Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

№33 «Айсәуле» балабақшасы, Тараз қ.

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында: Қазақстандық жастары бүгінгі таңда әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуге қадам басқалы тұр- деп көрсетті. Қоғамның алдына қойған мақсаттарына сәйкесбілім беру жүйесінің алғашқы сатысы мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу болғандықтан осы кезеңде тұлғаның дамуына ерекше мән беріледі. Осы тұрғыда мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеуге жаңа мазмұн енгізуді жүзеге асыруда Республика, облыс, қала көлемінде игі бастамалар көтеріліп келеді. Осындай жаңа бастама Тараз қаласы білім бөлімінің 02.09.2013 жылғы №598 бұйрығымен біздің №33 «Айсәуле» балабақшасы «Балабақшада жобалық іс-әрекет арқылы тәрбиеленушілердің танымдық қабілеттерін дамытуды ұйымдастырудың педагогикалық шарттары» тақырыбында эксперименттік алаң ретінде таңдалып алынды. Әрине мұндай сенім мен тапсырмаға алғашында қуанғанымызбен, оның үлкен жауапкершілігі, ғылыми жұмысты ұйымдастыру, оң нәтижесін шығару жеңіл шаруа емес екендігін сездік. Эксперементтік жұмысты жүргізуші құрамында жеті бірліктен тұратын: ғылыми кеңесші, инновация әдіскері, төрт қосымша педагог, психолог мамандарынан шығармашылық топ құрылды. Жаңалықпен, шығармашылық бастаманы тез және жеңіл қабылдайтын педагогикалық ұжым мектеп жасына дейінгі балаларды жобалау іс–әрекеті арқылы тәрбиелеудің ғылыми негіздемесін жасадық.

Жобалау іс–әрекеті арқылы субъектінің даралық қасиеттерін қалыптастырудың негізі деп саналатын мотивтердің бірі – танымдық қызығушылық. Мектеп жасына дейінгі балалардың жас және жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, танымдық қабілеттерін, белсенділігін жетілдіруде жобалық іс-әрекеттің маңызы зор. Бұл шақта балалар заттар мен құбылыстар туралы, жалпы болмыс туралы білімді, әсіресе көргісі келгенін, білгісі келгенін тез, дұрыс және толық қабылдайды. Сондықтанда жобалық іс-әрекеттің бағыты балға берілетін білім элементтері тікелей көрсету, ұстату, сипап-сездіру, таныту арқылы жүзеге асады. Бала тікелей көрген, сезген обьектісін ғана қабылдайды.

Жобалау іс-әрекеті мектепке дейінгі білім беру іс-тәжірибесінде қолданылатынын, дәстүрден тыс жұмыс түрі ретінде қарастырылады, себебі жобаның негізінде нақты тәжірибелік мәселені шешуде педагог пен балалардың бірлесе атқарған қызметі барысында мектепке дейінгі жастағы баланың танымдылық әрекетінің нәтижесін көруге бағытталған үлкен ой жатыр. Жобалау іс-әрекеті 19 ғасырдың 2-ші жартысында АҚШ мектептерінде пайда болған. Оның негізін қалаған психолог-педагог Д.Дьюи.

Д.Дьюидің ілімін жалғастырушы-Колумбия университетінің профессоры У.Х.Килпатриктің ойынша, жобалау іс-әрекеті балаларды өз жұмысының жемісін көруге ынталандыру арқылы өмірге дайындау. Еуропада кеңтараған жобалау әдістемесі біртіндеп қалыптасқан білім беру үдерісіне енгізіліп отыр.

Жобаның тиімділігі көзбен көріп, есте сақтай отырып баланы ізденіске, іскерлікке, танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселені шеше білуге жетелейді. Жобалау нәтижесінде бала нені білемін? Нені білдім? Нені білгім келеді?-деген танымдық сұрақтарға нақты жауап береді. Балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру мәселелері Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Ы.Алтынсарин, Г.И.Шукина, Т.И.Шамова, Ю.К.Бабанский т.б. ғалымдар еңбектерінде жүйелі талданған. Қазіргі зерттеулерде (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, С.Л.Рубинштейн, В.Б.Бондаревский, Н.Г.Морозова, Р.Г.Лемберг т.б.) танымдық қызығушылық мәселесіне жан-жақты анықтама берілген берілген.

Жобалау іс-әрекеті шығармашылық қызметтің ерекше түрі, әдіс-тәсілдер жиынтығы, белгілі бір немесе өзге әрекеттің теориялық және тәжірибелік әрекетке қатысты білімнің нақты бір саласын игеру операциясы: технологияны сатылай әрбір кезеңін жетілдіріп жасай отырып, дидактикалық мақсаттарға қол жеткізу әдісі, олар тәжірибе жүзінде үлкен нәтижеге жететіндей жүзеге асырылып аяқталуға тиіс.

Ресей ғалымдарының балалардың шығармашылық қабілетін дамыту теориясы (Я.А.Пономарев, А.А.Мелик-Пашаев, В.Д.Шадриков, Д.Б.Богоявленская, Н.Н.Поддьяков, Н.А.Ветлугина, Л.А.Парамонова) туралы еңбектері бар.

Республика ғалымдары (Б.Баймұратқызы, М.Сәтімбекова, А.Меңжанова, Ә.Әмірова, Қ.Меңдаяқова, М.Тұрыскелдина т.б.) жүргізілген ғылыми-зерттеулер нәтижесінде жарық көрген ғылыми-әдістемелік оқу құралдары да мектепке дейінгі тәрбие жұмысының сапасын жақсартуға лайықты үлес қосып келеді. Сонымен бірге мектепке дейiнгi тәрбиенің ғылыми-теориялық және әдiстемелiк мәселелерiн зерттеген: Р.Аралбаева, Р.М.Жұмағожина, Ф.Жұмабекова, Г.Меңлiбекова, Н.Храпченкова, Т.Иманбеков, А.Е.Манкеш, С.Н.Жиенбаева, Р.Қ.Керімбаева, А.И.Салиева, А.А.Исқақова, К.М.Метербаевалар т.б. педагог-ғалымдардың еңбектерiн атауға болады.

Жобалау іс-әрекеті арқылы балалардың танымдық қабілеттерін дамыту мәселесі психологиялық-педагогикалық жағдайды, мектепке дейінгі жастағы баланың зейін қоюға, шығармашылықпен шұғыл ойлауына, өз тәртібін қадағалауына, тіл байлығын дамытуға ықпалын тигізетін тәсілдерді іздестіруін қарастырады. Біздің зерттеу жұмысымызда мектеп жасына дейінгі балалардың жобалық іс-әрекетке танымдық қабілеттерін дамытуды ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын анықтауды көздейді. Сондықтан мектепке дейінгі мекемелердең оқу-тәрбие үрдісінде жобалау қызметі балалар мен педагогтар, ата-аналары бірдей қатысып, бірлесе атқаратын сипатта болуы тиіс. Ата-аналар тікелей білім беру үрдісіне қатыса отырып, өздерінің педагогикалық тәжірибесін арттырып, өздерінін және балаларының қол жеткізген жетістіктеріне қуанып қанағаттанады.

Педагогикалық жобалау іс-әрекеті әртүрлі білім беру саласынан алынған бір мәселені шешу үшін алынған мағлұматтарды кіріктіріп іс-тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді. Мектеп жасына дейінгі балаларды жобалау іс-әрекетіне үйрету баланың бүкіл оқу іс-әрекетінде алған білімдерін, күнделікті өмірде көрген-білгенінен өздігінше ой-қорытуы, тәжірибеде пайдалана білу қабілеті. Жобалау қызметі тәрбие мен білім беруде тұлғалық бағытталған жолға негізделіп шығармашылық қабілетті дамытады. Сонымен жоғарыда қарастырылған жобалау қызметінің әдістемелік негізі мектепке дейінгі мекемеге тән инновациялық технологияның бейімделуінің жоғары денгейі туралы мағлұмат береді. Бүгінгі  мектепке дейінгі жастағы балалармен жұмыста қолданылатын  жобалау іс-әрекеті, бұл мектепке дейінгі білім беру жүйесіндегі дәстүрден тыс    әдіс болып табылады. Балалардың жобалық іс-әрекетке танымдық қызығушылығын қалыптастыруға қоғамның сұранысы мен бұл мәселенің балалар бақшасындағы қазіргі жағдайы, оның педагогикалық шарттарының анықталмауында қарама-қайшылықтар бар және бұл мәселенің ғылыми-әдістемелік тұрғыда зерттелмегендігі белгілі.

Зерттеу жұмысы барысында осы айтылған қайшылықты ғылыми тұрғыда шешу, оның педагогикалық шарттарын айқындау, әдістемелік мүмкіндіктерін қарастыру, тәжірибелік-эксперимент жүргізу, оң нәтижеге алу, оқу-әдістемелік құралдар даярлау, озық іс-тәжірибені тарату мақсатын қойдық.

Ғылыми – педагогикалық экспериментке ортаңғы топтан 69 бала, ересектер тобынан 57 бала, барлығы 126 бала қатысады.

Зерттеу кезеңдері мен күтілетін нәтижелері:

Бірінші кезең: Даярлық кезеңі (2013-2014ж.ж.)

Екінші кезең: Ендіру кезеңі (2014-2016ж.ж.)

Үшінші кезең: Жалпылау кезеңі (2016-2017ж.ж.)

Бірінші кезең: Даярлық кезеңі (2013-2014ж.ж.)

Мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балалардың жобалау іс-әрекетіне танымдық қабілеттерін дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау, теориялық талдау, эксперимент жүргізуге арналған «Экология негіздері», «Бейнелеу өнері»,«Валеология» бөлімдеріненоқу-әдістемелік кешен даярлау.

Міндеттері:

- Ғылыми-педагогикалық экспериментті жүргізу бағдарламасын құру, теориялық талдау жасау, саралау;

- мектеп жасына дейінгі балалардың жобалау іс-әрекетіне танымдыққабілеттерін дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау, зерттеуаспектілерін айқындау;

- экологиялық тәрбиелік бағыттағы жобалау іс-әрекетіне балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудың моделін құру;

- жобалау іс-әрекетін оқу-тәрбие үрдісіне ендірудің оқу-әдістемелік кешенін даярлау;

- педагогикалық үдеріске қатысушыларға арналған зерттеу іс-әрекетінің мониторингісін құрып, өткізу;

- іс-тәжірибе жасауда арқылы балалардың танымдылық белсенділігін дамыту мәселелерінде туындаған қиындықтарды, ата-аналардың балалардың зерттеу іс-әрекетіне деген көзқарасын анықтау;

- балалардың зерттеу-дамыту ортасын құру, оның мазмұнын өзгертіп, толықтыру, балалардың даму құзыреттілігін бағалау индикаторын әзірлеу.

- педагогтардың шығармашылық белсенділігі мен кәсіби деңгейде дамуына жағдай жасау.

Күтілетін нәтижесі:Педагогикалық ұжымды эксперименттік жұмысқа даярлау, жұмыс жоспары, ҰОӘ технологиялық картасы құрылады, ата-аналармен бірлесе атқарылатын іс-шаралара жоспары, топта іс-тәжірибежасайтын бұрыштар, балалар зертханасы құрылады, материалдық- техникалық база күшейтіледі, «Қысқы бақ» жасалады, оқу-әдістемелік кешен даярланады.

Екінші кезең: Ендіру кезеңі (2014-2016ж.ж.) Мақсаты: Жобалау іс-әрекетін оқыту-тәрбиелеу үрдісіне енгізу, эксперимент барысын бақылау, жүзеге асуына жағдай жасау, жағымдыпсихологиялық жағдай тудыру, қорытып, талдап отыру.

Міндеттері:

- жобалау іс-әрекетін оқыту үрдісіне ендірудің эксперименттік бағдарламасын жүзеге асыру;

- жобалау іс-әрекеті арқылы балалардың танымдық қабілеттерін экологиялық бағытта дамытудың моделін апробациялау;

- балалардың бос уақытын ұйымдастыруда жобалау іс-әрекетін ендіру, өзіндік дамуға жағдай жасау;

- «Экология негіздері», «Бейнелеу өнері», «Валеология» ҰОӘ жобалау іс-әрекетінде жүргізудің тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалану;

- балалардың білім сапасын анықтау мақсатында мониторинг бақылау жүргізіп отыру;

- бірлескен іс-әрекетке ата-аналарды қамту;

- балалардың зерттеу іс-әрекеті бойынша ата-аналармен бірлесіп іс-шаралар ұйымдастырып өткізу.

Күтілетін нәтижесі: Эксперименттік бағдарламаның оқу үрдісіне енуі, перспективалық жоспар, ҰОӘ-нің технологиялық картасы түзіледі, мониторинг жүйесі іске асырылады. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың барысы, нәтижесі, балалардың танымдық құзіреттілігі қалыптасады.

Үшінші кезең: Жалпылау кезеңі (2016-2017ж.ж.)

Мақсаты: Балабақша жағдайында жобалау іс-әрекетін жүзеге асыру экспериментік-тәжірибелік жұмыс нәтижесін шығару, қорыту, талдау, ұсыныстар жасау, әдістемелік кешенді шығару, озық іс-тәжірибені насихаттау.

Міндеттері:

- жобалау іс-әрекеті мен зерттеу жұмыстарын дамыту жөнінде мәселелерді шешуге арналған ұсыныстар, әдістемелік нұсқаулықтар даярлау;

- эксперименттік бағдарламаны жүзеге асырудың тиімді жолдарыннасихаттау, облыстық, қалалық семинарлар, шебер-сыныптар ұйымдастыру;

- балалардың зерттеу іс-әрекеті арқылы танымдылық белсенділігін арттыру жұмыстары жайында әдістемелік кешен шығару;

Күтілетін нәтижесі:Эксперимент қорытындысы, тиімді нәтижеге қол жеткізу, ұтымды әдіс-тәсілдер іріктелді. Танымдық құзіреттілігі қалыптасқан балабақша түлегінің моделі жасалды. «Отбасы-балабақша-мектеп» сабақтастығы құрылды. Оқу-әдістемелік кешен шарыққа шығарылады.
Пайдаланған әдебиеттер:

1.ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. //Егемен Қазақстан 2011 ж.

2.«Балапан» мемлекеттік бағдарламасы. Астана.- 2010 ж.

3.Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технологиялар. – Алматы, 2010ж.

4.Сарбасова Қ. Инновациялық педагогикалық технологиялар. – Алматы, 2010 ж.
Аннотация. Заключительный эксперимент, добится надежного результата, выигрышный способ выбран. Позновательный процесс сформировался, модель детского сада сделан. Взаимосвязоннасть "Семья - детский сад - школа" создан. Вышел в свет учебно-воспитательный комплекс.

Annotation. The final experiment is achieved in a reliable result, the winning method selected. Show pleasing formed process model kindergarten is done. Vzaimosvyazonnast "Family - kindergarten - school" was created. Published the educational complex.

УДК 373(574)

Д 51

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЛАБАҚШАДАН

АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУГЕ БАУЛУ
Досымбекова А.Т.

№35 «Ер Төстік» балабақшасы, Тараз қ.

Балабақшадан бастап балаларға ана тілінің құндылықтарын меңгерту арқылы балалардың тілдік-коммуникативтік құзіреттіліктерін меңгерту міндеті арнайы білім беру стандартына енгізілді.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің 2009 жылдың жаңа стандартына балалардың құзыреттілігін қалыптастыруға нақты талаптар қойылды. Яғни құзыретті тұлғаны тәрбиелеу отбасы және мектепке дейінгі мекемеден басталуы тиіс. Стандартта мектеп жасына дейінгі балалар балабақшадан негізгі бес құзыреттілікті меңгеруі тиіс деп көрсетілген. Олар:

1.Денсаулық сақтау құзыреттілігі;

2.Танымдық құзыреттілік;

3.Әлеуметтік құзыреттілік;

4.Тілдік-коммуникативтік құзыреттілік;

5.Шығармашылық құзыреттілік.

Жаңа стандарттың талабына сай балабақшадан бастап үш тілді меңгерту арқылы тілі дамыған, шығармашыл тұлғаны қалыптастыруға болатынды белгілі. Осы мақсатта 2013 жылдың қыркүйек айынан бастап, Тараз қаласының №35 «Ер Төстік» балабақшасына «үштұғырлы тіл» саясатын жүзеге асыру аясында эксперимент жүргізу жұмысы жүргізілуде. Экспериментік жұмыстың тақырыбы «Балабақша жағдайында көптілдікке тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық аспектілері». Негізгі мақсаты: педагогикалық эксперимент арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды көптілде тәрбиелеудің тиімді жолдарын анықтау.

Бала өмірінің алғашқы жылдарында, жоғарыда атап өткендей, тіл мен танымдық процестерді игеруге деген құлшыныс ерекше байқалады. Дамудың дәл осы кезеңінде балалар бойында тілдік құбылыстарды сезіну, өзіне тән жалпы лингвистикалық қабілеттер пайда болады.

Балалық шақта тіл негізінен екі бағытта дамиды: оның біреуінде сөздік қор қарқынды түрде жинақталып, айналадағы адамдар сөйлейтін тілдің морфологиялық жүйесі меңгеріледі; екіншісінде тілдің әсерінен танымдық процестер (зейін, қабылдау, ес, елестету және ойлау) жаңаша бір өзгерістерге ұшырайды. Бұл ретте сөздік қордың артуы, тілдің грамматикалық құрылысы мен танымдық процестердің дамуы тұрмыс пен тәрбие жағдайына тікелей байланысты. Бұл мәселеде, әсіресе, тілдің дамуында әр түрлі өзіндік ерекшеліктер болатынын ескерудің мәні зор.

Мектеп жасына дейінгі балаларға өзге тілді үйретудің басты шарттары топта жағымды психологиялық ақуал, мейірімді орта, қазақша, орысша және ағылшынша тілдесуге қуану сияқты жағдайлар тудыру. Қазақ, орыс, және ағылшын тілдерін үйретуде балалардың сөздік қорларын байыту, жетілдіру, күнделікті өмірде қолдана білуіне бағыт беру, әр тілге тән дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтырып, тіл мәдениетін дамытудың маңызы зор.

Тіл үйретудегі негізгі-мақсат балаларға жалаң сөз жаттату емес әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде үйренген сөздерді ауызекі айтуға, сөйлем құрамында дұрыс қолдана білуге үйрету.

Ағылшын тілін меңгертуде біз тіл білімінің салалары лексиканы, фонетиканы, грамматиканы балаларға меңгертеміз. Лексика (грек. лексикос -сөздік) тілдегі сөздердің жиынтығы, сөздік құрамын зерттейтін тіл білімінің бір саласы, фонетика (гректің фоне - дыбыс деген мағынаны білдіретін сөзінен алынған) тіл дыбыстарының жүйесін, жасалуы мен ерекшеліктерін, әр түрлі сипаты мен бір-бірімен тіркесу зандылықтарын қарастырады, грамматика (гр. 'grammatіke, γράμμα' - әріп, жазу)  тіл білімінің сөз таптарын, сөздердің өзгеруі мен сөйлем құрылысын зерттейтін салалары.

Ағылшын тілін үйретуде ең бірінші әріптердің дыбысталуына үлкен мән беріледі, себебі ағылшын тілінде 26 әріп болса, 44 дыбыс бар. Балаларға әріпті біз көреміз және жазамыз, ал дыбысты естиміз және айтамыз деп үйретеміз. Дыбысталуы дұрыс болған жағдайда ғана сіздің ойыңызды екінші адам дұрыс түсінеді. Оқытудың басты ұстанымдарының бірі – жайлылық ұстанымы, ал оның іс жүзіндегі көрінісі – өзінің ағылшын тілінде жақсы сөйлей алатынына баланың көзін жеткізу.

Бұл фонетикалық естуді қалыптастыру (дыбыстарды тыңдау, оларды анықтау және айту). Балалар ертегілерді айту барысында, дыбыстарды дұрыс айту, үйрету үшін артикуляциясына айрықша көңіл бөлеміз  тілдің, еріннің, тістің, жақтын атқаратын қызметін көрсетіп түсіндіріп, баланың тілі мен ернінің қимылын бақылаймыз ертегі біткеннен соң екпіндерді, ырғақты және интонацияларды хормен және өз бетімен қайталаймыз. Балалардың өз құрбы-құрдастарының сөзін түсінуге үйретуде аудиожазбалардан естіген сөздерді көру және қозғалыс көрнекіліктері, паралингвистикалық амалдар арқылы түсіну (ым-ишара, бет әлпеті, интонация, эмоциналдық қолдау) әдісін жиі қолданамыз.

Лексиканы үйрету барысында балалардың сөздік қорын молайтуға көңіл бөлінеді. Бір тақырыпқа байланысты 5-6 сөзді еңгізу арқылы тақырыпты ашамыз. Енгізілген сөздердің арасында бір- бірімен тығыз байланыста болатын бірнеше жұп сөздер болуы қажет.

Егер семантикалық топтың ішіне бір сөйлем мүшелеріндегі сөздер кірсе, сөз тіркестерін (зат - зат, зат - сын, зат - қимыл) құрастыру мүмкін болу үшін, оларды үйрету басқа сөйлем мүшелеріне қатысты сөздерді қайталаумен тығыз байланыста болуы керек.

Балаларға еш уақытта сөздерді «жаттап ал» деген тапсырма берілмейді. Жаңа сөз жаттығулардың көмегімен баланың есінде біртіндеп сақталады. Балаларға жыл бойы: Туған ел, Ұлыбритания және Ресей елдері туралы білім, жыл мезгілдері мен табиғат құбылыстары, заттардың қасиеттері мен сапалары, азық –түлік түрлері, жеке тұрмыстық заттар, қоғамдық өмір құбылыстары, салауатты өмір салтын қалыптастыру, спорт, денсаулық туралы білімді қалыптастырамыз.

Ортаңғы топта лексикалық қордың көлемі оқу жылының соңында 5-ке дейінгі санауды қосқанда, 100-150 лексикалық бірлікке тең болуы тиіс. Грамматиканы үйрету барысында олардың қызығушылығын оята отырып, ауызша сөйлеудің алғашқы дағдыларын қалыптастырамыз:

-Жай хабарлы сөйлем құруды үйрету;

-Зат есімдерді көпше түрде қолдану;

-Сұрақтарға қысқа жауап қайтару;

-Жалпы сұрақтар қою.

Ұсынылып отырған әдіс бойынша балаларыныңағылшын тілін меңгерумен бірге қазақ, орыс тіліндегі білімдерін бекітіп, тілін жаттықтыруға мүмкіндік жасайды.

Оқу жылының соңына қарай балалардың бастапқы тілдік-коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады. Балалар ауызша түрде ағылшын тілін қолдануды үйренеді және ауызша естіген сөздерді түсінеді,

Балалардың қызығушылығын арттыру үшін педагог балалардың психологиясын, жас және жеке дара ерекшелігіне байланысты, қабілеттеріне мән беруі тиіс.Яғни, балабақшада балалар кез келген ақпаратты ойын түрінде, көзбен көріп, сипап-сезу, есту арқылы жақсы қабылдайтынын ескеру қажет. Баланы ынталандыру үшін ескі үрдістен гөрі заманға сай тапсырмалар беріп, ойындар ойнату арқылы балаға тілді меңгертуге болады. Мысалы, іс- әрекетке балалардың қызығушылығын арттыру үшін тақырыпқа байланысты видео – роликтер, қимыл – қозғалыс жаттығулары немесе әдемі көңіл көтеретін әуенмен бастауына болады. Сол кезде баланың көңіл күйі көтеріңкі болып, топта жағымды ахуал қалыптасады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды заман талабынан қалдырмауға, әлеуметтік ортаның тыныс-тіршілігін ұлттық болмыспен қабылдауға бейімдей отырып, олардың санасын «үш тілді меңгерген жаңа дәуір балалары» моделіне бағыттай білу қажет.

Модель мазмұны жауапкершілігі жоғары, жаңаша ойлайтын, зерек те елгезек, кеңістік заңдылықтарымен қоса, салт-дәстүр мен ауыз әдебиетінің озық үлгілерін меңгерген ұлтжанды, ана тілінің нәрімен барынша сусындаған, еркін, дені сау балаларды сипаттайды.
Пайдаланған әдебиеттер:

1.ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқына жолдауы». //Егемен Қазақстан 2006 ж.

2.ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты.- Астана 2009ж.

3.Шарипбаева М.С. Изучаем английский язык. Для детей 5-6 лет. Методическое пособие.- Алматы. 2011.

4.Учим английский язык. Новый образовательный проект. –М: «Махаон»,- 2000.195 с.
Аннотация. В статье рассматривается характеристика детей с высшой ответсвенностью, с новыми знаниями, быстрые и шустрые, с считая закономерностью пространства, и усваевающие обычаи-традиции и литературы своего народа, и знанием своего родного языка, свободно-здаровомыслишие дети.

Annotation. The article discusses characteristics of children with higher liability companies, with new knowledge, quick and nimble, with regularity considering space and usvaevayuschie customs-traditions and literature of his people, and the knowledge of their mother tongue freely-zdarovomyslishie children.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫ
Жакипова М.Қ.

№51 мектебі, Тараз қ.

