Балалардың психофизиологиялық әркелкі дамуы

144 
мазмұны, 
әдісі, 
жұмыс 
факторлары 
акселерация 
құбылы-сының 
ерекшеліктеріне сай құрылуы керек (мысалы, баланы алты жастан оқыту, 
т.б.). Балалардың дене және психикалық дамуында ай-қындалған күрделі 
өзгерістердің бірі – организмнің жедел дамуы. Бұл құбылыстарды 
акселерация (лат.– жедел) деп атайды. Акселерацияға тән ерекшелік: 
баланың бойының, салмағының, бұлшық етінің жедел түрде өсіп жетілуі.
Тәрбие – бала дамуын бағыттайды, басқарады, сондықтан тәрбие – 
баланы қалыптастырудағы негізгі күш. 
Дарынды адамдарға тән қасиеттер: зейінділік, жинақылық, тұ-
рақтылық, әрқашан қызметке дайын болу; мақсатқа жетуде ақылға сай 
табандылыққа ие, еңбекте шаршап-шалдығуды білмейді, басқалармен 
салыстырғанда интеллекттік деңгейі жоғары. «Дарындылық» — бұл адамның 
белгілі іс-әрекет аумағында ерекше табыстарға жетуге көмек-тесетін, қабілет 
дамуының жоғары деңгейі. Дарындылық пен қабілеттілік түсініктері бір- 
біріне өте жақын ұғымдар. «Қабілеттілік, - деп атап көрсетеді Д.Н.Ушаков, 
ол табиғи дарын, бір нәрсені жасай алу мүмкіндігі». Қабілеттілік тұлғаның іс 
-әрекеттің бір саласына, нақты бір ғылымға өзіндік бейімін, қасиетін көрсете 
білуі. Бұл тұлғаның бойында білім, білік, дағды, тәжірибелік іс-әрекетінен, 
тәрбиелік қа-рым-қатынасынан, зеректік, тапқырлық, байқағыштық 
қасиеттерінен еркін көруге болады. Қабілетсіз тұлға болмайды. Қабілеттің 
өзі жалпы және және арнайы болып екіге бөлінеді. Жалпы қабілет көптеген 
дара тұлғалардың зеректік, тапқырлық, байқағыштық қасиеттері арқылы кө-
рініс береді. Ал, арнайы қабілет әсіресе өнер адамдарында, айтыскер 
ақындардың суырып салмалығы, композитор, әнші, суретші т.б. атауға 
болады.
Дарындылық — адамның белгілі бір іске деген айрықша қа-білеттілігі, 
өмірдің қандай да бір саласында өзін ерекше қырынан көр-сетуі. М.Горький 
«адамдағы дарындылық қасиеттің туа бітетіні, жүре пайда болатыны да 
болады. Туа бітетіні тұқым қуалаушылық. Бұл биік деңгейлерге көтерілуі 
де мүмкін, өшіп те қалуы мүмкін. Дарын-дылықты үнемі дамытып отыру 
қажет», - деп атап көрсетеді.
В. Крутецкийдің анықтауы бойынша «егер қабілеттіліктер де-ген 
ұғымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарын-дылық дегенді 
адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады»,- деген 
тұжырымынан дарындылықты қабілеттіктің жиын-тығы, іс-әрекет саласында 
ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілетінің дамуының жоғары деңгейі, 
дара ерекшелік деп бағалауға болады.
Талант (гр. talanton — бастапқыда салмақ, өлшем, кейіннен ауыспалы 
мағынада — қабілеттер деңгейі) — қабілеттердің ең алдымен, арнайы 
қабілеттердің дамуының биік деңгейі.
Балалардың психофизиологиялық әркелкі дамуы олардың тем-
пераментіне, қабілетіне, дарындылығына, талантына т.б. тікелей байланысты 
болады. 

145 

жүктеу 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: