«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пәнінің Оқу-әдістемелік кешені Шымкент

«Дене шынықтыру» факультеті

мамандық: - «Дене шынықтыру», «Музыкалық білім», «Дизайн», « Кәсіптік оқыту»

оқыту түрі: күндізгі

курс 1

семестр 1

лекциялар 15 сағат

практикалық (зертханалық, семинарлық) сабақтар 15 сағат

студенттің өзіндік жұмысы (СӨЖ) - 30 сағат

оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ- 30 сағат

барлығы 90 сағат

курстық жұмыс – семестр

емтихан __І_ семестр

шектік бақылаулар - саны 2

барлығы: ағымдық және шектік бақылау 60

қорытынды бақылау 40

Шымкент 2015ж.

Оқу жұмыс бағдарламасы «Биология» мамандықтарының үлгілік оқу жоспары мен мен «Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пәнінің типтік оқу бағдарламасы (Халықаралық гуманитарлық-техникалық университетінің Әдістемелік Кеңесімен бекітілген оқу бағдарламасының) негізінде әзірленді.

Оқу жұмыс бағдарламасын дайындаған: б.ғ.к. Сенкебаева А.А.

Оқу жұмыс бағдарламасы «Жаратылыстану-техникалық» факультетінің кеңесімен мақұлданды. Хаттама №__ «__»____ 2015 ж.

Техникалық жүйелерді қолданудың қауіпсіздік жағдайларын дайындаудың, төтенше жағдайларды болжаудың және өндірістік персоналды қорғаудың шешімдерін қабылдаудың, келеңсіз факторлардың әсерлерінен адамның аналитикалық-физиологиялық қасиеттерінің өзгеруі жөніндегі мәліметтерді ұлғайту, өмір сүру ортасының зиянды, қауіпті және жарақаттаушы факторларының көздерінің кешендік ұғымдары, қауіпсіздікті қамтамасыз етудің принциптерін қалыптастырудың теориялық негіздеріне және іс-жүзінде атқару жолдарын үйрету.

Тіршілік қауіпсіздігі адамзат әрекетшілік саласының бірі болып табылады, сондай-ақ осы ұғымғы бір қатар аспектілер кіреді: саяси, әскери, заңдық, әлеуметтік, медициналық, ақпараттық, қаржы, ғылыми, халықаралық және т.б. Мемлекеттің міндеті, оның функциясы ретінде қарағанда Тіршілік қауіпсіздігі халықты, қоршаған ортаны шаруашылық объектілерді (нысаналарды) төтенше жағдайлардан, олардан туындаған зардаптардан қорғау жөнінде мемлекет саясатын жүргізудің басым салалардың бірі болып саналады.

1.1 Пәнді оқытудың мақсаты.

«Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі» пәнінің мақсаты студенттерді адамның мекендеу ортасымен (өндірістік, тұрмыстық, қалалық) қауіпсіз өзара әрекеттесу негіздерімен және қауіпті, төтенше қауіпті жағдайларда жағымсыз факторлардан қорғау негіздерімен таныстыру болып табылады.

- адамның жұмысқа қабілеттілігін және денсаулығын сақтауға кепілдік беретін, оны экстремальды жағдайларда әрекет етуге дайындайтын, тиімді кәсіптік қызметтің техника қауіпсіздігіне және адамның қорғалғандығына қойылатын талаптармен үздіксіз бірлігі туралы түсінігі болуы тиіс;

- төтенше жағдайлар саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерін; «адам-мекендеу ортасы» жүйесіндегі тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің теориялық негіздерін;

- адамның мекендеу ортасымен және қызметтің ұтымды жағдайларымен өзарар әрекеттесу негіздерін;

- техникалық құралдар мен технологиялық процестердің қауіпсіздігі мен тұрақтылығын арттыру құралдарын және әдістерін;

- төтенше жағдайларда өндірістік обьектілер мен техникалық жүйелердің жұмыс істеу тұрақтылын зерттеу әдістерін;

- қауіпті және төтенше қауіпті жағдайлар мониторингінің әдістерін;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін басқарудың нормативтік – техникалық және ұйымдастыру негіздерін білуі тиіс;

- жағымсыз әсерлер параметрлерін бақылау және олардың деңгейлерін бағалау;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін арттыру бойынша шараларды жоспарлау және жүзеге асыру ептілігі болуы тиіс;

- құтқару жұмыстарын жоспарлау және қатысу;

- жеке қорғаныс құралдарын қолдану, зардап шегушілерге дәрігерге дейін көмек көрсету дағдылары болуы тиіс.

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі мәселелерінде құзіретті болуы тиіс.

1.3. Пәнді оқу кезінде студенттердің меңгеруге қажетті пәндер тізімі.

Студенттер «Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пәнін меңгеру үшін келесі пәндердің негізін, мүмкін болса, білуі шарт: математика, физика және химия.

1. Су тасқындарының тікелей келтіретін нұқсандары

2. Объектінің зақымдаушы факторларға тұрақтылығын анықтау

3. Ядролық жарылыстың қауіпті факторлары, олардың адамға, ғимараттар мен құрылыстарға әсері

4. Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайларда ауылшаруашылық өсімдіктері мен жануарларын, су және азық-түлікті қорғау.

5. Өсімдіктер шаруашылығы жұмыстарының тұрақтылығын бағалау

6. Мал шаруашылығы өнімдерінің шығындарын есептеу

7. Сәулелену жағдайды бағалау

8. Радиобелсенді заттармен уланған аудандағы сәулеленудің мүмкіндік мөлшерін анықтау

9. Адамдардың зардап шеккен аудандарда болу уақытының шектік ұзақтығын анықтау

10. Құтқару жұмыстарының басталу уақытын анықтау

11. Химиялық зақымдалуды бағалау

12. Химиялық зақымдалған аудандағы адам өлімдері мүмкіндігін анықтау

13. Ядролық қаруды қолдану кезіндегі радиациялық жағдайды бағалау

14. Инженерлік жағдайды бағалау әдістемесі, төтенше жағдайлар салдарларын жою үшін күштер мен құралдар құрамын анықтау

15.Төтенше жағдайларда дәрігерге дейін көмек көрсету. Төтенше жағдайлардың психологиялық аспектілерімен танысу

1. Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру мәселелері.

2. Қазіргі жағдайдағы азаматтық қорғаныстың рөлі және міндеті. Азаматтық

қорғанысты ұйымдастырудың реті мен принциптері.

3. Азаматтық қорғаныс құрылымының міндеті және ұйымдастыру реті. Азаматтық қорғаныстың басқару және қызмет органдары.

4. Құтқару және авариялық қалыпқа келтіру жұмыстары. Жұмыс жүргізу әдістері және оларды алып жүру.

5. Қазіргі заман қирату қаруын қолданғандағы төтенше жағдайлар, қирату ошақтарының сипаттамасы, қорғану шаралары.

6. Химиялық зақымдану және радиоактивті заттар мен улану аумақтарын анықтау.

7. Ядролық жойылу, бүліну, зақымдану ошағы дегеніміз не?

8. Қоршаған ортаға ядролық қарудың қандай жойқын зақымдаушы факторлары әсер етеді, зиян келтіреді?

9. Өткіш радиацияны түсіну. Радиоактивті ластану.

10. Өткір сәуле ауруы. Медбикелік өңдеу.

11. Ауыл-шаруашылық шикізаттарын алқаптық жағдайда тасымалдау және сақтауда қалай қорғайды.

12. Малдарды ветеринарлық өңдеу кезіндегі қандай зарарсыздандыру құралдарын және техниканы қолданады.

13. Қирату ошағындағы құтқару және басқа қажетті жұмыстарды жүргізудің ұйымдастыруы және әдістері, реті.

14. Төтенше жағдайлардағы түсініктер. Төтенше жағдайдың принциптерін түсіну. Олардың классификациялары.

15. Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар, қирату ошақтарының сипаттамасы, қорғану шаралары.

16. Төтенше жағдайлар кезінде халықты қорғау әдістері мен ұйымдастырудың негізгі ұғымдары.

17. Халықты қорғаудағы эвакуациялық шаралар.

18. Халықты және аумақтарды қорғауды ұйымдастыру. Қорғау тәсілдері.

19. Қорғану ғимараттары, баспаналар. Төтенше жағдайларда персоналдың және халықтың баспанасын ұйымдастыру.

20. Химиялық қарудың ерекшеліктері. Химиялық қауіпі туындаған ошақтарды жою мақсатында жүргізілетін жұмыстар.

21. Төтенше жағдайлардағы түсініктер. Төтенше жағдайдың принциптерін түсіну. Олардың классификациялары.

22. Тұрғындарды қорғау. Қорғанатын құрылымдарды пайдалану.

23. Залалданған аймақ. Төтенше жағдайды бағалау.ТЖ зардаптарын жою.

24. Жанғыш газдардың, сұйықтардың, қоспалар мен заттардың тұтануы.

25. Газдарды, сұйықтарды, қоспалар мен материалдарды өрт қауіптілігі бойынша жіктеу.

26. Жайларды жарылыс-өрт қауіптілігі бойынша санаттандыру. Адамдарды өрттен қорғаудың алдын алу және тәсілдері.

27. Жарылғыш заттарды, газ-ауа және шаң-ауа қоспаларын жіктеу.

28. Конденсацияланған жарылғыш заттар, газ-ауа және шаң-ауа қоспалары, қысым астында әсер етпейтін газы бар ыдыстар жарылғанда соққылық толқынның ерекшеліктері.

29. Жер беті, әуе және жер асты жарылыстарында соққылық толқындардың таралуы.

30. Соққылық толқыннан қорғау әдістері мен құралдары. Жоғары қысымды жүйелерді пайдалану қауіпсіздігі.

4. Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру принцптері, АҚ іске асыруды жүзеге асыратын ұйымдар, АҚ шаралар ұйымдастыру және жүзеге асыру үшін жауапты тұлғалар.

6. Токсиндер әсер еткендегі созылмалы улану, кәсіби және тұрмыстық аурулар.

7. Радиациялық қауіпсіздіктің негізгі принцптері-негіздеу, оңтайландыру, нормалау.

8. Радиациялық обьектілерді әлекетті қауіптілігі бойынша жіктеу.

9. Жабық сәуле шығару көздерімен жұмыс істеу. Қорғау шаралары. Жайға және жабдыққа қойылатын талаптар.

10. Радиациялық бақылау. Жүйелер және аспаптар.

11. Радиациялық барлау және дозиметрлік бақылау аспаптары. Өлшенетін параметрлер, бақылау деңгейлері. Санитарлық-сақтандыру шаралары.

12. Химиялық қауіпті заттарды апаттық лақтырғанда токсианттың таралуын есептеу әдістері. Химиялық барлау аспаптары.

13. Техносфераның дамуына демографиялық жарылыстың, халықтың кенттеуінің, энергетиканың, көліктің өнеркәсіптік өндірістің және экономиканың басқа салаларының әсер етуі.

14. Жағымсыз факторлардың жиынтығы жоғары техносфера аймақтары: өңірлердің және ірі қалалардың қоршаған ортасы, өндірістік орта, төтенше

жағдайлар аймақтары.

15. Техносфераның қауіпсіздік жүйелері.

16. Тіршілік әрекеті аймақтарында қауіпсіздікті іске асыру әдістері.

17. Радиациялық, химиялық барлаудың құралдары.

18. Жарық сәуленің зақымдаушы кесірі. Электромагниттік импульс.

19. Сәулелену шарпуына түскен адамдарға көрсететін алғашқы көмек.

20. Зілзала зардаптарын, өндірістік авариялар мен катастрофаларды талдау.

21. Радиациялық барлау және бақылау аспаптары. Радиация әсерінен қорғану тәртіптері.

22. Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар.

23. Техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар.

24. Экономика обьектісінің төтенше жағдайларда жұмыс істеу тұрақтылығын жоғарылату принцптері мен тәсілдері.

25. Инженерлік-техникалық кешеннің және обьектіні басқару жүйесінің тұрақтылығын арттыру бойынша шаралар.

36. Азаматтық қорғаныс нормаларының өнеркәсіптік және азаматтық обьектілерге қоятын талаптары.

27. Халықты эвакуациялау бойынша шараларды ұйымдастыру.

28. Төтенше жағдайларда дәрігерге дейін көмек көрсету.

29. Химиялық қаруды қолдану кезіндегі төтенше жағдайлар.

30. Биологиялық қаруды қолдану кезіндегі төтенше жағдайлар.

3.6 Курстық жұмыстың тақырыптары
4. Пәннің әдістемелік қамтамасыз етілуі және ОТҚ

1. 
   Оқулықтар, оқу құралдары, әдістемелік нұсқаулар, лекциялар конспектілері, анықтамалықтар және т.б.
   

1. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы: ҚР заңы: [Парламент 1996ж. 5 шілдеде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1996.-№11-12.-ст. 263.

2. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Азаматтық қорғаныс туралы: ҚР заңы: [Парламент 1997ж. 7 мамырда қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1997.-№9-ст. 93.

3. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Қауіпті өндірістік обьектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы: ҚР заңы: [Парламент 2002ж. 3 сәуірде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -2002.-№7-8-ст. 77.

4. Безопасность жизнедеятельности /под ред. О.Н.Русака.- СПб.: Лань, М.: Омега-Л, 2004.-448с.

5. Безопасность и защита населения в чрезвычайных ситуациях: учебник для населения/ Н.А.Крючек, В.Н.Латчук, Мирнов С.К.; под общ. ред. Г.Н.Кириллова. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2003.-264с.

6. Гринин А.С. Безопасность жизнедеятельности: уч.пособие/А.С.Гринин, В.Н.Новиков.-М.: ФАИР-ПРЕСС: 2002.-288с.

7. Безопасность жизнедеятельности. Защита населения и территории при ЧС: уч. пособие / В.В.Денисов: И.А.Денисова, В.В.Гутенов, О.И.Монтвилла.-М.: МарТ, Ростов н/Д: МарТ, 2003.-608с.

8. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность в чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера: учеб.пособие/В.А.Акимов, Ю.Л.Воробьев, М.И.Фадеев и др.-изд.2-е, перераб.-М.:Высшая школа, 2007. -592с.

9. Безопасность жизнедеятельности: учебник для вузов / С.В.Белов, А.В.Ильницкая, А.Ф.Козьяков и др.; под общ. Ред. С.В.Белова.-4-е изд.-М.: Высшая школа, 2004.-606с.

10. Маханов Б.Б., Сатаев М.И., Өсербаев М.Т., Сатаева Л.М. Тіршілік қауіпсіздігі. –Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2005, 243 бет.

11. Арпабеков А.А.- «Өмір тіршілік қауіпсіздігі»-Алматы.2004.оқу құралы.

12. Қ.Т.Жантасов, Е.Н., Кочеров, А.С.Наукенова, М.Қ.Жантасов. Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі. Оқулық. Алматы, 2012.-512 бет

13. Е.Н., Кочеров. Төтенше жағдайлардағы тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі, Оқу құралы. –Шымкент. М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2012. – 267 бет

14. А.К.Аипов. Тіршілік қауіпсіздігі. Оқу құралы. –Астана. ҚазЭҚХСУ: БПО, 2009. – 290 бет.

Қосымша

1. Безопасность технических процессов и производств. Охрана труда: учебное пособие. – 2-е изд., испр. И доп. – М.: Высшая школа, 2002. – 320с.

2. Безопасность жизнедеятельности: учебник/ А.В.Забегаев.-М.:АСВ, 2001.-140с.

3. Зотов Б.И. Безопасность жизнедеятельности на производстве / Б.И.Зотов, В.И.Курдюмов. 2-е изд., переаб. И доп.-М.: КолосС, 2006. – 432с.: ил.

4. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность технологических процессов и производств: учеб. Пособие для вузов / П.П.Кукин, В.Л.Лапин,

Н.Л.Пономарьев и др. – 4-е изд., перераб.- М.: Высшая школа, 2007.-335с.: ил

5. Балабас Л.Х. Основы безопасность жизнедеятельности: учебник/ Л.Х.Балабас, Ж.К.Аманжолов. – Астана: Фолиант, 2008. – 232с.

6. Абдрахманов С.К. О государственной системе предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций в Республике Казахстан. Информационно- справочное пособие. – Алматы, 2008. – 375с.

7. Сборник нормативных правовых актов о чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера. Книга законы Республики Казахстан / сост. С.К.Абдрахманов Республиканские курсы ЧСи ГО. –Алматы, 2008.-169с.

2. 
   Слайдтар, плакаттар, ЭЕМ арналған бағдарламалар, бейнефильмдер
   

2. Техногенді сипаттағы ТЖ туралы слайдтар мен плакаттар

3. Экологиялық сипаттағы ТЖ жөніндегі слайдтар мен плакаттар

4. Әлеуметтік сипаттағы ТЖ туралы слайдтар

5. ТЖ кезіндегі алғашқы медициналық көмек көрсету – стенд.
5. 2015 - 2016 оқу жылына арналған оқу жұмыс бағдарламасына енгізілген толықтырулар және өзгертулер.

Оқу жұмыс бағдарламасына мынадай өзгертулер енгізілді.

1._________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. __________________________________________________________________

__________________________________________________________________

3. __________________________________________________________________

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Оқу жұмыс бағдарламасы Химия, биология және экология кафедрасының мәжілісінде қайта қаралған және енгізілген өзгерістер бекітілген.

Хаттама №______ «____» _________2015ж.

____________ Жусипова Г.Т.

«____» _________2015 ж.
Факультеттің ОӘЖ жауапты ________________

_______________________________________

«Жаратылыстану-техникалық» факультеті

мамандық: - «Дене шынықтыру», «Музыкалық білім», «Дизайн», « Кәсіптік оқыту»

оқыту түрі - күндізгі

топтар – ДШ-115, ДЗ-115,МБ-115,КО-115

курс - 1

кредит саны - 2

лекциялар 15 сағат

практикалық (лабораториялық, семинарлық) сабақтар 15 сағат

студенттің (магистранттың) өзіндік жұмысы (СӨЖ, МӨЖ) - 30 сағат

оқытушының басшылығымен студенттің (магистранттың) өзіндік

жұмысы (ОСӨЖ, ОМӨЖ) - 30 сағат

барлығы 90 сағат

емтихан 1 семестр

шектік бақылаулар (модульдер) саны 2

барлығы: ағымдық және шектік бақылау 60

қорытынды бақылау - 40

Пән бағдарламасы (силлабус) «Музикалық білім», «кәсіптік оқыту» мамандығының студенттері үшін «Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пәні бойынша ____ жылы ЖОО-ң ОӘБ бекіткен үлгілік (Халықаралық гуманитарлық-техникалық университетінің Әдістемелік Кеңесімен) ___________________ (пәннің элективті бағдарламасы) бағдарламасы негізінде жасалды.

- аға оқытушы Умирзакова А.А.

- телефон нөмірі: жұмысқа келу уақыты 8³⁰-16³⁰

- Кеңес беру уақыты: сабақ кестесіне сай.

- сабақты өту уақыты мен орны: дүйсенбі- сенбі 8³⁰-16³⁰ауд. 302, 306
2. Пәннің мақсаты мен міндеттері.

«Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі» пәнінің мақсаты студенттерді адамның мекендеу ортасымен (өндірістік, тұрмыстық, қалалық) қауіпсіз өзара әрекеттесу негіздерімен және қауіпті, төтенше қауіпті жағдайларда жағымсыз факторлардан қорғау негіздерімен таныстыру болып табылады. Табиғи және техногенді апаттар болған жағдайда тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Төтенше жағдайда дер кезінде көмек көрсету.

- төтенше жағдайлар саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерін; «адам-мекендеу ортасы» жүйесіндегі тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің теориялық негіздерін;

- адамның мекендеу ортасымен және қызметтің ұтымды жағдайларымен өзарар әрекеттесу негіздерін;

- техникалық құралдар мен технологиялық процестердің қауіпсіздігі мен тұрақтылығын арттыру құралдарын және әдістерін;

- төтенше жағдайларда өндірістік обьектілер мен техникалық жүйелердің жұмыс істеу тұрақтылын зерттеу әдістерін;

- қауіпті және төтенше қауіпті жағдайлар мониторингінің әдістерін;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін басқарудың нормативтік – техникалық және ұйымдастыру негіздерін білуі тиіс;

- жағымсыз әсерлер параметрлерін бақылау және олардың деңгейлерін бағалау;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін арттыру бойынша шараларды жоспарлау және жүзеге асыру ептілігі болуы тиіс;

- құтқару жұмыстарын жоспарлау және қатысу;

- жеке қорғаныс құралдарын қолдану, зардап шегушілерге дәрігерге дейін көмек көрсету дағдылары болуы тиіс.

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі мәселелерінде құзіретті болуы тиіс.

Табиғи және техногенді апаттар болған жағдайда тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Төтенше жағдайда дер кезінде көмек көрсету. Төтенше жағдайлар орын алған жағдайларда халыққа дер кезінде көмек көрсету, зардап күштерін жоюға атсалысу әрбір азаматтың міндеті. Әрбір азамат алдын-алу сақтану, мемлекеттік құрылым жұмысымен таныс болу және төтенше жағдай кезіндегі құқықтық актісін алу.

Қауіпсіздікті қамтамасыз етудің теориялық және практикалық негіздерін білетін, қауіптілікті тани және бағалай білетін , олардан сенімді қорғау тәсілдерін анықтай және жүзеге асыра білетін басты принцптер – ғылыми ізденіс, жобалық-конструкторлық әзірлемелер, өндірісті ұйымдастыру және басқару облысында кез-келген техникалық міндеттерді шешу кезінде қауіпсіздікті білетін жас мамандарды даярлау.
5. Пәннің құрамы

5.1 Лекциялардың КТЖ (лекциялардың күнтізбелік - тақырыптық жоспары)

Лекциялық сабақтар саны – 15

Практикалық сабақтардың сағат саны - 15

1. Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру мәселелері.

2. Қазіргі жағдайдағы азаматтық қорғаныстың рөлі және міндеті. Азаматтық

қорғанысты ұйымдастырудың реті мен принциптері.

3. Азаматтық қорғаныс құрылымының міндеті және ұйымдастыру реті. Азаматтық қорғаныстың басқару және қызмет органдары.

4. Құтқару және авариялық қалыпқа келтіру жұмыстары. Жұмыс жүргізу әдістері және оларды алып жүру.

5. Қазіргі заман қирату қаруын қолданғандағы төтенше жағдайлар, қирату ошақтарының сипаттамасы, қорғану шаралары.

6. Химиялық зақымдану және радиоактивті заттар мен улану аумақтарын анықтау.

7. Ядролық жойылу, бүліну, зақымдану ошағы дегеніміз не?

8. Қоршаған ортаға ядролық қарудың қандай жойқын зақымдаушы факторлары әсер етеді, зиян келтіреді?

9. Өткіш радиацияны түсіну. Радиоактивті ластану.

10. Өткір сәуле ауруы. Медбикелік өңдеу.

11. Ауыл-шаруашылық шикізаттарын алқаптық жағдайда тасымалдау және сақтауда қалай қорғайды.

12. Малдарды ветеринарлық өңдеу кезіндегі қандай зарарсыздандыру құралдарын және техниканы қолданады.

13. Қирату ошағындағы құтқару және басқа қажетті жұмыстарды жүргізудің ұйымдастыруы және әдістері, реті.

14. Төтенше жағдайлардағы түсініктер. Төтенше жағдайдың принциптерін түсіну. Олардың классификациялары.

15. Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар, қирату ошақтарының сипаттамасы, қорғану шаралары.

16. Төтенше жағдайлар кезінде халықты қорғау әдістері мен ұйымдастырудың негізгі ұғымдары.

17. Халықты қорғаудағы эвакуациялық шаралар.

18. Халықты және аумақтарды қорғауды ұйымдастыру. Қорғау тәсілдері.

19. Қорғану ғимараттары, баспаналар. Төтенше жағдайларда персоналдың және халықтың баспанасын ұйымдастыру.

20. Химиялық қарудың ерекшеліктері. Химиялық қауіпі туындаған ошақтарды жою мақсатында жүргізілетін жұмыстар.

21. Төтенше жағдайлардағы түсініктер. Төтенше жағдайдың принциптерін түсіну. Олардың классификациялары.

22. Тұрғындарды қорғау. Қорғанатын құрылымдарды пайдалану.

23. Залалданған аймақ. Төтенше жағдайды бағалау.ТЖ зардаптарын жою.

24. Жанғыш газдардың, сұйықтардың, қоспалар мен заттардың тұтануы.

25. Газдарды, сұйықтарды, қоспалар мен материалдарды өрт қауіптілігі бойынша жіктеу.

26. Жайларды жарылыс-өрт қауіптілігі бойынша санаттандыру. Адамдарды өрттен қорғаудың алдын алу және тәсілдері.

27. Жарылғыш заттарды, газ-ауа және шаң-ауа қоспаларын жіктеу.

28. Конденсацияланған жарылғыш заттар, газ-ауа және шаң-ауа қоспалары, қысым астында әсер етпейтін газы бар ыдыстар жарылғанда соққылық толқынның ерекшеліктері.

29. Жер беті, әуе және жер асты жарылыстарында соққылық толқындардың таралуы.

