Тәрбиенің негізгі тұғырлары

173 
бойына сіңіруімізбен қатар, қоғамда әлемдік деңгейде көзқарастарды 
қалыптастыру. Қазақ елі көп ұлттың басын біріктіріп отырған 
демократияшыл және өркениетті елдер тұрғысынан мәдение-ті, рухани - 
адамгершілік құндылықтар жағынан әлемдік өркениет көшіне ілесе алатын 
елдер қатарынан табылуы өркениеттіліктің басты шарты де бағаланады. 
Тұлғалық-бағдарлы 
тұғыр – өзара байланысты түсініктер, идея-лар 
және іс-әрекет тәсілдері жүйесіне сүйену, тұлғаның өзін-өзі тану және өзін-
өзі жетілдіру үдерісіне қолдау көрсету, оның дербестігін дамыту. Тұлғалық 
ықпал тұрғысынан
-
әр тұлғаға оның жас ерекше-лігімен қоса мінез-құлқы, 
өзінің туа біткен темпераментіне, психоло-гиялық жаратылысына 
байланысты әрекет ете отырып, оның бойын-дағы рухани адамгершілік 
құндылық қасиеттерін дамытуға ықпал ету.
Аксиологиялық 
тұғыр – адамның әлемге, өзге адамдарға, өз-өзіне және 
т.б. қарым-қатынасын ұғынуымен және тұлғалық мағынасымен анықталатын 
ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар. Құндылық-тар жүйесі 
негізінде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлы дала елінің мәң-гілік ел идеясы 
негізінде тұлғаның бойындағы ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға 
бағытталады. 
Ата-баба дәстүрінен бастау алатын ұлттық мәдениет, руха-нилық адам 
бойындағы негізгі құндылықтардың бірі болып табылады. Рухани - 
адамгершілік құндылықтар халқымыздың бойындағы құнды-лықтарды
ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған заңдылық тұрғысынан да қарастыруға 
болады. Көне түркі заманнан бастау алған рухани–адамгершілік 
құндылықтар тұлға бойындағы ізгілік қасиеттерді қалыптас-тырады. 
Қызметтік 
тұғыр – тұлғаның өз қызметімен бірлігі, ол тұл-ғаның 
құрылымдарына тікелей және жанама түрде өзгеріс жасауды жүзеге 
асырады.
Құзыреттілік 
тұғыр – тәрбие мақсаттарын анықтаудың, тәрбие 
үдерісін ұйымдастыру мен оның нәтижелерін бағалаудың, оқушылар-да 
құзыреттіліктерді қалыптастыруда және олардың табысты әлеумет-тенуін 
қамтамасыз ететін ортақ ұстанымдар жиынтығы. 
Әлеуметтік 
тұғыр – тұлға мақсаты мен міндеттеріне әлеуметтік 
ақиқаттың өмір бойы ықпал етуі, осы ықпалдың адам және қоғам үшін 
педагогикалық салдарлары.Әлеуметтік тұрғыда ықпал ету тұғыры -
әлеуметтік орта мен тәрбиелік кеңістікті орнықтыру, тұлғаны әлеумет-
тендіру үдерісі, әлеуметтік қарым-қатынас негізінде тұлғаның рухани-
адамгершілік құндылығын қалыптастыруға бағытталады. Қоғам мен 
әлеуметтік ортаның дамуы мен сұранысынан тәрбие жүйесінде тұлға-ның 
қоғамға бейімделуі, әлеуметтенуіне т.б. мүмкіндік жасалады. 
Іс - әрекеттік тұғыр негізінен
қарастыратын болсақ, тұлғаның 
тәрбиелік қасиеті оның іс – әрекеті, қарым - қатынас, мінез - құлқы арқылы 
іске асатынын басшылыққа ала отырып, тұлғаның құндылықтар жүйесін 
қалыптастыруға бағытталады.

