Тұлганың қалыптасуы
ұғымына баланың қоғамда өздігінен өмір
сүруге кабілеттілігі, өз тагдырына өзі үкім ете білуі жэне өзінің карым-
қатынасын түсіне білу қабілетін меңгерген, сонымен бірге құндылык
атаулыны тұрақты таңдай алу сияқты дамудың шартты түрдегі жетіс-
тіктері жатады.
Тұлганың қалыптасуы
- тұлғаның шындыкпен өзара
әрекеті барысындағы өзгеріске түсу үдерісі жэне оның дене құрылысы
мен элеуметгік-психологиялық жаңаруындағы өзгерістердің пайда
болуы.
Оқушы тұлгасының дамуы мен қалыптасуында тәрбие ортадан
дамуына қажетті материалды іріктейді; жагымсыз ықпалдардан шығу
жолдарын іздестіреді; оқушының мүмкіншілігін аныктайды, ашады,
табиги нышандарыныц дамуына жагдай жасайды.
Тұлғаның дамуы мен тэрбиесі көптеген идеяларға негізделеді:
адамды кабілетіне және дарындылығына сүйеніп, жан-жакты дамыту;
ересек адамдар мен балапардың бірлесу іс-әрекеттерінің ынтымак-
тастығы, мұғалім мен балалар еңбегінің бірлестігі, мұғалімнің балаға
ерекше көңіл аударуы, ата-аналармен мен мұғаліммен ынтымақтас-
тық, өзін-өзі қүрметтеу идеясы , өзін-өзі тәрбиелеу т.б.
Тәрбие адамның ішкі жан дүниесіне ұнамды козғау салып,
өзіндік өңдеу белсенділігін арттыра алса ғана, адам өз дамуындагы
кызметін орындай алғаны.
Қалыптасу
түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының
нәтижесі ретінде оның кемедденуін жэне тұрақты сапалар мен қа-
сиеттерді иемденуін білдіреді.
Балада табигаттан, тумысынан жалпы адамдарға тән сөйлеу
мәдениеті жэне жеке өз басына байланысты эртүрлі нышандар қоры,
110
табиғи қасиеттері жеке адамның өзіндік мүмкіншіліктерін құрайды,
солар аркылы түрлі қабілетгіліктердің қапыптасуы басталады.
Табиғи мүмкіншіліктер адамның
элеуметтік
өмір эрекеттерінің
барысында дамиды. Адамның өмір сүру ортасы болмаған жағдайда
табиғи нышандардың, қабілеттіліктер мен бейімділіктердің де күші
жойылады.
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызьі
зор, ол - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің
бойына қалыптастыратын қасиет, мінез-күлық, дағдысына бағытгалған
жүмыс. Егер тәрбие жеткіліксіз, элсіз болса, баланың калыптасуына
кері әсер етеді.
Жеке түлға дамуы мен қапыптасуында ықпал жасаушы әсерлер
екі топқа бөлінеді:
ішкі
және
сыртқы.
Қоршаған орта, тәрбие - сырткы
әсерлер. Сыртқы әсерлерінен пайда болатын сезімдер мен толғаныс-
тардың жиынтығы - ішкі эсерлерге жатады. Жеке түлғаның дамуы мен
қалыптасуы - осы екі фактордың байланысынан пайда болады.
Түлғаны әлеуметгендіру біріккен қарым-қатынас іс-эрекет ба-
рысында қалыптасады. Педагог кез келғен қызметке кірісуі үшін ал-
дын - ала қойылатын талаптарды ескереді. Педагоғикалық талапты
орындау ғана педагогикалық мақсатты катынастардың нэтижелі бо-
луын қамтамасыз етіп қоймайды. Балалар үжымындағы шағын топтар-
дың пікірі мен беретін бағасы жэне іс-қылыктары да маңызды.
Түлғаны әлеумеггендіруде элеуметтік түрғыда отбасына әлеу-
меттік-экономикалық, қүқықтық, психологиялық және педагогикалық,
баланы отбасына тэрбиеге алған отбасына қолдау көрсету, көп балапы
жэне мүгедек балалы отбасы балаларының денсаулығын нығайтуға
көмектесу негігі орын алады.
4.4 Білім алушының жеке т улгалық дамуындагы жас ерек-
шелік кезеңдері.
Педагогика баланың дамуын - өте нәзік, күрделі
диалектикалық процесс деп қарастырады. Баланың ойлау, сөйлеу,
сезім, сияқты психикапық процестерінде бірте-бірте өзгерістер пайда
болады. Осының нәтижесінде баланың ақыл-ойы дамудың жаңа кезе-
ңіне көшеді.
Білім алушының жеке түлғалық дамуындағы жас ерекшелік ке-
зеңдері, жастык кезеңдерге сипаттама беретін болсақ балалардың ана-
томиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне карай балалық шақты тө-
мендегідей жас кезеңдерге бөлінеді:
1) жаңа туған бала (1 -2 ай);
2) нәрестелік шак (1-2 айдан Іжаска дейін);
3) ерте сэбилік шақ (1-3 жастар);
4) мектеп адды бапапық шақ (4-5 жастар);
5) бастауыш мектеп (6-10 жастар);
6) жеткіншек шағы (11-16 жастар);
7) жасөспірімдік шақ ( 17-18 жастар).
111
Әр жастағы баланын өсіп-жетілу дәрежесін білу мұғалімдерге
оқу-тэрбие жұмысының эдістерін дұрыс тандап алуға, оқушылардың
ішкі жан дүниесін, мінез-құлқының ерекшеліктерін жақсы түсінуге
көмектеседі. Мұғалім бапалардың жас ерекшеліктерін, типтік сипатын
мінез-кұлқына сэйкес жете білуі кажет. Жеке адамның дүниені сез-
гіштігі жэне қабылдағыштығы темпераментке тэуелді.
Достарыңызбен бөлісу: |