30. Соққылық толқыннан қорғау әдістері мен құралдары. Жоғары қысымды жүйелерді пайдалану қауіпсіздігі.

- СӨЖ тапсырмасын семестрдің басында беру;

- ағымдық және шектік бақылау түрлерін дайындау;

- СӨЖ бойынша кеңес беру уақытын орнату.

СӨЖ курстың белгілі бір тараулары немесе бірнеше тақырыптар, тараулар, модульдерді қамтитын проблемалар бойынша жүргізіледі. Көбінесе СӨЖ зерттеу түріне жатады, яғни бұл әдіснамалық түрдегі сұрақтар..

СӨЖ-ң барлық түрлері түрлі сәйкестіктерде әр түрлі әдістемелік қабылдау арқылы жүзеге асырылады.

СӨЖ-ң ең көп тараған түрлері болып табылады:

Тақырыпта немесе тарауында кездесетін анықтамаларды айқындау, қысқаша (0,5 беттен аспайтын) жазу.

Тақырып бойынша әдебиеттерден, интернеттен алынған материалдар негізінде қысқаша түсініктеме жазу (1-2 бет).

Студенттердің білім деңгейіне байланысты тапсырмаларды жеңілдету немесе күрделі ету жоспарлану қажет. Мәселен, барлық студенттерге кейсті талдау тапсырылса, дайындығы жоғары (1 немес 2) студентке кейс жазуды тапсыруға болады.

Барлық СӨЖ тапсырмалары уақытылы тапсырылуы қажет; уақытында тапсырылмаған тапсырмалар төмендетіп бағаланады (әрбір тапсырмадан кешіккен күніне 0,1 балл алып тастау).

СӨЖ ұйымдастыру үшін:

• 
  СӨЖ тапсырмаларын семестр басында студентке беру;
  
• 
  Ағымды және межелі бақылау түрлерін дайындау;
  
• 
  СӨЖ консультациясының уақытын белгілеу.
  

• 
  СӨЖ тапсырмасын уақытылы орындауды;
  
• 
  белгіленген уақытта тапсыруды;
  
• 
  СӨЖ-ге үлкен жауапкершілікпен қарауды талап ету қажет.
  

Интерактивті әдістер студенттің:

• 
  Тыңдау және өзара қарым-қатынасын;
  
• 
  Басқаға жанашырлық таныту, жанкүйерлік қабілетін дамытуды;
  
• 
  Көзқарасын дамытуды және түсінуді;
  
• 
  Белгісіз сұрақтарға жауап тауып, белгілі мәселелерді шешуді;
  
• 
  Аналитикалық ойлау және өз ойын талқылауды қалыптастырады.
  

• 
  Барлық тапсырмалар өз уақытында орындалуы тиіс және оларға дайындық кезінде оқулықтардан және лекциялардан алынған принциптер мен концепциялар пайдаланылуы тиіс;
  
• 
  Сабаққа берілген материалды талқылау нақты сұрақ қою мақсатында алдын-ала дайындалып келуі қажет;
  
• 
  Бүкіл курс бойында өзіңіздің жақсы білім алуыңызға жауапкершілікпен қарауыңыз тиіс.
  

Пәнді оқу кезінде студент міндетті:

-сабақ кезінде тапсырмаларды орындауға белсенді қатысу;

-курс сұрақтарын оқуға қызығушылықты білдіруге;

-барлық тапсырмаларды бекітілген уақыт бойынша орындау, оларды дайындау кезінде қарастырылатын және зерттелетін проблемаларға шығармашылық тұрғыдан қарап, оқулықтар мен лекциялардан алынған принциптер мен концепцияларды қолдануға;

-сабаққа материалды талқылау үшін дайын болып келу, нақты сұрақтарды қою және проблемалардың шешілуіне мұқият көңіл бөлуге

-курсты өтудің барлық кезеңінде оқытушымен бірге белсенді қарым-қатынас жасауға;

-шектік және қорытынды бақылауларды өз уақытында өтуге;

-алынған теориялық білімдерді практикада қолдана білуге.

7. Әдебиеттер тізімі.

1. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы: ҚР заңы: [Парламент 1996ж. 5 шілдеде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1996.-№11-12.-ст. 263.

2. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Азаматтық қорғаныс туралы: ҚР заңы: [Парламент 1997ж. 7 мамырда қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1997.-№9-ст. 93.

3. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Қауіпті өндірістік обьектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы: ҚР заңы: [Парламент 2002ж. 3 сәуірде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -2002.-№7-8-ст. 77.

4. Безопасность жизнедеятельности /под ред. О.Н.Русака.- СПб.: Лань, М.: Омега-Л, 2004.-448с.

5. Безопасность и защита населения в чрезвычайных ситуациях: учебник для населения/ Н.А.Крючек, В.Н.Латчук, Мирнов С.К.; под общ. ред. Г.Н.Кириллова. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2003.-264с.

6. Гринин А.С. Безопасность жизнедеятельности: уч.пособие/А.С.Гринин, В.Н.Новиков.-М.: ФАИР-ПРЕСС: 2002.-288с.

7. Безопасность жизнедеятельности. Защита населения и территории при ЧС: уч. пособие / В.В.Денисов: И.А.Денисова, В.В.Гутенов, О.И.Монтвилла.-М.: МарТ, Ростов н/Д: МарТ, 2003.-608с.

8. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность в чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера: учеб.пособие/В.А.Акимов, Ю.Л.Воробьев, М.И.Фадеев и др.-изд.2-е, перераб.-М.:Высшая школа, 2007. -592с.

9. Безопасность жизнедеятельности: учебник для вузов / С.В.Белов, А.В.Ильницкая, А.Ф.Козьяков и др.; под общ. Ред. С.В.Белова.-4-е изд.-М.: Высшая школа, 2004.-606с.

10. Маханов Б.Б., Сатаев М.И., Өсербаев М.Т., Сатаева Л.М. Тіршілік қауіпсіздігі. –Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2005, 243 бет.

11. Арпабеков А.А.- «Өмір тіршілік қауіпсіздігі»-Алматы.2004.оқу құралы.

12. Қ.Т.Жантасов, Е.Н., Кочеров, А.С.Наукенова, М.Қ.Жантасов. Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі. Оқулық. Алматы, 2012.-512 бет

13. Е.Н., Кочеров. Төтенше жағдайлардағы тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі, Оқу құралы. –Шымкент. М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2012. – 267 бет

14. А.К.Аипов. Тіршілік қауіпсіздігі. Оқу құралы. –Астана. ҚазЭҚХСУ: БПО, 2009. – 290 бет.

Қосымша

1. Безопасность технических процессов и производств. Охрана труда: учебное пособие. – 2-е изд., испр. И доп. – М.: Высшая школа, 2002. – 320с.

2. Безопасность жизнедеятельности: учебник/ А.В.Забегаев.-М.:АСВ, 2001.-140с.

3. Зотов Б.И. Безопасность жизнедеятельности на производстве / Б.И.Зотов, В.И.Курдюмов. 2-е изд., переаб. И доп.-М.: КолосС, 2006. – 432с.: ил.

4. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность технологических процессов и производств: учеб. Пособие для вузов / П.П.Кукин, В.Л.Лапин,

Н.Л.Пономарьев и др. – 4-е изд., перераб.- М.: Высшая школа, 2007.-335с.: ил

5. Балабас Л.Х. Основы безопасность жизнедеятельности: учебник/ Л.Х.Балабас, Ж.К.Аманжолов. – Астана: Фолиант, 2008. – 232с.

6. Абдрахманов С.К. О государственной системе предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций в Республике Казахстан. Информационно- справочное пособие. – Алматы, 2008. – 375с.

7. Сборник нормативных правовых актов о чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера. Книга законы Республики Казахстан / сост. С.К.Абдрахманов Республиканские курсы ЧСи ГО. –Алматы, 2008.-169с.

«Химия, биология және экология» кафедрасы

2015 /2016 оқу жылы Тіршілік қауіпсіздігі негіздері пәні бойынша, семестр 1 Курс 1 , ДШ-115,ДЗ-115,МБ-115,КО-115 тобтары

Кредит саны 1 , лекциялар 15 сағ., практ (сем).сабақ. 15 сағ., лаборат.сабақ. ___ сағ., ОБСӨЖ 30 сағ., СӨЖ 30 сағ.

1. Пәннің тақырыбы және міндеттері. Оның жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орны.

2. Мемлекеттің тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ролі.

3. Адамдардың қорғау қызметінің эволюциялық дамуы: қауіпсіздік техникасы, еңбек қорғау, қоршаған ортаны қорғау, азаматтық қорғаныс, төтенше жағдайларда қорғау, тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі.

Табиғи және техногенді апаттар болған жағдайда тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Төтенше жағдайда дер кезінде көмек көрсету. Төтенше жағдайлар орын алған жағдайларда халыққа дер кезінде көмек көрсету, зардап күштерін жоюға атсалысу әрбір азаматтың міндеті. Әрбір азамат алдын-алу сақтану, мемлекеттік құрылым жұмысымен таныс болу және төтенше жағдай кезіндегі құқықтық актісін алу.

Қауіпсіздікті қамтамасыз етудің теориялық және практикалық негіздерін білетін, қауіптілікті тани және бағалай білетін , олардан сенімді қорғау тәсілдерін анықтай және жүзеге асыра білетін басты принцптер – ғылыми ізденіс, жобалық-конструкторлық әзірлемелер, өндірісті ұйымдастыру және басқару облысында кез-келген техникалық міндеттерді шешу кезінде қауіпсіздікті білетін жас мамандарды даярлау.

негізгі міндеті:

- адамның жұмысқа қабілеттілігін және денсаулығын сақтауға кепілдік беретін, оны экстремальды жағдайларда әрекет етуге дайындайтын, тиімді кәсіптік қызметтің техника қауіпсіздігіне және адамның қорғалғандығына қойылатын талаптармен үздіксіз бірлігі туралы түсінігі болуы тиіс;

- төтенше жағдайлар саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерін; «адам-мекендеу ортасы» жүйесіндегі тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің теориялық негіздерін;

- адамның мекендеу ортасымен және қызметтің ұтымды жағдайларымен өзарар әрекеттесу негіздерін;

- техникалық құралдар мен технологиялық процестердің қауіпсіздігі мен тұрақтылығын арттыру құралдарын және әдістерін;

- төтенше жағдайларда өндірістік обьектілер мен техникалық жүйелердің жұмыс істеу тұрақтылын зерттеу әдістерін;

- қауіпті және төтенше қауіпті жағдайлар мониторингінің әдістерін;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін басқарудың нормативтік – техникалық және ұйымдастыру негіздерін білуі тиіс;

- жағымсыз әсерлер параметрлерін бақылау және олардың деңгейлерін бағалау;

- тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін арттыру бойынша шараларды жоспарлау және жүзеге асыру ептілігі болуы тиіс;

- құтқару жұмыстарын жоспарлау және қатысу;

- жеке қорғаныс құралдарын қолдану, зардап шегушілерге дәрігерге дейін көмек көрсету дағдылары болуы тиіс.

Тіршілік әрекеттерінің қауіпсіздігі (ТӘҚ) адамзат әрекетшілік саласының бірі болып табылады; бұл көп жақты ұғымға саяси, әскери, заңдық, әлеуметтік, медициналық, ақпараттық, қаржы, ғылыми, халықаралық және тағы басқа аспектілер кіреді. Мемлекеттің міндеті, оның функциясы ретінде қарағанда, ТӘҚ халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргізу объектілерді төтенше жағдайлардан (ТЖ), олардан туындаған зардаптардан қорғау жөнінде мемлекет саясатын жүргізудің басым салаларының бірі болып табылады.

Практикалық мағынада ТӘҚ алдын ала ТЖ-дың пайда болу қатерін мүмкін болғанша азайтуға, халықты дайындау және жаппай оқытуға, ал ТЖ кезінде адамдарды қорғауға, залал мен материалдық шығынды кемітуге, сондай-ақ, ТЖ-ды бір шектен шығармауға, түбінде салдарын жоюға бағытталған, қызмет міндеттері жағынан біртұтас жүйеге біріктірілген шаралардың үйлесімді жиынтығы деп жобалап түсінуге болады.

ТӘҚ-нің деңгейі осы қоғамның жан-жақты жетілуін, рухани және психологиялық қалпын, ТЖ-ға тән қауіпті факторлардың ықпалын басу, мүмкін болатын ең төменгі деңгейіне түсіру қабілетін сипаттайды.

Жоғары оқу орындарында берілетін пән ретінде ТӘҚ тиісті оқу бағдарламалар бойынша мамандарды осы заманғы әскери зақымдау құралдарының факторларының әсерінен, табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ-лардан қорғану жолдарын көрсету мақсатымен оқыту және дайындау ниетін білдіреді.

Төтенше жағдай (ТЖ) - адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін апат, авария, зілзала немесе жойқын қару қолдану салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай.

объектілік (зардаптарының таралуы қондырғымен, цехпен, объектімен шектелген); жергілікті (зардаптарының таралуы елді мекенмен, ауданмен, облыспен шектелген); аймақтық (зардаптарының таралуы бірнеше облыспен шектелген); барынша ауқымды (зардаптарының таралуы бірнеше мемлекеттерді қамтиды).

1. 
   Тіршілік қауіпсіздік пәнінің мақсаты
   
2. 
   Тіршілік қауіпсіздік пәнінің міндеті
   
3. 
   Негізгі атаулар мен ұғымдар
   

1. 
   Маханов Б.Б., Сатаев М.И., Өсербаев М.Т., Сатаева Л.М. Тіршілік қауіпсіздігі. – Шымкент, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2005, 243 бет.
   
2. 
   Маханов Б. Б., Сатаев М.И., Сатаева Л.М., Тіршілік қаупсіздігі. Электрондық кітап. Шымкент. 2004.
   

      Халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзушi объектiлердi төтенше жағдайлар мен олар туғызған зардаптардан қорғау мемлекеттiк саясатты жүргiзудiң басым салаларының бiрi болып табылады. Осы Заң Қазақстан Республикасы аумағында табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi қоғамдық қатынастарды реттейдi.

      Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:

    техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар - өнеркәсiп, көлiк авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күштi әсер ететiн улы, радиоактивтi және биологиялық жағынан қауiптi заттарды тарататын (тарату қаупi бар) авария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердiң бұзылуы, тiршiлiктi қамтамасыз ететiн электр-энергетика және коммуникация жүйелерiндегi, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған төтенше жағдайлар;

      төтенше жағдай аймағы - төтенше жағдай туындаған белгiлi бiр аумақ. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар таралу ауқымына және келтiрген нұқсанның көлемiне қарай объектiлiк, жергiлiктi, өңiрлiк және жаhандық болып бөлiнедi;

      Қазақстан Республикасының табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен түзiледi. Бұл Заң әлеуметтiк және экологиялық сипаттағы төтенше жағдайлар кезiндегi құқықтық қатынастарды реттемейдi.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар кезiнде халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзушi объектiлердi қорғаудың негiзгi принциптерi мыналар:

      4-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шараларға азаматтық қорғаныс күштерiнiң қатысуы

      Азаматтық қорғаныс күштерi (әскери бөлiмдер, аумақтық және ведомстволық әскерилендiрiлмеген құрылымдар, мамандандырылған авариялық-құтқару қызметтерi) табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жоюға заңдарға сәйкес тәртiппен қатысады.

      5-бап. Ұйымдардың табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы мiндеттерi

      Ұйымдар табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында:
      - өз жұмысының орнықтылығын арттыру және қызметкерлер мен халықтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды жоспарлап, өткiзуге;

- төтенше жағдайлардың пайда болу қаупi туралы немесе пайда болуы туралы белгiленген тәртiппен ақпарат берiп отыруға, қызметкерлер мен халықты бұл жөнiнде хабардар етуге;

- қарауындағы өндiрiстiк және әлеуметтiк мақсаттағы объектiлерде, соларға iргелес аумақтарда бекiтiлген жоспарларға сәйкес қорғану шараларын құтқару, авариялық-қалпына келтiру және төтенше жағдайларды жою жөнiндегi басқа да кезек күттiрмейтiн жұмыстарды жүргiзуге;

- заңдарда көзделген реттерде, төтенше жағдайлардың салдарынан қызметкерлер мен басқа да азаматтарға келтiрiлген залалдың өтелуiн қамтамасыз етуге, төтенше жағдайлар жойылғаннан кейiн қоршаған ортаны сауықтыру, ұйымдар мен азаматтардың шаруашылық қызметiн қалпына келтiру шараларын жүзеге асыруға мiндеттi.

Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тiзбе бойынша қызметiнде төтенше жағдайлардың пайда болу қатерi басым ұйымдар қаржы және материалдық ресурс резервтерiн жасап, төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi күштер мен құралдар құрылуын, дайындалуы мен әзiрлiкте ұсталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

      Қоғамдық бiрлестiктер табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою, олардан халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзушi объектiлердi қорғау жөнiндегi шараларға Қазақстан Республикасының заңдарына және өздерiнiң жарғыларына сәйкес қатыса алады. Төтенше жағдайларды жоюға қоғамдық бiрлестiктерден қатысушылардың мемлекеттiк аттестация қуаттаған арнайы даярлығы болуға тиiс.

      Қазақстан Республикасы азаматтарының табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында:

- Қазақстан Республикасы аумағындағы белгiлi бiр жерлерде болғанда өздерi душар болуы мүмкiн қатер туралы және қажеттi қауiпсiздiк шаралары туралы хабардар болуға;
      - азаматтарды, қоршаған орта мен шаруашылық жүргiзушi объектiлердi төтенше жағдайлардан және олар тигiзетiн зардаптардан қорғау мәселелерi жөнiнде мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына тiкелей жүгiнуге, жеке және ұжымдық үндеулер жолдауға;

- төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шараларға қатысуға, ұжымдық және жеке қорғану құралдарын, азаматтарды қорғауға арналған басқа да мүлiктi пайдалануға;

      - төтенше жағдайлар салдарынан өздерiнiң денсаулығы мен мүлкiне келтiрiлген залалды өтетуге құқығы бар.

      Қазақстан Республикасының азаматтары табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында:

- Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар және азаматтарды, қоршаған орта мен шаруашылық жүргiзушi объектiлердi олардан қорғау саласындағы заңдарын сақтауға;
      - төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соқтыруы мүмкiн авария, зiлзала және апат жайында тиiстi органдарды хабардар етуге;

- тұрмыста, күнделiктi еңбек және шаруашылық қызметiнде қауiпсiздiк шараларын сақтауға, төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соқтыруы мүмкiн өндiрiстiк және технологиялық тәртiптің, қауiпсiздiк талаптарының бұзылуына жол бермеуге;

  - азаматтық қорғаныс дабылдарын, төтенше жағдайлардың пайда болу қаупi төнген немесе олар пайда болған кезде жүрiп-тұрудың белгiленген ережелерi мен iс-қимыл тәртiбiн бiлуге, негiзгi қорғану әдiстерiн, зардап шеккендерге алғашқы медициналық жәрдем көрсету тәсiлдерiн, ұжымдық және жеке қорғану құралдарын пайдалану ережелерiн үйренуге, өздерiнiң осы бiлiмi мен практикалық дағдыларын ұдайы жетiлдiрiп отыруға;

      - төтенше жағдайларды жою жөнiнде өткiзiлетiн оқу-жаттығуларға қатысуға, халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзушi объектiлердi қорғау құралдарына ұқыпты қарауға мiндеттi.

      Шетелдiк азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдар табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында, егер Конституцияда, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтары үшiн белгiленген құқықтарды пайдаланып, мiндеттердi атқарады.

      10-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң табиғи және  техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы құзыреті

      Қазақстан Республикасының Үкiметi табиғи және техногендi сипаттағы төтенше жағдайлар саласында:

- бiртұтас мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын, оны жүзеге асырудың стратегиялық және тактикалық шараларын әзiрлейдi;

- табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы бағдарламаларды әзiрлеудi ұйымдастырады;

- орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне басшылық жасайды;

- техникалық регламенттердi бекiтедi;

- төтенше жағдайлар жөнiндегi ведомствоаралық мемлекеттiк комиссиялар құрып, олар туралы ережелердi бекiтедi;

- төтенше жағдайлардың сыныпталуын белгiлейдi;

- жағдайды қадағалау, бақылау және төтенше жағдайларды болжау қызметiн,

шұғыл медициналық жәрдемдi, авариялық-құтқару қызметiн, төтенше жағдайлар

жөнiндегi республикалық автоматтандырылған ақпараттық-басқару жүйесiн ұйымдастырады;
      - төтенше жағдайлар саласында хабардар ету, бiлiмдi насихаттау, халықты және мамандарды оқытып-үйрету тәртiбiн белгiлейдi;

- төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi мемлекеттiк сараптама мен мемлекеттiк бақылауды ұйымдастырады, олардың қызметiнiң және төтенше жағдайлар саласында мемлекеттiк есеп жүргiзудiң тәртiбiн белгiлейдi;

    - төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шараларды қаржыландыру, мемлекеттiк резервтердi, материалдық-техникалық, азық-түлiк, медициналық және басқа ресурстар қорларын жасау тәртiбiн белгiлейдi және бұл қорларды төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жоюға бөледi;

- төтенше жағдайларды жою үшiн Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң резервiнен қаражат бөледi;

- табиғи және техногендiк сипаттағы жаhандық төтенше жағдайлардың зардаптарын жою туралы шешiм қабылдайды;

- төтенше жағдайлардың салдарынан зардап шеккен азаматтар мен қызметкерлердi әлеуметтiк қамсыздандырудың жүйесi мен ережелерiн, азаматтардың денсаулығы мен мүлкiне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргiзушi объектiлерге келтiрiлген залалдың өтелу тәртiбiн белгiлейдi;

- Қазақстан Республикасы аумағындағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырып, шетелдiк ұйымдар мен азаматтардың қызмет тәртiбiн белгiлейдi;

- авариялық-құтқару қызметтерiн (соның iшiнде аэроұтқыр жасақтарды) құрады;

      Уәкілетті орган: - орталық және жергiлiктi атқарушы органдар мен ғылыми ұйымдардың табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы жұмысын үйлестiредi;

- техникалық регламенттердi қоспағанда, нормативтiк құқықтық актiлердi бекiтедi немесе келiседi, төтенше жағдайлар саласында мемлекеттiк есеп жүргiзедi, халықты, қоршаған орта мен шаруашылық жүргiзушi объектiлердi төтенше жағдайлардан қорғаудың жай-күйi туралы мемлекеттiк баяндамалар дайындайды және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi;

- азаматтық қорғаныс күштерiнiң төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шараларға қатысуына, өз қарамағындағы жағдайды қадағалайтын, бақылайтын және болжайтын қызметтерге, төтенше жағдайлар жөнiндегi республикалық автоматтандырылған ақпараттық-басқару жүйесiне басшылық етедi;

- мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарына басшылық етеді, өрттердің алдын алу және оларды жою жөніндегі шараларды үйлестіреді;

  - төтенше жағдайлар жөнiндегi мемлекеттiк сараптамаға басшылық етедi және қажет болған жағдайда халықаралық сараптама ұйымдарын тарта отырып тәуелсiз сараптама ұйымдастырады;

- төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiнде мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады;

- төтенше жағдайларды жою кезінде құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын субъектілерді аттестаттауды өткізеді;

- мемлекеттiк органдарға, ұйымдар мен азаматтарға табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiнде мiндеттi күшi бар нұсқамалар бередi;

- төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соққан аварияны, зiлзала мен апатты тексеру iсiн ұйымдастырады, материалдарды белгiленген тәртiппен лауазымды адамдарды, азаматтар мен ұйымдарды жауапқа тартуға бередi;

- халықты және ұйымдарды қажетті қауіпсіздік, төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі шаралар туралы хабардар етеді;

- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмдерi бойынша аймақтық және барынша ауқымды төтенше жағдайларды жоюға тiкелей басшылық етудi жүзеге асырады;
      - төтенше жағдайларды жою кезiнде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес ұйымдардың материалдық-техникалық ресурстарын жұмылдырады;

- халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады, шетелдiк ұйымдар мен азаматтардың Қазақстан Республикасы аумағындағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi қызметiн қамтамасыз етедi, iзгiлiк шараларын өткiзудi ұйымдастырады;

   - авариялық-құтқару қызметтерiнiң (оның iшiнде аэроұтқыр жасақтардың) iс-қимылын қамтамасыз етедi;

- табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар аймағында зардап шеккендерге, оның iшiнде авариялық-құтқару қызметтерiнiң қызметкерлерiне шұғыл медициналық көмек көрсетедi;

- табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында техникалық регламенттердi әзiрлейдi;

- "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел дәрежесін бағалау критерийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын әзірлейді және бекітеді;

- осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

      Орталық мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде:

- төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шараларды ұйымдастырады;
      - төтенше жағдайлар саласындағы нормативтердi, стандарттар мен ережелердi бекiтедi немесе келiседi, мемлекеттiк есеп жүргiзедi және оның деректерiн уәкілетті органға табыс етедi;
      - техникалық регламенттер әзiрлейдi және оларды әзiрлеуге қатысады;
      - төтенше жағдайлар жөнiндегi салалық комиссиялар құрады және олардың жұмысын қамтамасыз етудi жүзеге асырады;

- өз қарамағындағы жағдайды қадағалайтын, бақылайтын және төтенше жағдайларды болжайтын қызметтерге басшылық етедi;

  - салалық мемлекеттiк сараптама жүргiзедi, төтенше жағдайлар саласында ғылыми зерттеулер, бiлiмдi насихаттау, халықты және мамандарды оқытып-үйрету iсiн ұйымдастырады;
      - салалық мемлекеттiк бақылауды ұйымдастырады, өз мiндеттерiне сәйкес жергiлiктi атқарушы органдарға, ұйымдар мен азаматтарға нұсқамалар бередi, төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соққан аварияны, зiлзала мен апатты тексеруге қатысады, лауазымды адамдарды, азаматтар мен ұйымдарды белгiленген тәртiппен жауапқа тартады;

- төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа қатысады;

      Жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар тиiстi аумақтағы табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою үшiн жауапты болады.

  - төтенше жағдайлар пайда болған кезде қоғамдық тәртiп пен қауiпсiздiктi қамтамасыз ету, олардың алдын алу мен оларды жою жөнiнде мiндеттi ережелер қабылдауға құқылы, оларды бұзғаны үшiн әкiмшiлiк жауаптылық көзделедi. Мiндеттi ережелер Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмеуге тиiс және дереу күшiне енедi;

  - жергiлiктi ауқымдағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөнiндегi іс-шараларды, оның ішінде мүлікті реквизициялау жөніндегі іс-шараларды «Мемлекеттік мүлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ұйымдастырады;

- бекітілген бюджет нысаналарына сәйкес төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою бойынша жергілікті бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;

- материалдық-техникалық, азық-түлiк, медициналық және басқа ресурстардың жергiліктi қорларын құрады және пайдаланады;

- төтенше жағдайлар салдарынан зардап шеккен халықтың және қызметкерлердiң әлеуметтiк қорғалуын, азаматтардың денсаулығы мен мүлкiне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргiзушi объектiлерге келтiрiлген зиянның өтелуiн, медициналық қызмет көрсетудi, төтенше жағдайлар аймақтарында тұрғаны және жұмыс iстегенi үшiн өтемақылар мен жеңiлдiктер алуды өз құзыретi шегiнде қамтамасыз етедi;

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу жөнiндегi шараларға мыналар жатады:

- ғылыми зерттеулер, жағдайды қадағалау, бақылау, төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соғуы мүмкiн аварияны, зiлзала мен апатты болжау және олардың қаупi туралы хабарлау;
      - төтенше жағдайлар саласындағы бiлiмдi насихаттау, халықты және мамандарды оқытып-үйрету, қорғану шаралары;

табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы техникалық регламенттерге талдау жасау.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы ғылыми зерттеулердiң негiзгi мiндеттерiне мониторинг әдiстерiн әзiрлеу мен төтенше жағдайлардың деректер банкiн жасау, төтенше жағдайларды болжау, алдын алу әдiстерiн, бақылау шаралары мен қорғану құралдарын, оларды болжау, зардаптарына баға беру, олардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi нысаналы және ғылыми-техникалық бағдарламаларды әзiрлеу кiредi.

Жағдайды қадағалау, бақылау мен табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды болжау қызметi (сейсмологиялық қызмет, сел жүретiнiн хабарлау, радиациялық қауiпсiздiктi бақылау жүйелерi және басқалар) арнайы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдардың жанынан құрылады және төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жоюдың мемлекеттiк жүйесiне енгiзiледi.

16-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы жариялылық пен ақпарат

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы ақпарат ұйымдар қызметiнiң қаншалықты қатерлi және зиянды екенi, қажеттi қауiпсiздiк, зардаптар, төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi шаралар туралы мәлiметтерден құралады. Ол ашық және жария болып табылады, бұқаралық ақпарат құралдары, байланыс және хабар беру жүйелерi арқылы жариялануға тиiс.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы бiлiмдi насихаттау iсiн арнайы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдар мен қоғамдық бiрлестiктер жүзеге асырады. Бiлiмдi насихаттау үшiн бұқаралық ақпарат құралдары пайдаланылуы мүмкiн. Халықты оқытып-үйрету мектеп жасына дейiнгi мекемелер мен жалпы орта бiлiм беретiн мекемелерде, жұмыс орындары мен тұрғылықты жерлердегi ұйымдарда, ал мамандарды оқытып-үйрету орта білімнен кейінгі және жоғары бiлiм беру, бiлiктiлiктi арттыру және кадрларды қайта даярлау ұйымдарында, төтенше жағдайдағы iс-қимылға дайындау және азаматтық қорғаныс орталықтарында, жұмыс орнындағы ұйымдарда жүргiзiледi.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар пайда болған кезде қатер төнуiн, шығындар мен залалды мүмкiн болғанынша барынша азайту үшiн мынадай қорғану шаралары жүзеге асырылуға тиiс:

- сейсмикалық жағынан берiк құрылыстар салу және үйлер мен ғимараттардың сейсмикалық берiктiгiн күшейту;

- гидротехникалық және инженерлiк-геологиялық қорғану шаралары;

- қауiптi өндiрiстiк объектiлердегi қорғану шаралары;

- өрттерге (жарылыстарға), iндеттер мен малдың жұқпалы ауруларына, ауылшаруашылық өсiмдiктерi мен ормандардың кеселдермен және зиянкестермен зақымдануына жол бермеу шаралары;
 - арнайы уәкiлдiк берiлген органдардың мiндеттi күшi бар нұсқамаларында көздеген басқа да шаралар.

Ұйымдар мен азаматтардың төтенше жағдайлардың пайда болу қатерiне байланысты қызметi Қазақстан Республикасының сақтандырудың міндетті түрлері туралы заңнамалық актілерінің талаптарына сәйкес сақтандырылуға тиiс.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды оқшаулау мен оларды жою жөнiнде бiрiншi кезекте жасалатын iс-қимылды бұрын бекiтiлген жоспарларға сәйкес төтенше жағдай аймағында орналасқан авариялық-құтқару қызметтерiнiң күштерi мен құралдарын тарта отырып жергiлiктi атқарушы органдар және ұйымдардың басшылары ұйымдастырады. V095833

Төтенше жағдайлар аймағының шекараларын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тағайындалған төтенше жағдайларды жою басшылары Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген төтенше жағдайларды сыныптау негiзiнде айқындайды. Жеке және заңды тұлғалардың мүлкін реквизициялау жөніндегі іс-шаралар табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөніндегі бiрiншi кезектегі iс-қимыл туралы жоспарда көзделеді.

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды жою кезiнде шұғыл медициналық жәрдем қызметi дереу iске қосылады, ал ол жеткiлiксiз болған жағдайда орталық мемлекеттiк органдардың және ұйымдардың медициналық күштерi мен құралдары тартылады.  қараңыз. P100608

      Авариялық-құтқару қызметтерi техникамен, арнаулы жабдықтармен, құтқару және авариялық-қалпына келтiру жұмыстарына қажеттi құрал-саймандармен және аспаптармен жарақтандырылады. Еңбек ету қаупi жоғары болуына байланысты құтқарушыларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ерекше мәртебе берiледi.

      23-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар аймақтарында төтенше жағдай режимiн енгiзу

      Жағдайды тез арада тұрақтандыру, заңдылық пен құқық тәртiбiн қамтамасыз ету, қажеттi құтқару және авариялық-қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзуге жағдай жасау мақсатында табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар аймақтарында төтенше жағдай режимi енгiзiлуi мүмкiн.

Төтенше жағдай режимi енгiзiлген кезде басқарудың ерекше түрлерiнiң белгiленуi, азаматтардың жекелеген құқықтары мен бостандықтарының шектелуi, Қазақстан Республикасы заңдарында көзделген басқа да шаралардың қолданылуы мүмкiн.

24-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөнiндегi жұмыстарды тоқтату және қоршаған ортаны сауықтыру, ұйымдар мен
 азаматтардың шаруашылық қызметiн қалпына келтiру жөнiндегi шараларды жүргiзу

24-1-бап. Материалдық-техникалық, азық-түлiк,  медициналық және басқа ресурстар қорларын жасау, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар кезiнде көлiк құралдарымен қамтамасыз ету

      Халықтың, қоршаған ортаның және шаруашылық жүргiзу объектiлерiнiң табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан кепілді қорғалуын қамтамасыз ету үшiн алдын ала материалдық-техникалық, азық-түлiк, медициналық және басқа ресурстардың мемлекеттiк резервi жасалады.

Төтенше жағдайларды жою үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ұйымдардың материалдық-техникалық ресурстары және көлiк құралдары жұмылдырылады, ал шұғыл медициналық жәрдемнiң және авариялық-құтқару қызметтерінің күштерi мен құралдары төтенше жағдайлар аймақтарына алдын ала бекiтiлген жоспарларға сәйкес бiрiншi кезекте жеткiзiлiп, керi қайтарылады.

24-2-бап. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде мүлікті реквизициялау

      Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде мүлікті реквизициялау материалдық-техникалық, азық-түлiк, медициналық және басқа да ресурстардың халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзу объектiлерiн табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан кепілді түрде қорғауды қамтамасыз ету үшiн құрылған мемлекеттік резерв болмаған немесе жеткіліксіз болған кездегі ерекше жағдайларда «Мемлекеттік мүлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

      25-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы сараптаманың мiндеттерi мен объектiлерi

      Сараптаманың мiндеттерi табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi нормативтердi, стандарттар мен ережелердi, шаралардың толық және тиiмдi жүргiзiлуiн зерттеу болып табылады.
      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы сараптамаға мыналар жатады:

- нормативтiк, техникалық, құжаттама және жобалау құжаттамасы;

- егер ұйымдар мен азаматтардың қызметi ықтимал қауiп төндiрсе, оның қатерлiлiк және зияндылық деңгейiн анықтау;

- жағдайды қадағалау, бақылау және төтенше жағдайларға болжам жасау шараларын орындау;

 - қорғану шараларын және төтенше жағдайларды жою жұмыстарын жүзеге асыру.

      26-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында сараптама және мемлекеттiк есеп жүргiзу

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында мемлекеттiк сараптаманы арнайы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдар, ал қоғамдық сараптаманы өздерiнiң жарғыларына сәйкес қоғамдық бiрлестiктер жүргiзедi.

Үйлердi, ғимараттар мен олардың кешендерiн, коммуникацияларды салуға (кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық қайта жарақтандыруға, реконструкциялауға, қалпына келтiруге, күрделi жөндеуге) арналған жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасы бойынша төтенше жағдайлардың алдын алу бөлiгiнде мемлекеттiк сараптама Қазақстан Республикасының Үкiметi  белгiлеген тәртiппен жүргiзiледi. Ұйымдар төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соққан авария, зiлзала мен апат туралы есеп бередi, ал арнайы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдар табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың мемлекеттiк есебiн жүзеге асырады.

7 тарау Ескерту. 7-тарау алынып тасталды - ҚР 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді) Заңымен.

8 тарау Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы бақылау

30-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы бақылаудың мiндеттерi

      Бақылаудың мiндетi - табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi жоспарлар мен шаралардың толық және тиiмдi орындалуын, белгiленген нормативтер, стандарттар мен ережелер талаптарының сақталуын, лауазымды адамдардың, күштер мен құралдардың дайындығын, олардың iс-қимылын тексеру.

      31-бап. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласындағы мемлекеттік бақылау

      1. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласындағы мемлекеттік бақылау тексеру нысанында және өзге де нысандарда жүзеге асырылады.

2. 
   Тексеру "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандары осы Заңға сәйкес жүзеге асырылады.
   

      32-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы ведомстволық, өндiрiстiк және қоғамдық бақылау

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласында ведомстволық бақылауды орталық мемлекеттiк органдар, өндiрiстiк бақылауды ұйымдар, қоғамдық бақылауды қоғамдық бiрлестiктер мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары жүзеге асырады.
      Ескерту. 32-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді) Заңымен.

9 тарау Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
саласындағы заңдарды бұзғандық үшiн жауапкершiлiк

      33-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соққан аварияны, зiлзала мен апатты тексеру

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың пайда болуына әкеп соққан авария, зiлзала мен апат Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен тексерiлуге тиiс. Лауазымды адамдар мен азаматтардың құқыққа қарсы әрекеттерi немесе әрекетсiздiгi анықталған жағдайда тексеру материалдары кiнәлiлердi жауапқа тарту үшiн тиiстi органдарға берiлуге тиiс.

      34-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы заң және өзге де нормативтiк актiлерiн бұзғандық үшiн жауапкершiлiк түрлерi

      Белгiленген нормативтердiң, техникалық регламенттер мен ережелердiң орындалмауына немесе немқұрайды орындалуына, аварияның, зiлзала мен апаттың пайда болуына жағдайлар мен алғышарттар жасалуына, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық жүргiзушi объектiлердi қорғау жөнiнде шаралар қолданылмауына және басқа да құқыққа қарсы әрекеттерге кiнәлi лауазымды адамдар мен азаматтар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тәртiптiк, әкiмшілiк, мүлiктiк және қылмыстық жауапқа, ал ұйымдар мүлiктiк жауапқа тартылады.

Ескерту. 34-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2006.12.29 N 209 Заңымен.

      35-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан келтiрiлген залалды өтеу

      Техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан азаматтардың денсаулығына келтiрiлген залал зардап шегушiнiң еңбек қабiлетiнен айрылу дәрежесiн, оның емделуiне, денсаулығын қалпына келтiруiне, ауруды бағып-күтуге жұмсалған шығындарды, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тағайындалған бiр жолғы мемлекеттiк жәрдемақыларды ескере отырып, залал келтiрушiнiң есебінен толық көлемiнде өтелуге тиiс. Ұйымдар мен азаматтар залал келтiрушiлерден өздерiнiң денсаулығы мен мүлкiне келтiрiлген залалға, сондай-ақ ұйымдар мен азаматтардың қызметi туғызған техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардан адамның өлуiне байланысты шеккен мүлiктiк зияндарын және ұйымдардың, авариялық-құтқару жұмыстарына және төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюға қатысушы жеке адамдардың шығындарын толық өтеудi талап етуге құқылы.
      Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарынан азаматтардың денсаулығы мен мүлкiне, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргiзушi объектiлерге келтiрiлген залал Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өтеледi. Техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың пайда болуына кiнәлi ұйымдар мен азаматтар жерге, суға, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiне (аумағына) келтiрiлген залалды, соның iшiнде жердi қайта түлету және жердiң табиғи құнарлылығын қалпына келтiру жөнiндегi шығындарды өтеуге мiндеттi.

10 тарау Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
саласындағы дауларды шешу

      36-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы дауларды шешу

      Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы дауларды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен соттар шешедi.

11 тарау Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
саласындағы халықаралық ынтымақтастық пен халықаралық шарттар

      37-бап. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық ынтымақтастық

      Қазақстан Республикасы жалпыға бiрдей және аймақтық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету, шет мемлекеттердi қауiпсiздiк тұрғысынан олар үшiн маңызды болуы мүмкiн төтенше жағдайлар туралы дер кезiнде және толық хабардар ету, халыққа, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргiзушi объектiлерге ұлттық шекарадан тыс залал келтiрiлуiне жол бермеу, мемлекеттердiң өзара көмегi мен олардың арасында туындаған дауларды бейбiт жолмен шешу принциптерiн басшылыққа ала отырып, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа қатысады.

      38-бап. Шетелдiк ұйымдар мен азаматтардың Қазақстан Республикасы аумағындағы табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi қызметi

      Шетелдiк ұйымдар мен азаматтардың Қазақстан Республикасы аумағындағы табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөнiндегi қызметiне, егер ол Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмесе немесе Республика бекiткен халықаралық шарттармен реттелетiн болса, жол берiледi.

      39-бап. Қазақстан Республикасының табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық шарттары

      Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының заңдарындағыдан өзгеше ережелер белгiленген болса, халықаралық шарттардың ережелерi қолданылады.

1. ҚР төтенше жағдайлар заңы қашан қабылданды?

2. Төтенше жағдайлар туралы заң қанша тараудан турады?

3. 8 тарауға қанша баптар енгізілген?

1. Қазақстан Республикасының конституциясы.

2. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы: ҚР заңы: [Парламент 1996ж. 5 шілдеде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1996.-№11-12.-ст. 263.

3. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Азаматтық қорғаныс туралы: ҚР заңы: [Парламент 1997ж. 7 мамырда қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -1997.-№9-ст. 93.

4. Қазақстан Республикасы. Заңдар. Қауіпті өндірістік обьектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы: ҚР заңы: [Парламент 2002ж. 3 сәуірде қабылданған] // ҚР Парламентінің ведомостілері. -2002.-№7-8-ст. 77.