Елімізде 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу арқылы шығармашылық пен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруда жаңа ұлттық үлгіні жасауда, мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиені жетілдіру мәселесі ерекше маңызға ие болмақ. Бүгінгі таңдағы заманауи өзгерістер ағымы балалар психологиясының дамуына ықпал етуде, әсіресе бұл құбылыстың нәтижелі жүзеге асуы 4-6 жас аралығында қатынастың басты мотиві - өзара түсіністік пен әсерлену болып табылады. Бұл кезеңде баланың айналаны танып-білуге құштарлығы артқаны соншалық, ол үлкендерге қоршаған әлем туралы өзін қызықтырған сан алуан сұрақтар қоя алады. Егер 4-5 жастағы балалар ересектермен жан-жануарлар, машиналар, табиғат құбылыстары жайлы әңгімелессе, ал мектепке дейінгі ересек жастағы балалар мінез-құлық мәдениеті ережелері, өзі және ата-аналары жайлы әңгімелескісі келеді.

Жетекші мотив тұлғалық мотивке айналады. Қатынас жасаудың негізгі қозғаушы күші, нақты атқаратын қызметіне қарамастан, адам болып саналады Бес-алты жастағы бала өзін барлық жағынан «жарылыс» (бұл, әсіресе, балабақшаға баратын балаларға тән) түрінде көрсете алады. Құрдастар ересектерден асып өтіп, бала өмірінде ерекше орынға ие болады. Қарым-қатынастың негізгі мазмұны іскерлік ынтымақтастық пен біріккен ойын әрекеті арқылы ашылады.

Балалардың қарым-қатынасы, әсіресе, ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті, ойын қарекеті үстінде айқын көрінеді. Бала құрдастарының әрекетіне сынай қарап, іштей қызғанады, оларды өзінше бағалайды және үлкендердің бағалауын өзіндік әсермен қабылдайды. Кейбір жағдайда құрдасының сәтсіздіктеріне бірге қамығады. Бірақ мұндай қатынас тұрақты бола бермейді. Ол өз мүмкіншіліктері мен жетістігіне мақтанып, өзін басқадан биік ұстайды, өзгені қызғанады, оны өзіне бәсекелес санайды.

Қарым-қатынасында жиі жанжалдасып қалу сипат алады. Ызақорлық пен қымсыну сезімінің пайда болуы әсерінен қарым-қатынас шиеленісе түседі. Әрдайым өзінің артықшылығын дәлелдеу мақсатында басқа балаларды өзімен салыстырып отырады. Қарым-қатынаста үлкендердің де, құрдастарының да оның пікірімен санасқанын, өзіне сыйластықпен қарағанын қалайды. Сонымен қатар, өзара қарым-қатынасында түсініспеушілік пен жанжалдарды болдырмаудың жолын табуды меңгеру арқылы баланың қарым-қатынас құзіреттілігі қалыптасады.

5-6 жаста сюжетті-рөлдік ойындар өзінің кемеліне жетіп, толысады. Балалардың сомдауы арқылы жасалған адамдар арасындағы қарым-қатынас ойынның негізгі мазмұнын құрайды. Балалар 3-4 адамнан құралған тұрақты ойын бірлестігін құрады. Рөлдік ойындарда бала сомдап тұрған кейіпкерінің атынан басқа кейіпкерлермен сөйлеседі. Осылайша баланың мазмұнды сөйлеу тілі қалыптасады, рөлдік қарым-қатынастардың мәні ашылады. Қойылымдағы қимыл-әрекеттер ықшамдалып, баланы жалықтырмайтындай қысқа, рет-ретімен, орынды қойылып, сюжеттің мазмұны ашылатындай болуы керек. Осы жастағы балаларға не жайлы ойнағандықтарын білуге ұмтылу тән. Ертегі, кино, мультфильмдерден көріністер, ең бастысы, қоғамдық сюжеттер ойында басты орын алады. Осы кезеңнің маңызды жаңалығы - мінез-құлық еркіндігі. Барлық психикалық процестер (қарапайымнан күрделіге дейін), қатынас жасай білу мектеп жасына дейінгі баланың негізгі іс-әрекеті - ойында дамиды. Мысалы, ойында рөл атқара отырып, бала ойын міндетіне барлық өзінің тезаралық, импульсивті әрекеттерін бағындырады.

Ойын барысында бала, ересектердің тікелей тапсырмасын орындағаннан гөрі, зейіндерін жылдамырақ шоғырландырады, көбірек есте сақтайды. Балалармен ойнай отырып, олардың талап-тілектерін ескереді, келіспеушіліктерді шешеді, жаңа жоспар құрады және оны іске асырады. Басқа сөзбен айтқанда, қатынас жасай білуге үйренеді.

Ауыстырғыш заттармен ойнай отырып, шартты кеңістікті көз алдына ойша елестетеді. Көз алдына елестетін кеңістіктегі әрекет практикасы шығармашыл қиялды дамытуға мүмкіндік жасайды. Өнімді іс-әрекет түрлері - сурет салу, құрастыру ойынмен бір тұтасқан. Бала сурет сала отырып, қандай да бір сюжетті ойнайды, текшелерден құрастыра отырып, оны ойынға енгізеді. Мектепке дейінгі ересек жаста өнімді іс-әрекет нәтижесі дербес мәнге ие болады, сөйтіп ол ойыннан біртіндеп арылады. Бұл кезеңде мінез-құлықтың жаңа маңызды еркін түрі пайда болады. Бала бұрын өзінің эмоционалдық көңіл-күйін кез келген ортада еркін көрсетсе, енді өзінің іс-әрекетінде тәртіп нормалары мен қағидаларын сақтайды. Дегенмен де бұл кезеңде өзін-өзі ұстай білу дағдысы қалыптасу сатысында болады. Алғаш рет «өзін қалай ұстау керек?» деген сұрақ туады. Бала санасында өз әрекетін реттеп отыратын өзін-өзі ұстау тәртібінің үлгісі құрылады. Сол үлгі арқылы бала өз әрекетін реттеп отырады. Өз мүмкіншіліктерін, нені істей алатындығы мен істей алмайтындығын сезеді, өзгелермен қарым-қатынаста өз орнын біледі, өз әрекетін ғана емес, ішкі жан күйінің тербелістерін (қуаныш, реніш, қобалжу, толқу, т.б.) де сезінеді, үлкендердің талаптарын түсініп, өз пікіріне сай келсе саналы түрде орындай алады. Психологтардың пайымдауынша, бес жастан кейін олармен «келісуге», тапсырмалар беруге, жаңа іспен қызықтыруға болады.

Дәл осы кезеңде өзін-өзі ұстаудағы еркіндік бала психикасының дамуы мен жан дүниесінің қалыптасуының көзі болып табылады. Бала нені қаласа, соған жетуге тырысады. Оның өзін-өзі ұстауы айналасындағы жағдайға байланысты емес, өз шешіміне қарай болады. Осы құбылыстар бала дамуының барлық саласында көрініс табады және бекітіледі.

5-6 ересек жас кезеңінде балалардың дамуын көптеген психологтар «мектепке дайындық» немесе «мектептегі оқуға жетілу» деп қарастырады.

Баланың жеке басының рухани – бай мүмкіндіктерін, отандық және дүниежүзілік мәдениет арқылы, қазақ халқының дәстүрімен, оның қол өнерімен және әдеп – ғұрыптарымен таныстыруда баланың еліне, Отанына деген сүйіспеншіліктерін дамыту. Мектепке оқуға дайындауда бала бойындағы негізгі психологиялық өріс еркіндік, батылдық, адамгершілік, ақыл – ой, кедергісіз жеңіл түрде мектепке дейінгі мекемеден мектепке өтеді.

Ертеден қарым – қатынас құралы міндетін атқарып келе жатқан тіліміздің даму, қалыптасу заңдылықтарын, ерекшеліктерін бүгінгі ұрпаққа меңгертіп отыру – оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруда шешуші орын алатыны сөзсіз. Ойлау, сөйлеу әрқашан да бір – бірімен тығыз байланысты, яғни біртұтас психологиялық үрдіс, сондықтан балаға айналадағы өмір тіршілігін танытып, бағдарлай, қабылдай білуге үйрету арқылы ғана баланың сөздік қорын молайтуға болады. Үйренген заттық ұғымдарының қалай аталатынын есту, тыңдау, ұғыну, түсіну арқылы сөздік қоры дамиды. Сонымен қатар педагогтың жетекшілігімен өткізілетін арнайы ойын – жаттығулар кезіндегі қолданылатын сұрақтарды мұқият тыңдап, түсіну, жауап беруге сөйлеуге үйретеді.

Баланың мектепалды дайындығының ең маңыздысы болып есептелетін мәселе оның сөйлеуі, ұсақ мотарикасының дамуы, жеңіл қозғалуы, көруі, қабылдауы, сондай – ақ талдау, салыстыру, жіктеу, қорыту т.б. оқыту барысында ұйымдастырудың үлкен мәні бар. Баланы сұраққа жауап бере білуге, ойлауға қызықты мәліметтерді білуге ынталы, қызығушылығын, өзін танып, білуін, құрбыларымен, үлкендермен ойын бөлісе білуін дамыту қажет.

Бала ақыл–ойының дамуы тек белгілі бір білім көлемін ғана емес, танымдық іс–әрекет амалдары мен тәсілдерін игерумен бірге есте сақтау, ойлау, елестету, танымдық, шығармашылық қабілеттерінің дамуын тұтас қамтиды. Баланың дамуы үшін есте сақтау мен ойлау қабілетінің мәні зор. Бұлардың бәрі қоршаған орта және өзі туралы білімді меңгеруі, мінез – құлық нормаларын игеруі білім, білік, дағдысының қалыптасуы, есте сақтау және ойлау қабілеттерімен тығыз байланысты. Сөз бен сөйлеу әрекеті ойлау құралы болып табылады. Өйткені олардың негізінде логикалық ойлау, ұғымы қалыптасады.

5 жасында бала көрнекі– әрекеттік ойлаудан көрнекі– бейнелі ойлауға ауысады. 6 жасқа қарай ауызша – логикалық ойлауға үйренуі керек. Баланың көрнекі – әрекеттік ойлауы заттармен нақты әрекеті арқылы жүзеге асады. Ол түрлі заттарды пайдалану, қоршаған ортамен, адамдармен қарым – қатынас жасау барысында білім және тәжірибе жинақтайды.

Көрнекі – бейнелі ойлау мен оған ықпал ететін көрнекі – схемалық ойлаудың мәні одан туындаған жағдайларды шешу үшін бала заттардың өзіне емес, олардың бейнесіне сүйенуі арқылы бейнелейді. Ол құбылыстар мен заттардың тек жеке қасиеттерін ғана емес неғұрлым маңызды байланыстарды, олардың арасындағы қатынастарды анықтап, кесте бойынша жұмыс жасай біледі, заттарды әр түрлі кеңістікте елестете алады, оларды ойша орындарынан ауыстыра алады.

5-6 жасында бала логикалық ұғымдық ойлауды ауызша пайдаланады. Қоршаған орта, ондағы адамдардың орны туралы түсінігі неғұрлым кеңейе түседі. Ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құралдағы тапсырмалар мазмұны қоршаған орта, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, олардың арасындағы байланыстар мен қатынастар, адамның әлемдегі орны, табиғат пен оның құбылыстары, өсімдіктер мен жануарлар туралы білімдерін қамтиды.

Оларды орындау барысында бала заттар мен құбылыстардың мәнді белгілерін айқындауды, кейбір дерексіз ұғымдарды сипаттауды, уақыт қатынасын, себеп – салдарды, кеңістік, көлем, өлшем туралы түсініктерді игереді. Ол сөздерді еркін қолдануды өз пікірін айтуды, оны негіздеуді, қарапайым заңдылықтарды анықтауды, салыстыруды, талдауды, пайымдау логикасын, ойлануды үйренеді. Сөздік қоры, тіл байлығы артады, сюжеттік әңгімелер құру қабілеті дамиды.

Ересек жастағы балалардың логикалық ойлауының бастауын қалыптастыру, жалпы интеллектуалды дамуына мүмкіндік туғызу, танымдық және психикалық процесстерін дамыту, логикалық операциялар, проблемалық жағдаяттарды шешуге, тиімді әрекеттер ұйымдастыру, мектепте табысты оқуға дайындықты қамтамасыз ету қажет.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.ҚРПрезиденті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050 даму бағдарламасы». //Егемен Қазақстан. 2012 ж.

2.ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты.- Астана 2009ж.

3.ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. //Егемен Қазақстан. 2011ж.

4.Ә.Алдамұратов. Қызықты психология.- Алматы, 2010ж

5.Ә.Тұрғынбаев. Логика.- Алматы, 2000 ж.

Детская беспризорность – это полный отрыв несовершеннолетнего от семьи, сопряженный с утратой постоянного места жительства и занятий. Является наиболее острой формой безнадзорности – ослабления попечения о несовершеннолетних со стороны родителей или заменяющих их лиц (недостаточность воспитывающего влияния, контроля за времяпрепровождением, связями, поведением и т.д.). Беспризорность и безнадзорность создают угрозу правильному формированию личности детей и подростков, условия для появления и укоренения у них социально негативных навыков.

Распространение в детской среде саморазрушающего поведения, усиление социальной отчужденности, изменения в содержании ценностных ориентаций несовершеннолетних стали следствием современного экономического кризиса. Безнадзорность и беспризорность детей приобрели массовый характер.

По данным статистики, сейчас в Казахстане в каждом крупном городе насчитывается от 1,6 до 2 тысяч беспризорных детей и подростков. По разным источникам, общее число беспризорных детей в нашей стране, в одних случаях, составляет от 80 до 100 тысяч, в других — от 75 до 90 тысяч. Такая неопределенность в подсчете количества беспризорных объясняется многими причинами, в частности, трудностями при их выявлении и учете.

Детская безнадзорность и беспризорность порождают тенденции, опасные для подрастающего поколения и общества в целом: массовые нарушения прав детей, рост ранней алкоголизации и наркомании подростков, ведущих к увеличению числа преступлений, совершенных несовершеннолетними (за последние пять лет — в 2,8 раза), рост числа венерических заболеваний, высокий уровень беременности и родов у девочек-подростков, омоложение преступности: каждое третье уголовное деяние совершено детьми в возрасте 8-14 лет и др.

В настоящее время в работе по ресоциализации дезадаптированных детей и их адаптации в обществе имеются как очевидные достоинства, так и недостатки. Во многих городах создана достаточно разветвленная сеть специализированных ведомств, учреждений и подразделений, работающих в направлении профилактики либо реабилитации детской и подростковой беспризорности. Тем не менее, число беспризорников не снижается, а неизменно растет. Приходится признать, что существующая в нашей стране система работы с беспризорниками не обеспечивает устранения причин и факторов, способствующих уходу детей из дома.

На протяжении последнего десятилетия беспризорность и безнадзорность стали заметными явлениями в Казахстане. Попрошайничество, нищенство, безнадзорность определенной части детей вызывают тревогу в обществе. Говорить о современной беспризорности можно начиная с 1989 года. Основной причиной возникновения и роста беспризорности и безнадзорности является разрушение государственной инфраструктуры социализации и общественного воспитания детей без формирования новой эффективной структуры социализации и досуга детей в условиях рыночных отношений.

Между безнадзорностью и беспризорностью, несомненно, существует прочная связь, поскольку, по общему правилу, безнадзорность служит благоприятной почвой для беспризорности.

В Законе Республики Казахстан "О профилактике правонарушений среди несовершеннолетних и предупреждении детской безнадзорности и беспризорности" в ст. 1 "Основные понятия" даны следующие определения:

1)    безнадзорный - несовершеннолетний, контроль, за поведением которого отсутствует вследствие неисполнения или ненадлежащего исполнения обязанностей по его воспитанию, обучению и (или) содержанию со стороны родителей, или лиц, их заменяющих, а также педагогов, воспитателей и других работников учебного, воспитательного и иного учреждения, обязанного осуществлять надзор за несовершеннолетними.

2) беспризорный - безнадзорный, не имеющий места проживания.

Таким образом, в Законе определена грань между понятиями "беспризорный" и "безнадзорный", которой является наличие места жительства (пребывания). Однако, несмотря на то, что в указанном Законе присутствуют оба термина, упора на различия мер профилактики этих двух категорий несовершеннолетних нет. Сохраняется отсутствие четких границ между данными дефинициями не только в законодательных актах, но и в современной юридической литературе. Кроме того, в последнее время все большее распространение приобретает термин "безнадзорность", объединяющий оба понятия.

Так, например, в работе доктора юридических наук, профессора Мельниковой Э.Б., беспризорные и безнадзорные дети объединены в общую категорию безнадзорных. Причем предложена следующая классификация детской безнадзорности

-  полностью лишенные родительского попечения и оказавшиеся в бедственном положении, требующие неотложной помощи и защиты;

-  частично лишенные родительского попечения, не требующие применения неотложных мер помощи и защиты, однако нуждающиеся в оздоровлении условий их жизни и воспитания;

-  не лишенные родительского попечения, но в связи с конфликтными ситуациями, в которых находятся подростки, и наличием видимых признаков безнадзорности в их жизни и поведении, нуждающиеся в наблюдении за ними и педагогическом воздействии и помощи.

Начальную фазу беспризорности, как социальной болезни составляет безнадзорность, а окончательной, уже крайне запущенной, находящейся на грани необратимости, становится беспризорность как таковая, определяющая положение самого несовершеннолетнего, его своеобразный социальный статус, который он обретает по собственному желанию или в силу стечения каких-либо обстоятельств. Среди них главенствует безнадзорность, т. е. отсутствие надзора (контроля) со стороны родителей либо заменяющих их лиц.

Таким образом, беспризорность - особое социальное положение несовершеннолетнего, характеризующееся:

а) отсутствием постоянного места жительства, жилья для проживания (бездомностью);

б) разрывом отношений с родителями (лицами, их заменяющими), родственниками, педагогами, воспитателями и т.п.;

в) отчуждением от всех институтов социализации личности детей и подростков (семьи, учебно-воспитательных, досуговых, медицинских и т.п. учреждений);

г) незанятостью общественно полезным трудом (учебой, работой).

Безнадзорные дети и подростки требуют особого внимания. Для них нужны не только Центры временной изоляции, адаптации и реабилитации, находящиеся в системе МВД, но и специальные социально-воспитательные приюты, которые давали бы им возможность, при необходимости, относительно длительного пребывания, консультирования, обучения, отдыха, занятия трудом, получения общего и профессионального образования. Возможна временная передача беглецов или детей и подростков из неблагополучных семей в другие семьи — с нормальной нравственно-психологической атмосферой и желающим оказать социальную помощь детям.

Отсюда — другое направление деятельности, связанной с беспризорностью. Проблема беспризорных детей - это комплексная социальная проблема. Дети, оказавшиеся по тем или иным причинам на улице или без надлежащего педагогического надзора, нуждаются в разнообразной поддержке: в помощи психолога, в услугах врача; большинству необходимы активная помощь и сотрудничество со стороны родителей, многоаспектная помощь социальных служб.

Однако при всей важности и необходимости удовлетворения названных потребностей, магистральным направлением решения проблемы беспризорных детей и подростков является система профилактических и предупреждающих мероприятий. Профилактика и предупреждение детской безнадзорности и беспризорности - это система правовых, педагогических, медицинских и иных мер, направленных на предупреждение безнадзорности, беспризорности и антиобщественных действий среди несовершеннолетних, выявление и устранение причин и условий, им способствующих, осуществляемых в совокупности с индивидуальной профилактической работой с несовершеннолетними, а также родителями или другими законными представителями несовершеннолетних, не исполняющими обязанности по их воспитанию, обучению и содержанию либо отрицательно влияющими на их поведение.

В системе профилактики речь идет не только о широкой многоаспектной помощи служб детям и подросткам. При таком подходе центр тяжести всей системы должен быть перемещен на работу с семьей. Причем эта работа также должна оставаться комплексной и включать в себя меры помощи социального, психологического, педагогического и юридического характера.

Сегодня как-то предупредить, остановить процесс превращения детей в беспризорников наше государство пытается в двух направлениях. Во-первых, по линии организационной, во-вторых, путем создания преград на пути поглощения безнадзорного ребенка улицей. Необходимо бороться с причинами, а не с последствиями негативных процессов, порождающих попадание детей в трудную жизненную ситуацию.

Таким образом, требуется полный учет и оздоровление всех неблагополучных семей: трудоустройство родителей, лечение их от алкоголизма, оказание помощи по нормализации внутрисемейных отношений, в решении правовых, медицинских, жилищных и иных проблем, обеспечение постоянного патронажа проблемных и кризисных семей. Для выявления кризисных семей и работы с ними нужна совместная деятельность всех органов власти и управления и всех учреждений и отраслей социальной сферы на территории (комиссий по делам несовершеннолетних, инспекций по делам несовершеннолетних, учреждений образования, здравоохранения, культуры, физической культуры и спорта, занятости населения, жилищно-коммунального хозяйства, органов внутренних дел, прокуратуры, органов опеки и попечительства и др.).

Важнейшая задача системы социального обслуживания детей – обеспечение реализации социальных прав детей, решение возникающих проблем посредством предоставления социально-правовых, социально-медицинских, социально-бытовых, социально-педагогических услуг и консультаций.

Специализированные учреждения социальной защиты для несовершеннолетних обеспечивают психотерапевтическую, медицинскую и социальную помощь детям и подросткам, имеющим начальные стадии отклонения психического и физического здоровья, эпизодически употребляющим алкоголь и наркотики.

Социально-педагогическая помощь в данных учреждениях беспризорникам включает в себя:

-  педагогическая и консультативная помощь детям в защите их интересов;

-  групповая работа по развитию навыков общения и эмоциональной сферы детей;

-  коррекционная помощь детям с нарушениями речевого развития, аутизмом, неврозами;

-  содействие культурно-досуговой деятельности детей-беспризорников.

Таким образом, существует разветвленная сеть учреждений, функционирующих в области социально-педагогической коррекции и профилактике беспризорности. Все вышерассмотренные институты имеют различия в принципиальной схеме функционирования, структуре аппаратов, но их главная цель - сформировать новую социальную политику профилактики детской безнадзорности и социального сиротства, включающую:

- безопасность, защиту ребёнка от внешних угроз - жестокого обращения с ними родителей или родственников, эксплуатации со стороны взрослых криминальных элементов и т.д.;

- защиту законных прав и интересов ребёнка, связанных с его взаимоотношениями с родительской семьёй, усыновлением, установлением опеки, получением образования, овладением профессией и т.п.;

- психологическую и педагогическую поддержку, способствующую ликвидации кризисных состояний личности, помощь ребёнку в преодолении своих недостатков;

- диагностику деформации в личностном развитии и психофизическом состоянии ребёнка, чтобы разработать индивидуальную программу его социальной реабилитации;

- комплексность и скоординированность воздействий на различных уровнях: культурно-воспитательном, социальном, медицинском, правовом;

- личностный подход, индивидуальную работу с ребёнком на основе имеющихся условий воспитания и уровня его физического, интеллектуального и психического развития;

-  восстановление, коррекцию и развитие у ребёнка важнейших форм человеческой жизнедеятельности - таких, как игра, познание, труд, общение, для успешной ресоциализации ребёнка, реадаптации его в обществе;

-  содействие возвращению в семью;

-  возможность получить образование;

-  заботу о дальнейшем трудоустройстве, благоустройстве, месте жительства.

Беспризорность и безнадзорность в последнее десятилетия стали заметными явлениями в Казахстане. Всех беспризорных детей отличает то обстоятельство, что они порывают связь с обществом. Начальную фазу беспризорности составляет безнадзорность, т. е. отсутствие надзора (контроля) со стороны родителей либо заменяющих их лиц, а окончательной, уже крайне запущенной, находящейся на грани необратимости, становится беспризорность как таковая, определяющая положение самого несовершеннолетнего, его своеобразный социальный статус, который он обретает по собственному желанию или в силу стечения каких-либо обстоятельств. Став беспризорником, несовершеннолетний попадает как бы в социальный вакуум. Для него не существуют законы, предназначенные для других граждан. Мало того, многие беспризорные подростки презирают принятые в них нормы. Таковы в общих чертах особенности, характеризующие понятие "детская беспризорность" и "безнадзорность" с правовой и социально-политической точки зрения.

Проблема беспризорных детей - это комплексная социальная проблема. Дети, оказавшиеся по тем или иным причинам на улице или без надлежащего педагогического надзора, нуждаются в разнообразной поддержке: в помощи психолога, в услугах врача; большинству необходимы активная помощь и сотрудничество со стороны родителей, многоаспектная помощь социальных служб.

В нашей стране делается не мало для ликвидации данной проблемы, например создаются специализированные учреждения социальной защиты для несовершеннолетних обеспечивающие психотерапевтическую, медицинскую и социальную помощь детям и подросткам, имеющим начальные стадии отклонения психического и физического здоровья, эпизодически употребляющим алкоголь и наркотики, социально-реабилитационные центры для несовершеннолетних, а также созданы и функционируют специальные профессиональные школы-интернаты для юношей с девиантным поведением. Также следует заметить, что в Казахстане развивается благотворительная деятельность, оказываемая различным категориям детей, нуждающимся в помощи, благотворительными фондами (их в республике более ста) и частными лицами.