ядістерінің, қүралдары мен тзсшдерінің өзара байланысы.
Ғалымдар әдістерді классификациялау жэне жүйелеу төніре-
гінде
(А.П.Пинкеевич,
А.Ф.Евстигнеев-Беляков,
Н.М.Шульман,
Ш.И.Ганелин және т.б.) қызмет етті. «Дидактикалық эдіс» түсінігінін
көпқырлылығын атай отырып, олар «әдіс» түсінігінің белгілерін (оқу
материапдарын логикалық түсіну жолдары, педагогикалық ықпал ету
құрапы, окушылардың белсенділік денгейі, т.б.) тапдады. Әдістерді
классификациялау негізіне формапьды логика ұғымын да қолданбак-
273
шы болды. Әдістер жүйесі мен оларды классификациялау принцип-
теріне биологиялык түжырымдамалар алынып, диалектика зандарын
оқыту әдістеріне тікелей көшіру талаптары (О.В.Трахтанберг) жэне
мектеп практикасынан алшактык та болды (М.М. Рубинштейн, Б.С.
Манжос). Әдістерді белсенді жэне белсенді емес, еңбекке қатысы бар
жэне еңбекке қатысы жоқ деп жіктеу, ерікті немесе еріксіз түрде, же-
ке немесе жалпы әдістер тобына эмбебаптық сипат беретін болды.
11.4. Оқыту вдістерінің, қуралдары мен тэсілдерінің өзара
байланысы. Оқыту мақсаты, оқыту тэсілдері жэне оның нәти-
ж есі Оқу міндеттері мен оқыту тэсілдерінің өзгешеліктері.
Оку
үдерісінде каралатын манызды мәселелер - оқытудың максаты, оған
тэн белгілер, оқытудағы оның орны мен рөлі. Дидактакада окыту мақ-
саты түрлі қырынан карастырылған. М.А.Даниловтың пікірі бойынша
«оқу үдерісіндегі арнайы қайшылык оқытудың барысымен сипатта-
лады, оқушылар алдына оқу үдерісінің логикасына сай, үнемі түрлі
жағдайға карай жаңа міндеттер қойылып отырады, олар оқушыларга
түсінікті, оны олар қабылдайды жэне ақыл-ой күшін қолданып шеше
алады»,- деп атап көрсетеді.
Дидактикалық еңбектерде оқушыларды
дамытуга
байпанысты
жалпы айтылган пікірлер болмаса, оқушыларды дамыту оқу міндет-
терінде іске асырылмайды. Оку міндеттерінің оқушының білім мен
дагдыны мецгеруін іске асыруы күмән тудырмайды. Біракта, біздің
зертгеулеріміз көрсеткендей, окыту мен дамыту мәселесі, балалардын
дамуын қамтамасыз ететін материалдарда, оқу багдарламалары мен
окулықтарда, оқыту тэсілдерінде жэне міндеттерінде ескерілуі керек.
Ең маңыздысы, оку міндетгерін оқыту тэсілдері мен оған қол
жеткізетін нэтижесі арасындагы обьективті байпаныстарды зерттеу
қажет. Мүндай зерттеусіз оқыту үдерісінің зандылыктарын ашып,
жетістікке жету мүмкін болмайды.
Оқу міндеттері ажыратылмаған, олар шын мәнінде алуан түр-
лі, міндет пен оқыту тәсілдері арасындағы байланыстарды ескермеу,
оку үдерісінің теориясы мен практикасының дамуына кедергі кел-
тіреді.
11.5. Оқытудың интербелсенді эдістері: пікірсайыс, тренинг,
диалог, дебат, пікірталас, т.6. Оқыту эдістерін таңдау мэселе-
л е р і М угалімнің оқытудың қозгаушы тетіктерін тиімді басқа-
руындагы эдістемелік жэне технологиялық цузыреттілігі
Интербелсенді (интерактивті) оку/окыту бірінші мезетте бі-
лім игеру үдерісіне қатысушылардың тиімді карым-катынасына негіз-
деледі. Ағылшын тілінен келген
«интерактив»
сөзі де осы үғымды
білдіреді:
«ітег»
дегеніміз
«өзара»
мағынасында, ал
«асі» - «эрекет
жасау»
дегенді білдіреді.
274
Басқаша айтқанда, «интербелсенді» дегеніміз біреумен коян-
колтык карым-қатынаста болу, онымен бірлесе эрекет жасау, диалог
К¥РУ-
«Интербелсенді» дегеніміз диалог аркылы үйрену/үйрету, яғни
«үйретуші - үйренуші», «үйренуші - үйренуші», «үйренуші - өзімен
өзі» форматтарында жасаган карым-катынас («эңгіме», «сұхбат»,
«бірлескен эрекеттер»).
Интербелсенді оку/оқыту білім игеру үдерісін келесідей үйым-
дастыруға ынталы:
1) барлык үйренушілерге бірлескен таным үдерісіне белсенді
араласуға мүмкіндік жасау;
2) эрбір үйренушінің өзінің үйренгені мен өз білімі турапы
түсініктерін ортаға салып, бірлесе талкылап, олар туралы ой толғауына
мүмкіндік жасау.
Сонымен интербелсенді оқу/оқыту бірлесе үйрену идеяларын
үстанады. Бірлесе үйренуде эрбір үйренуші танымның (оқу, үйрену-
дің) ортақ мағынасына жэне аяккы нәтижесіне өз үлесін косып, бас-
қалармен өзінің білгенімен, идеяларымен, ойларымен алмасады, тиімді
нәтижеге (білімге) кандай бірлескен үйрену/оку эрекеттері арқьшы
жете алатындыгын анықтайды.
Мұндай қарым-қатынастағы бірлескен эрекеттер бірін-бірі жак-
тыру, өзара сыйласымдық пен қолдау атмосферасында өтіп, тек қана
жаңа білім игеруге жағдай жасап кана коймай, сонымен бірге таным
үдерсін өзара ынтымакгастық пен бірлесу деңгейлеріне көтереді, яғни
қарым -қатынас пен оның неғізғі нысаны диалогты таны мның
басты құнды лы гына айналдырады.
Интербелсенді оқу/оқыту диалогтық қатынасқа негізделеді, ал
диалог өз кезегінде өзара түсіністікке, бірлескен эрекеттерге, таным
үдерісінде туындаған мэселелер мен проблемаларды бірлесе шешуге
алып келеді. Интербелсенді оқуда/үйренуде білім алушылар келесідей
білім, білік, дағды, құзырлық, машықтарға
үйренеді:
терең ойлануға;
ақпаратты өздігімен түсініп, оны таразылап, екшеп, оның ішінен ке-
ректісін тандап алуға; ақпаратты жан-жакты талдауга; өздігімен жаңа
түсінік пен білім құрастыруға; пікірталастарға катысып, өз ойы мен пі-
кірін дәлелдеуге; басқа да балама пікірлерді ескеруге; шешім қабьш-
дауға жэне киын мэселелерді шешуге; жауапкершілікке (өз біліміне,
өміріне); басқалармен тиімді қарым-қатынас кұруга.
Интербелсенді оқу/оқыту келесі жұмыс түрлері мен әрекет-
тер арқы лы жүзеге асы рылады: -
бірлескен жұмыстар (жұптық,
топтық, бүкіл аудиториялық), жеке және бірлескен ізденіс пен зерт-
теу жүмыстары, ситуативтік және рөлдік ойындар, ақпараттың
әртүрлі көздерімен жүмыс жасау, кітап, лекция, интернет, қү-
жаттар, мүражай, мамандар, т.б, шыгармашылық жүмыстар, т.б.
275
Өз кезегінде бірлескен жұмыс эдістері өзін-взі мен басқа адам-
дарды танудың кұралы болып табылады, олар дүниетаным калыптас-
тырып, тұлғаның өзіндік дамуы мен басқапардыц іс-әрекеттері мен
олардын себептерін тусінуге ықпал жасайды.
Рөлдік ойындар. Рөлдік ойындар - тиімді интербелсенді
әдістердің бірі. Педагогика саласында зерттеу жүргізетін ғапымдардың
басым көпшілігі оқу/оқытудың ойын әдістерін кэсіби дамуды камта-
масыздандырудагы ен тиімді әрі болашағы зор тәсілдер деп есептейді.
Өйткені іс-әрекет а ркы лы үйрену/үйрету - таны м нын ец тиімді
тәсілі екендігі баршага аян: адам жадында бірінші мезетте өзінің жа-
саганы мен бастан кешкен эсерлері калады. Ал рөлдік ойындар сту-
дентгердің өздерін басқа адамдардын орнына қойып, мәселе немесе
'проблеманы солардың тұргысынан қарастырып, шешімді өз «қолда-
рымен» жасауды меңзейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
