60
сөзбен айтқанда, баланың ата-анасымен сөйлесуге, мектепте болып жатырған
болмаса өзге де жаңалықтарын айтуға деген тілегі, құлшынысы жойылмауы
тиіс. Алайда әр уақыт баладан толық жауапты талап етуге болмайды, жауап
қысқа, болмаса толық емес сөйлем түрінде болмаса да жеткілікті.
Сабақ берудегі өз тәжірибиемді сондай оқушылармен жұмыс жасауда
жан-жақты өмірмен байланыстырып алудың ерекше орны бар.
Мысалы: заттың 3 күйі деген тақырыпта судың қатты, сұйық, бу түрінде
кездесетіндігін қарапайым тәжірибиемен анықтай алады. Кішкентай
денелердің өлшемдерін анықтау деген тақырыптарда оқушылардың
ерекшеліктерін ескере отырып, көзбен көру, қолмен ұстау арқылы
формуланың орнына мәнін қойып ойша жасай алмайды.
Дөңгелек бөліктерін қарапайым қатарлау тәсілі арқылы жұмысты
орындай алады. «Бұранда қадам өлшеу» деген тақырыпта бұранданың
қадамын, орам санын, ойманың ұзындығын есептей алады. Таразымен өлшеу
жұмыстарын жасай алады. «Механикалық қозғалыс» деген тақырыпта
айналаға көз жүгірту арқылы қозғалыстың салыстырмалығын еске сақтай
алады. Сол арқылы өздігінен мысал ойлай алады. «Мектеп пен үйдің арасы
200 м. Оқушы мектепке барып, үйге қайта келгенде барлығы қанша жол
жүреді? Ал орын ауыстырудың ұзындығы неге тең?» деген есепте көз алдына
ойша елестету арқылы шығара алады. Сонда оқушыға ойша елестету арқылы
тапсырмалар берген кезде орындай алатындығы анықталды. «Білеушенің
көлемін анықтау», «Емханаға саяхат» ойыны. Дененің массасын таразыға
тартуға «дүкен» ойыны, рөлдік сахналық ойын элементтері. Ойын
элементтерін пайдалану кезінде оқушының белсенділігінің бұрынғыдан да
арта түсетіндігі түсінікті. Сонда «Сөзді жалға», »Жалғасын тап», «Есіңе
сақта» т.б ойын элементтерін пайдаланамын. Ойын элементтерін пайдалана
отырып, оқушының танымдылығын арттыра отырып, өмірге деген көзқарасы
қалыптасып, өмірге деген құлшынысы артады.
Көзбен көріп, қолмен ұстап қарапайым тәжірибелер жасау арқылы
оқушының сабаққа деген ынтасы көтерілгендігі анық байқалады. Бұндай
оқушыны тысқара қалдырмай үнемі көңіл бөліп, жақсы көзқараспен қарау
керек.
Қазіргі кезде қоғамда осындай мүмкіндігі шектеулі балалардың
көбеюіне байланысты қоғам алдында да көптеген жұмыстың тұрғандығы
байқалады. Мәселенің бұлай қалыптасуына бүгінгі қоғамның да кінәсі бар.
Өйткені біз мүмкіндігі шектеулі жандарға мүсіркей қараудан арыла алмай
келеміз. Жалпы білім беретін орта мектептерде олардың оқып, білім алуына
жағдай жасау енді-енді қолға алына бастады.
Мектеп оқушыларының бойында физикалық ұғымдар жүйесін
қалыптастыру–оларды білім жүйесімен қаруландырудың маңызды
элементтерінің бірі. Әрбір пән өзара байланысты ұғымдар жүйесін қамтиды.
Жалпы оқушылардың пән бойынша білімдерінің сапасы олардың сол
ұғымдарды меңгеруіне байланысты. Заттардың физикалық қасиеттері мен
құбылыстарды үйрену мазмұны болып табылады. Мұның бәрі ғылымдар
жүйесін – құбылыстар (қайнау, булану) физикалық шамалар (жылдамдық,
масса ... т.б.) туралы ұғымдарды қамтиды. Ұғым дегеніміз – айналадағы
61
болмыстық заттардың және құбылыстардың жақтардың мәнді қасиеттерін,
олардың арасындағы мәнді байланыстар мен қарым-қатынасты білу деген
сөз. Ұғым – ойлаудың жоғары формаларының материяның шындықты
бейнелеу формаларының бірі. Ұғым – мидың нәтижелі жемісі.
Оқушы ұғымды бірдей игеріп кетпейді, оның мазмұнын, көлемдік
байланыстарын басқа ұғымдар мен қатынастар арқылы бірте-бірте меңгереді.
Оны үйрену процесінде оқушылар алғашында жекеленген ұғымдар, жүйесі
қалыптасады.
Ұғымды қалыптастыру процесінде олардың анықтамасының берілуінің
маңызы зор. Ұғымға ие болу оқушылардың белсенді ой қызметін
операцияларын
орындаумен
байланысты,
сондықтан
ұғымдарды
қалыптастыру оқушылардың ойлауын дамыту үшін зор маңызға ие.
Инклюзивтік бағдарламамен оқыту кезінде физика курсының оқыту
материалын және басқа пәндерді оқу, үйрену әдебиет оқу, фильмдер көру,
телевизия хабарлар, интернет... физикалық ұғымдарды қалыптастырудың
қайнар көзі қызметін атқарады. Осы факторлардың барлығын ұғымдарды
нысаналы қалыптастыру барысында ескеру қажет. Кейде ұғымдарды
қалыптастыру процесінде ойлаудың көрнекті-бейнелік, сөздің практикалық
деңгейде болады. Сонда физикалық ұғымды әр алуан міндеттерді шешу
пайдалану шеберлігі қалыптасады.
Ұғымды қалыптастыруда ситуация жасау маңызды рөл атқарады.
Проблемалық ситуация жасау эмоциялық көңілдің бөлінуі, олардың жаңаны
оқып үйренуге деген ықылас-ынтасын арттырады. Олардың ойлануын,
зейінін дамытады. Ұғымды қалыптастыру тәсілдері оның мазмұнын
оқушылардың жалпы дамуына, олардың алдыңғы алған тәжірибесі мен
білімдеріне байланысты. Кей жағдайларда ұғымдарды қалыптастыруды
оқушылар олардың құбылыстарын талдаудан бастайды. Мәселен: күш,
қысым, механикалық жұмыс, қуат т.б. ұғымдарын қалыптастыру кезінде
көрінеді. Ұғымдарды ұғындыру кезінде құбылысқа нысаналы бақылау
ұйымдастыру қажет. Анықтамада заттар мен құбылыстардың сол ұғымды
бейнелейтін айырмалық белгілері көрсетіледі. Ең жақын тек пен түр
айырмашылығын көрсету арқылы ұғымдарды анықтау: мысалы, бір қалыпты
қозғалыс – тұрақты жылдамдықтар қозғалысы. Тендік ұғым – қозғалыс
түрлік белгі – тұрақты жылдамдық. Қозғалысқа байланысты энергетикалық
жаттығулар. Белгілі философ Ф.Беконның ойын бойынша оқытудың ақиқаты
мақсаты білім емес-іс әрекет. Ол тек оқушының өмірлік тәжірибе деңгейінде
даму психологиясы деңгейіне қарай әртүрлі психологиялық мінез-құлқы
ашылатындай ситуация ойластыра отырып, білім мазмұнын, оқушы өмірімен
ұштастыру. Қазіргі кездегі қоғам талабына жауап беретін жеке тұлғаны
қалыптастыру өсіп келе жатқан ұрпақтың белсендік өмірін ұстамын
тәрбиелеу қажеттілігіне байланысты басты мәселені оқыту үрдісіне
оқушының өзара қарым-қатынасы. Мен өз тәжірибемде физика пәнімен
алғаш рет танысатын 7, 8-сыныптарда оқушының пәнге қызығушылығын
арттыруға және ойлау қабілеттерін дамытуға жұмыс жасап жүрмін.
Қарапайым тәжірибелер жасау арқылы ой-өрісін дамытып, оның өмірге
қажеттілігін, тұрмыста қолдану жерлерін көрсетіп отырмын. Іс-тәжірибемде
Достарыңызбен бөлісу: |
