЖРСҮ, ҚБСҮ – бақылауға жіберу және қортынды бақылау үшін Университеттің Ғылыми Кеңесімен жылсайын бекітілетін салмақтық үлестер

0,6 және 0,4 - университеттің ғылыми кеңесімен белгіленген сәйкес салмақтық үлестер.

12. Оқытушының талаптары, саясаты мен іс-шаралары

Егер де сіз барлық сабақтарға қалмай келіп отырсаңыз, барлық сабақтарға дайын болып және жақсы жұмыс істесеңіздер, тапсырмаларды сапалы және мерзімінде орындасаңыздар, онда бақылау шараларының күнтізбелік кестесінде көрсетілген максималды балдар.

Оқу процесіне қатысу - сабақтарға қатысу, дайын болу және топ жұмыстарына белсенді болу.

Сіздің тәжірибелік сабақтарға дайындығыңыз топ ішінде сұраулармен, ҮЖ орындалуының тексерумен, сабаққа қатысуымен тексеріледі. Сабаққа дайындық оның аяқталғанынан кейін бағаланбайды. СӨЖ-дің уақытында орындалмауы аптадағы қалулар кезінде ½ балға төмендеуі мүмкін. Бір аптадан көп қалулар кезінде үй жұмысын орындау бағаланбайды.

Пәнді бұзған және қалған үшін әр сабақ түрлерінің отыру балы 0,5-ке дейін төмендетілуі мүкін. Сабақтан кетірген кезде қатысу үшін бал 0-ге тең болады.

Семестре тест немесе бір сұрақ пен Есеп түріндегі екі рубждік бақылаулар қарастырылған.

Егер де сіз дәлелді себеп бойынша сабаққа қатыспаған немесе бақылау шараларын босатқан болсаңыз, онда сізге жеке тапсырма бойыша және белгіленген уақытта қайта орындауға мүмкіндік беріледі.

Жұмыс қорытындылары бойынша семестрде екі рет ағымдағы үлгерімінің қорытынды балы анықталады. 50-ден төмен бал қанағаттанарлық бағаға тең болады.

Егер де сіз рубеждік бақылауға қатыспасаңыз, онда сіздің рейтингіңіз анықталмайды, яғни ол 0-ге тең болады.

Аралық бақылау 100 балға тең. Аралық бақылауға ағымды үлгерім балдары болған студенттер жіберіледі.

13 Әдебиеттер тізімі

Негізгі

1. 
   Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2007 года М.: Аскери, 2007 г.
   
2. 
   06.07.2007ж ҚР Қаржы министрлігінің № 184 бұйрығы «Қаржылық есептілікті және депозитарийлерді ұсыну ережелерін бекіту туралы».
   
3. 
   Ф.С. Сейдахметова «Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2008ж.
   
4. 
   С.Б. Баймуханова «Қаржылық есеп» Алматы 2007ж.
   
5. 
   Қ.К. Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп: теориясы және негіздері» Алматы, Экономика, 2006ж.
   
6. 
   Қ.К. Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп: теориясы және негіздері» Алматы, Экономика, 2006ж.
   
7. 
   Ә.Әбдіманапов «Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру принциптері» Алматы, Экономика, 2006ж.
   

Қосымша

8. 
   К.К. Кеулимжаев и др. «Қаржылық есеп» Алматы, 2005ж.
   
9. 
   Г.К.Тулешова «Халықаралық стандартқа сай қаржылық есеп» (часть 1,2) Алматы, 2005ж.
   

жүктеу 471,72 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: