былайша айтқанда. Бастауыштық немесе қатынас жасаудың бірінші
кезеңі болып табылады. Әдетте мндай топ мүшелерінің саны көп
болмайды. Оның мүшелері кіші топтың мүшесі болып қала береді,
өйткені мұндайда іс бабындағы қатынастан мен өзара қарым-
қатынастар үзілмейді. Бастапқы топ шағын топ болып қала отырып,
дербес қауым да бола алады. Құрылу принципі мен әдісіне қарай
шартты және нақты формалды және формалды емес топтар болады.
Әрбір әлеуметтік қауымдастықтың өз тарихы болады: дүниеге
келеді, дамудың белгілі сатыларынан өтеді, аса жоғары дәрежеге
жетеді, сондай - ақ өмір сүруін тоқтатуы мүмкін. Бұл формалды топқа
да формалды топқа да бірдей дәрежеде қатысты. Топтың қалыптаса
бастауы ассоцацияның - адамдардың уақыт және кеңістік белгілері
негізінде бірлесуін алу керек. Мектепте бір сынып институтта бір курс
тобы турситер мен экскурсанттар осылай құрылады. Ассоцацияда
ортақ мақсат жоқ, іскерлік және қарым – қатынас та қалыптаспаған
бірақ оған қажет алғы шарт болады. Ассоцацияға кіруші әрбір
адамның өзіне тән және әдетте басқалардың жеке мақсаттарына ұқсас
мақсаты болады. Бірақ бұл ортақ мақсат емес. Бірігіп әрекет жасау
кезінде ассоцацияға қатысушылар арасында іскерлік және жеке
қатынас орнайды. Сонда ассоцация жағынан мүлдем басқа және
әлдеқайда күрделі қауымдастық – корпорацияға айналады.
Корпорация – адамдардың өзімен - өзі тұйық бірлестігі. Ассоцация
сияқты, оның да ортақ мақсаты болмайды. Корпорацияда әркім өзінің
жеке ойын жүзеге асырады, ол басқалардың ойына ұқсас болады.
Корпорацияға оқшаулық тән ол басқалармен мүлдем қатынас
жасамайды ал қатынас жасайтын болса, оның көп сатылы болатыны
сонша, корпорацияға қатысушылар байқамайда қалады.
Адамдардың әлеуметтік қауымдастығының ең жоғарғы формасы
- ұжым. Ұжым - ол қоғамға пайдалы қызметте ортақ мақсатқа жұмыла
еңбек ететін және психологиялық тұрғыда топтасқан адамдар тобы.
Ұжымның бегілерін А.С. Макаренко анық та толық айтып берді:
ұжым дегеніміз - жеке адамдардың өз алдарына мақсат қоя
ұйымдасқан ұжымдық органдары бар комплексі. Ал ұжым ұйымы бар
жерде ұжым органдары да бар, ұжым сенетін өкілетті уәкілдер ұйымы
бар және жолдастық қатынасы мәселесі - ол жай ғана достық, жақсы
көру, көршілік мәселесі емес, ол жауапгершілікті тәуеллідік мәселесі.
Макаренко адамдарды қызметі қоғам үшін пайдалы екені айдан анық
міндеттерді атқару үшін біріктерсе ғана ұжым болатын көрсетті.
Ұжымның мәні бар міндеттерді тиімді шешуге қабілетті келеді және
тұрақты әрі бір – біріне көмектесіп отыруға негізделген өзара қарым –
қатынас орната алады.
Ұжым адамдардың тобы болғандықтан оған топтың белгілері тән.
Алайда ұжымның топта жоқ белгілері болады. Сондықтанда қандай
болсын ұжымды топ деп сануға болады, ал топтың бәрі бірдей ұжым
бола алмайды. Формалды немесе формалды емес топтар ұжымның
белгілеріне ие бола алса ұжымға айналуы мүмкін. Бұл арада ұжымның
аса маңызды белгісі - мақсатпен міндеттің қоғамдық мәні өзгермейді.
Егер бұл белгілі болмаса топ ұжым аталына алмайды.
Ұжым мүшесінің жеке адамдармен қатынас жүйесіндегі жағдайы.
Әлеуметтік психология топтағы, ұжымдағы адамдардың жеке өзара
қатынастарын зерттейді. Топтағы, ұжымдағы адамдардың бұл
қатынаста алатын орны бірдей емес. Зерттеу бір адамдар басқаларға
қарағанда
көбірек
белгілі,
беделді
болатынын
көрсетеді.
Алғашқылары қарым – қатынас жасауға шын ниетпен көбірек
тартылады, ал соңғылары топтың немесе ұжымның өзге мүшелерімен
сирек араласады. Зерттеу нтижелеріне қарағанда сынып ұжымында 35
– 40 адам 3 – 4 оқушы ғана не ғұрлым белгілі болады екен. Ал,
олардың болу себебі не? Біріншіден, мұндай адамдардың топ
мүшелерімен қатынас орната білу қасиетін атап көрсеткен жөн.
Басқаның «жүрегіне жол таба» білген адам қашанда көпшілікке
жақын белгілі болатынын аян. Адам өз орнын жалбақтау, жарам
сақтану және жағымпаздану жолымен емес өзінің табиғи болмысы
мен ашық мінезімен табады. Адамның белгілі болуы оның
басқалардың жағдайын түсіне білуі негізінде пайда болады.
Екіншіден, ал адам білімділігі, іскерлігі, өз білгенін басқалардан
риясыз бөлісуге, көмектесуге әзір тұрушылығымен белгілі болады.
Үшіншіден сырт бейнесі факторында да ескермеуге болмайды.
Адамның күш - қуатын осы факторға жатқызған жөн. Мысалы, оқушы
өздерінің қара күшке ие, мықты құрбыларын құрметтейді.
Ұжым топ мүшелерінің көпшілігі бір – бірімен өзара тату -
тәтілік тұрғысынан байланысты болады. Бұл ретте әркімнің
өзгелерден гөрі жиі кездесетін бір адамы болады. Онымен бір
мүдделес әңгімелері жарасқан ортақ істері бар. Сондықтан жоластық,
достық қатынаста болады. Ұжым ішінде мұндай бастауыш топтардың
болуына қарамастан, ол өзінің бірлігін сақтап, бірыңғай бірлестік
ретінде өмір сүре береді. Ұжымда, топтарда кейбір адамдар ешкіммен
жеке өзара қатынаста болмайды. Олар мұндай қатынас орнататындай
өзіне серік таба алмайды. Алайда бұдан мұдай адам ұжымға қажетсіз
деген ұғым тумайды. Ұжымның мұндай мүшесі үшін өзара қатынас
бұл бірлестіктен тыс жерде болады.
Сұрақтар:
