Нормадан ауытқудың түрлері:
Физикалық
ауытқу түрі
Психологиялық
ауытқу түрі
Педагогикалық
ауытқу түрі
Әлеуметтік
ауытқу түрі
Ауру, көрудің,
бұзылу, есту
Психологиялық
дамудың
тежелеуі ақыл-ой
кемістігі
сөйлеудің
бұзылуы.
Эмоционалды
ерік
сапаларының
бұзылуы,
дарындылық.
Жалпы білім
алудағы
ауытқуының
кәсіби білім
алудағы
ауытқулар
Жетілудің
тәртіп
ауытқушылық
алкоголизм;
нашақорлық,
құқық бұзу
қылмыс.
Егер зерттелу нәтижесінде мінез-құлқында қиындығы бар
оқушылармен белгілі бағытта жұмыстар жүргізсе, баланың
психикалық даму деңгейі қалыпты болады.
Қиын балаларға кімдерді жатқызуға болады? Сабақтан көп
қалатын, тәртібі мен білімі нашар, адамгершілігі төмен, қарым-
қатынас жасай алмайтын, ойлау қабілеті төмен, ашуланшақ, мұғалім
талабын орындамайтын оқушыларды қиын балаға жатқызамыз.
Осындай оқушыларды мектептің педагог-психологтары анықтап,
олармен жұмыс жүргізуі тиіс.
Көбінесе баланың мінез-құлқының дұрыс қалыптаспауы
отбасына байланысты. Отбасында дұрыс тәрбие бермеуден баланың
мінезі қиындай түседі. Бұл – отбасы кемшілігі.
Бала мінез-құлқының қиын болып келуі 2 факторға байланысты:
Биологиялық фактор - әйел жүкті кезінде бір нәрседен жарақат
алудан, уланғыш заттардан және т.б. зиянды әдеттердің (ішімдікке
салыну, темекі тарту) әсерінен болады.
Ұсақ әлеуметтік фактор – баланың өміріндегі қолайсыз
жағдайлардан (ата-ананың көп жандалдасуы, ұрып-соғу т.б.), дұрыс
тәрбие бермеуден және ананың жүкті кезінде көп уайымға
салынуынан болады.
Кейде қиын бала жоқ деп жатамыз. Кейбір отбасында жалғыз
бала болады да, оны тым еркелетіп өсіреді. Мұндай балалар өзін
басқалардан артық санайды. Балада менсінбеушілік басым болады.
Бала тәрбиесінде отбасында дұрыс тәрбие бермеудің 4 жолы
бар:
1. Қабылдамау
2. Гиперсоциалды
3. Қорқақ-секемшіл
4. Эгоорталықты
Қабылдамау – егер ата-анада балаға деген сүйіспеншілік, сүю
болмаса, бала мұндай әсерді қабылдай алмайды. Қабылдамау әйел
жүкті болған кезде баланың дүниеге келуіне қарсы болғаннан пайда
болады. Қабылдамаудан бала кез келген нәрсеге тітіркенгіш болып
келеді.
Гиперсоциалды – мұндай ата-аналар – «дұрыс» ата-аналар. Ата-
ана баласын сағатпен тамақтандырып, ойнағысы келсе ойнатып,
ұйықтағысы келсе ұйықтатады. «Амандасуды» қинап айтқызады.
Мұндай ата-анаға мектепте баласын мақтаған ұнайды, баласы туралы
кемшілік айтса, намыстанып кетеді. Олар талапты орындағыш келеді.
Гиперсоциалды бала робот, автомат сияқты өмір сүреді.
Қорқақ-секемшіл – бұл жолмен тәрбиелейтін ата-аналардың
баласы шамалы ауырса, оны үйден шығармай, жанұясымен соның
бетіне қарап, жағдайын жасап, баланың ойын алдын-ала ауруға
дайындайды. Нәтижесінде бала жиі-жиі өзіңе «Мен ауырып
қалмаймын ба?», «Мен өліп қалмаймын ба?» деген сұрақтар қояды.
Баланы тым қадағалау нәтижесінен талапты шамадан тыс қоюдан,
балада, керісінше, қорқақ-секемшіл мінез қалыптасып, кез келген
нәрсеге қорқынышпен қарайды. Құрдастарымен ойнай алмайды,
өкпелегіш, өзіне сенімсіз болады.
Эгоорталықты – бұлай тәрбиеленген балалардың болашақ
қарым-қатынасында отбасының жауапкершілік деңгейі жоғары
болады. Баланың ортаға деген көзқарасы төмен болатындығы
байқалады. Ата-анасы барлық уақытта оның айтқанын істеу керек,
үнемі көңіл бөліп отыруы керек, «болмайды», «жоқ» дегенді
түсінбейді. Күтуге шыдамы жоқ, тез ашуланшақ. Мұндай балалар
тұрақсыз, қыңыр, қырсық, тіл алмайтын болып тәрбиеленеді.
Міне, осылай дұрыс тәрбиелемеуден баланың мінез-құлқы қиын
болып қалыптасады. Сондықтан әрбір отбасы дұрыс тәрбие бермеуден
алшақ болғаны дұрыс. Ал, әрбір мектеп психологтары жас
ерекшелігіне сәйкес мінез-құлқында қиындығы бар оқушыларды
анықтап, арнайы бағыттар бойынша түзету-дамыту жұмыстарын
жүргізсе, ата-аналармен тұрақты байланыста болса, болашақта
қоғамның әрбір азаматы осындай «қиын бала» қатарынан көрінбейді.
Әлеуметтік педагог мектептегі қиын балалар және құқықбұзуға
бейім балалардың ең алдымен, отбасылық жағдайын, баланың
әлеуметтік ортада бейімделуін жоғарыдағы теорияларға негізделе
отырып анықтауы қажет. Мектепте қиындық туғызып жүрген
оқушының өзіндік ерекшеліктерін анықтай келе, ондағы негізгі
себепші факторды саралап, әлеуметтік педагог, педагог-психолог
және
тәрбие
ісі
жөніндегі
орынбасарлары
педагогикалық,
психологиялық және құқықтық жұмыс атқарады.
Әлеуметтік педагогта төмендегіше құжаттар болуы қажет:
-
Оқушылардың тізімі, мектеп директоры бекіткен;
-
Жұмыс жоспары;
-
Оқушылар туралы мәлімет, тәртібі, үлгерімі, ата-анасы
туралы мәлімет, отбасы жағдайы;
-
Тұрғын-жайын зерттеу актісі;
-
Оқушылардың бос уақытын, қызығушылығы және танымдық
қабілеттерін анықтауға байланысты алынған сауалнамалар мен түзету
жұмыстарын жүргізілгендігі туралы семинар-тренингтар.
Оқушылардың жазғы сауықтыру лагерін ұйымдастыру
Жазғы сауықтыру лагеріне қажетті құжаттар:
- Оқушылардың мектеп директоры бекіткен тізімі;
- Оқушылардың толық құжаттары;
- Мектеп директорының бұйрығы;
- «Қамқорлық» кеңесінде қаралғандығы туралы хаттамасы;
- Жазғы сауықтыру лагеріне баратын мекемелермен келісімшарт;
- Оқушыларға бөлінген қаржы туралы актісі.
- Ата-аналардың өтініші.
Ескерту: Егер де оқушы белгілі кездейсоқ жағдайларға
байланысты лагерге бара алмағанда, оқушылардың орнын ауыстыру
туралы бұйрығы шығарылып, өзге оқушы жіберіледі. Міндетті түрде
ата-анасының бас тартуы жөнінде өтініші болуы қажет.
Сұрақтар:
1)
«Қиын балалар» ұғымына анықтама беріңіз.
2)
Мінез-құлқында
ауытқуды
тудыратын
биологиялық
факторлар қандай?
3)
Мінез-құлқында ауытқуды тудыратын ұсақ әлеуметтік
факторды атаңыз.
4)
Бала тәрбиесіндегі қабылдамауды қалай түсінесіз?
5)
Гиперсоциалды тәрбие ұғымына анықтама
6)
Қорқақ-секемшіл бала қандай болады?
7)
Эгоорталықты бала сипаттамасы қандай?
8)
Оқушылар туралы әлеуметтік педагогқа қандай мәліметтер
керек?
9)
Жазғы сауықтыру лагеріне қажетті құжаттар тізімі жайлы
айтыңыз.
