Таңбалық және вербалдық ақпараттық модельдер

Арнайы модельдер-ноталар,химиялық формулалар.

Әр түрлі модельдерді тарату үшін әр түрлі аспатар қолданылады. Модельдерді сипаттау үшін көптеген форалды тілдер бар.

Материалдық модель құру үшін суретші қылқаламы,фотоаппарат, ара, балға, сызғыш, т.б. құралдар жеткілікті.

Егер модель абстракты түрде бейнеленсе, оларды сипаттауға мүмкіндік беретін арнайы тіл, сызба, график, алгоритм,математикалық формулалар т.б. таңбалық жүйелер қолданылады. Ал оларды тарату екі түрлі құрал арқылы іске асырылады. Бірі- кәдімгі аспаптар, ал екіншісі-кәдімгі компьютер болып табылады.

Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес модельдер болып бөлінеді.

Компьютерлік модельдер деп программалық орта көмегімен іске асатын модельдерді айтамыз. Компьютердің ақпаратпен жұмыс істейтіні белгілі. Қазіргі кезде компьютерлер дыбыстық, бейне, анимация, мәтін, схема, кесте т.б. ақпаратпен жұмыс істей алады. Осы ақпараттарды өңдеу, тарату, қабылдау үшін компьютердің техникалық және программалық жасауы болуы тиіс. Техникалық және программалық жасауы компьютерлік модельдеудің құралдары болып табылады.

Мысалы, дыбыстық ақпараттармен жұмыс істеу үшін міндетті түрде дыбыстық карта және арнайы программалық жасауы болуы қажет. Композитор арнайы музыкалық редактормен жұмыс істей отырып, ноталық мәтінді теріп, оны басуға шығарып, өңдеу жасай алады т.б. Сондай-ақ сазгер әр түрлі аспапқа арнап жазған нотаның дыбыстық моделін жекелей немесе ансамбльде тыңдай алады. Компьютерлік модеьдің цифрлық дыбысы шын мәніндегі аспаптардың тембрінен еш айырмашылғы жоқ деуге болады. Компьютер әншінің дауысын әуенін дыбыстық моделімен сәйкестендіре алады, сондай-ақ әр түрлі биіктік пен тембрдегі (тенор,бас т.б.) дауыстарды модельдеу мүмкіндігі бар. Берілген ырғақ,екпінге, музыкалық стильге т.б. сәйкес композиция құруға мүмкіндік беретін арнайы программалар бар.

Геометриялық фигураларды графикалық редакторлардың көмегімен модельдеу мүмкіндігі бар. Графикалық редактордың көмегімен жазықты, көлемді, фигураларды модельдеуге болады.

Қазіргі кезде әр түрлі компьютерлік таңбалық модельдерді құруға мүмкіндік беретін мәтіндік редактор, формула редакторы, электондық кесте, дерек базасын басқару жүйелері, программалау орталары т.б. бар.

нақты белгілерін айқындау, модель құрудың негізгі

этаптарын қарастыру туралы

Модельді құру жүйесі модельдеу деп аталады. Модельдеу – бұл информатика және информациялық технологиялар курсындағы тақырып, оны оқи отырып, қиын шешілетін және мүлдем шешуге келмейтін есептерді компьютерсіз-ақ шешуге болатынын көрсетеді. Бұл модельдеу және оптимизация түріндегі есептер. Берілген тақырыпты оқу түсінікті есептерден басталады, мысалы, физикалық үрдіспен модельдеу. Физщикалық деп модельдеуді санауға болады, шынайы объектіге оның көшірмесі сәйкес келеді, зерттегеннен кейін модельден жүйенің қасиеті және құбылыс негізгі теория объектісіне көшіріледі.

Кез-келген практикалық ќолданбалы есептердің шешілуі барлық уақытта зерттеумен, кейбір объектілерді (материалдық/ақпараттық) түрлендірумен, басқарумен байланысты.

Демек, модельдеу мақсатының табиғаты екіжақты: бір жағынан зерттеу есебіне байланысты объективтілігі, қызығушылыққа, қызметтік мотивке тәуелді түзетілетініне байланысты субъективтілігі (2-сурет).

Бір объект үшін бір субъекттің түрлі есептерді шешуіне және модель-деу мақсатына байланысты бірнеше модель құруы мүмкін (3-сурет).

Бір ғана модельдеу есебі үшін бір объекттің түрлі субъектілерінің түрлі модельдер құруы мүмкін.

Модельдің түрі және оның құрылуы субъектінің біліміне, тәжіри-бесіне, жеке қызығушылықтарына байланысты (4-сурет).

Бір объектінің негізінде түрлі модельдеу мақсатына байланысты түрлі есептерді шешілетін субъектінің бірнеше модельдер құру мүмкіндігі бар. Модель түрін таңдау, құру субъектінің біліміне, тәжірибесіне, жеке қызығушылығына тәуелді (5 сурет).

2-сурет. Модельдеу мақсатының модель субъектісіне және шешілетін

есепке тәуелділігін көрсету схемасы
Модельдеу – қазіргі заманғы ғылыми танымның басқарушы принципі. Адам таным затын оның барлық процестерінде толық көре алмайды. Сондықтан ол объектінің өзінің алдында тұрған мәселені шешуге қажетті жағын тануға ұмтылады.

Модельдеу субъект алдында тұрған модельдеу мәселесін шешкенде ғана өз мақсатына жетеді.

3-сурет. Бір объектіге бір субъекттің бірнеше модель құру

мүмкіндігін көрсететін схема.
Модельдеу ғылымы келесі принциптерге сүйенеді:

- редукционизм принципі – күрделіні қарапайымдандыру мүмкіндігі.

- эволюция принципі - барлық формалар біртіндеп төменгі формалар-дан дамиды. Төменгі формалар күйін талдау арқылы жоғары формалар күйін болжауға болады;

- рационалдық принципі – әлемнің нақты объектілерін логиканың, математиканың көмегімен тануға болады.

4-сурет. Бір объект үшін бір субъекттің бірнеше модель құру мүмкіндігін

5-сурет. Бірнеше субъектілердің бір объектіге түрлі модельдер құру

мүмкіндігін көрсететін схема
Модель құрудың негізгі этаптары