71
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
Алматы және Астана қалаларының кәмелетке
толмағандардың істері жөніндегі соттардың ар-
найы бөлінген тәжірибелік рөліне байланысты
бұқаралық ақпарат құралдарында жүйелі түрде
мақалалар жарияланады, сұхбаттар беріледі, юве-
налды әділет мәселелеріне арналған конферен-
циялар мен «дөңгелек үстелдерге» қатысу жүзеге
асырылады.
Мамандандырылған соттар 5 жылдан артық жұмыс
істейтін Астана және Алматы қалаларының
үлгісінде кәмелетке толмағандар арасындағы
қылмыстардың қайталануының азайғаны
байқалады, кәмелетке толмағандарға қатысты
қылмыстық істердің соттарға келіп түсуі екі есе
азайды.
2008-2011 жылдары Астана қаласының
Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соты 381
кәмелетке толмаған балаларға қатысты 297
қылмыстық іс қарады.
Астана қаласының Кәмелетке толмағандардың
істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық
соты осы кезеңде 800-ден астам іс қараған,
олардың ішінде 50%-дан астамы ұл бала асырап
алу туралы (қыз бала асырап алу туралы), 22%-
ы – ата-ана құқықтарынан айыру туралы, қалған
істер баланың тұрғылықты жерін анықтау тура-
лы, ата-ана құқықтарын шектеу және қалпына
келтіру туралы болды. Астана қаласында қаралған
1100 әкімшілік істің 65%-ын дәлелсіз себептермен
кәмелеттік жасқа толмағандарды тәрбиелеу және
оқыту бойынша міндеттерін орындамаған ата-
аналарға қатысты істер құрайды.
2008-2010 жылдары балалардың 10%-ына ғана
бас бостандығынан айыру жазасы қолданылған
(олардың ішінде 5%-ы бұрын сотталғандар,
қалғандары айрықша ауыр және ауыр қылмыстар
жасаған).
Балаларға қатысты істерді қарау айтарлықтай
жеделдетілді және тәрбиелік профилактикалық си-
пат алды, бітімге келу және тәрбиелеу сипатындағы
шаралар қолдану арқылы қылмыстық қуғындау
тоқтатылған істер саны да айтарлықтай артты.
Түзелу белгілері байқалған кезде кәмелетке
толмағандарды шартты түрде мерзімінен бұрын
босату саясаты іс жүзінде кеңінен қолданылады.
Қауқарсыз топтардағы балаларға білім беруді,
медициналық және әлеуметтік қызметтер көрсетуді
ұсынумен айналысатын мемлекеттік органдармен
ведомствоаралық байланыс орнатылған.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларының нормала-
рына қарамастан, алдын ала тергеу органдарынан
алынатын құжаттар мен өзге де ақпарат көбінесе
формальды сипатта қалып отыр. Сонымен бірге
істерді қарау барысында сот ҚР ҚК 52-тарауының
ережелеріне сәйкес кәмелетке толмаған баланың
жеке басына, оның әлеуметтік-тұрмыстық
жағдайына қатысты барлық жайттарды, құқық
бұзушылық жасауға әкелетін себептерді, түзелудің
ықтимал жолдарын анықтауы тиіс.
Кәмелетке толмаған құқық бұзушының жеке
басының ерекшеліктері туралы аталған және
өзге мәліметтерді жинау және әлеуметтік-
психологиялық қолау көрсету картасын жасау,
тәрбиелейтін сот төрелігі шеңберіндегі татула-
стыру рәсімдерін өткізу, сондай-ақ сот шешімінің
орындалуын бақылауды іске асыру үшін ювеналды
әділет жүйесіне балаларды әлеуметтік қолдаудың
заңмен байланыстағы қызметтерін енгізу қажет.
Тәжірибелік соттар жұмысының нәтижелері сотта
барлық ювеналды технологияларды сақтау, бала-
ма жазалау шараларын енгізумен бірге кәмелетке
толмаған құқық бұзушыға қатысты қолданылатын
ерекше, дербес көзқарас туралы қорытынды
жасауға мүмкіндік береді.
Азаматтық істерді қараған кезде, атап айтқанда,
Астана қаласының кәмелетке толмағандардың
істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық
соты істі қараған кезде балалардың тұрғылықты
орындарын анықтау және олармен қарым-қатынас
жасау тәртібін анықтау туралы істерде татула-
стыру рәсімдері тәжірибесін қолдану барын-
ша қолдау тапқан (1-кестені сызба). Кәмелетке
толмағандардың қатысуымен жасалатын
қылмыстық істер бойынша медиация сынақтан
өткізілген.
1-сызба.
Азаматтық істер бойынша татуластыру
рәсімдерін қолдану (бірл.: істер саны)
Барлығы
Татуласу
2010
40
32
87
66
2011