174 
Жүйелілік 
тұғыры
 – 
нысанды оны құрайтын бөліктердің жиын-тығына 
жатпайтын және иерархиялық құрылымы бар күрделі құрылыс ретінде 
қарастыруды 
көздейді. 
Жүйелі 
түрде 
қарастыру 
құрылымдық 
компоненттерді, олардың қызметін бөліп көрсетуді, қызметтік-иерар-хиялық 
байланыстар орнатуды, жүйеқұраушы факторларды анықтау-ды, сыртқы 
байланыстарды талдауы қажет. 
Жүйелілік тұғыр
тәрбиенің мақсаты, 
міндетіне сәйкес, мазмұнын жүйелі құра білу, жүйелі, бірізді, сабақтастықта
берілуі оқушының санасы мен танымына ықпал етеді.
Антропологиялық 
тұғыр– адамды оның әлеммен жан-жақты 
байланыстарында және тіршілік әрекеті көріністерінің алуан түрлілігінде 
қарастыруға мүмкіндік беретін бірін-бірі өзара толықтыратын компоненттер 
жиынтығы, ол өмір сүрудің күнделікті формасында, оның ішінде білім 
беруде нақты адамзат қоғамында педагог-оқытушы-тәрбиешіні абстрактілі 
емес, деректі оқушыны, студентті тәрбиелеуге бағдарлайды. 
Гуманистік бағыт 
тұғыры– педагогтың тәрбиеленушіге өз да-муына 
жауапты және дербес субъект ретінде қараудағы жүйелі қарым-қатынасы, 
оның тәрбие үдерісінде адамгершілік қарым-қатынас негі-зінде тұлғамен 
және ұжыммен өзара әрекеттесу стратегиясы.
Диалогтылық тұғыр 
– бір мезгілде қоғамдық мүдделер мен тұл-
ғалық-құндылықты мақсаттарды іске асыруын сақтай отырып, басқару 
тәжірибесін қалыптастыру, міндеттемелер мен ынтымақтастықтарды 
орындау, өзіндік менеджментке қабілеттерін дамытуды қалыптастыру үшін 
балалардың түрлі, оның ішінде педагогтер ұйымдастырған бір-лестіктерінің 
мүмкіншіліктерін қолдануды көздейді. 
Мәденисәйкестілік тұғыр
–тәрбие мәдениеттің жалпыадамзат-тық 
құндылықтарына негізделініп, жалпыадамзаттық құндылықтар мен ұлттық 
мәдениет нормаларына сәйкес құрылуы тиіс. Мәдениет-тану тұрғысынан - 
ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан рухани-мәдени дәстүрлер ұлттық сананың, 
танымның негізі болып табылады.
Үздіксіздік тұғыр
– тұлғаны тіршілік әрекетінің барлық кезе-ңінде 
жан-жақты дамыту, оның кәсіби және жалпымәдени өсуін, шы-ғармашылық 
әлеуетін байыту, күші мен қабілеттерін толық іске асыру мүмкіндіктерін 
арттыру. 
Табиғисәйкестілік 
тұғыр– табиғат дамуының ортақ заңдарының 
басымдығы; табиғи және әлеуметтік үдерістердің өзара байланысы; тәрбие 
жұмысында білім алушылардың жынысы мен жас ерекшелік-терін ескеру. 
Тұтастық 
тұғыр - оқу және оқудан тыс қызметтердің кірікті-рілуімен 
қамтамасыз етіледі: оқу әрекеті қазақстандық сәйкестіліктің когнитивті 
құрамдасын қалыптастырады; сабақтан тыс әрекетке эмоционалды-
құндылықты мінез-құлық компоненті дамиды. 
Этнопедагогикалық тұғыр 
– азаматтық келісім мен үйлесімге, 
қоғамдық қатынастарға қол жеткізу, этникалық мәдениеттердің бірігу 

175 
негізінде 
жалпыұлттық 
мәдениеттің 
гүлденуіне 
ықпал 
ететін 
мәдениетжасаушы ортаны қалыптастыру. 
Тәрбиенің
әдіснамалық негізі
мәдениеттану, аксиологиялық, өр-
кениеттік, жүйелілік, тұлғалық, тұлғаға ықпал ету, тұтастық, әлеумет-тік, іс – 
әрекеттік, этнопедагогикалық т.б. тұғырлары тұрғысынан қа-растырылып, 
тұлғаның танымын, санасын, шығармашылық дамуын қалыптастыруға 
үлкен әсер етеді.
Тәрбиенің әдіснамасы дегеніміз
- тәрбиенің тарихилығының ай-
қындалуы, мақсаты, міндетіне, әдіс-тәсілдеріне сәйкес мазмұнын жүйелі құра 
білу, бірізді, сабақтастықта ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан рухани мәдени 
дәстүрлер тәрбие үдерісіне жаңашыл көзқарастармен теориялық тұрғыда 
енгізе отырып, тұлға бойындағы ізгілік қасиеттерді оның іс – әрекеті, қарым - 
қатынас, мінез – құлқында көрініс табуы. Тұлғаның қоғамға бейімделуі, 
әлеуметтенуі, ұлы дала елінің мәңгілік ел идеясы негізінде еліміз әлемдік 
деңгейде білім кеңістігіне кірік-тірілуі, тұлғаның бойындағы ұлттық
құндылықтарды, ұлттық сананы, танымын қалыптастыру болып табылады. 

жүктеу 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: