103
SOR2(B, C);
SOR2(A, B);
Writeln(A,B,C);
End.
3-мысал. Х нақ саны және Y бүтін саны берілген. X
n
есептейтін
алгоритмді құрып, Паскаль тілінде бағдарлама жазу ерек.
Шешімі. Паскаль тілінде дәрежеге шығару амалы жоқ. Егер
дәреже көрсеткіші бүрін оң сан болса, онда негізді өзіне-өзін N-еселі
көбейту арқылы дәрежеге шығару керек. Бұл циклдік алгоритм
арқылы жүзеге асады.
алг Дәреже
Program Power;
бүт N, i; нақ X;
var N,i: integer;
басы енгізу N
X: real;
енгізу X
begin readln(N);
i := 1;
readln(X);
Y := 1;
i := 1;
әзірше i <= N, қайталау
Y := 1;
цб
while i <= N do
Y := Y*X
begin
i := i +1
Y := Y*X;
цс
i := i + 1;
шығару Y
end;
соңы
write (Y);
end.
Бұл алгоритмнің ізсалуын орындағанда міндетті түрде N=0 мәні
үшін оның жұмысының дұрыстығын тексерген жөн. Математикада Х
0
= 1 екені белгілі. Бұл жағдайда алгоритм дұрыс жауап беретінін
ізсалудан көруге болады.
4-мысал. Тізбекпен N бүтін саны енгізіледі. Олардың ішінен
мәні ең үлкен (максимал) санды табу керек.
Шешімі. Сандық массивтен ең үлкен (максимал) мәнді іздеу
есебін шығару бағдарламалауда жиі кезігеді. Базалық курста
құрылымданған
деректер,
оның
ішінде
массивтер
толық
қарастырылмауы да мүмкін. Әйтсе де, бұл есепті массивсіз,
қарапайым айнымалыларды қолданып шығаруға да болады. Ол үшін
деректерді енгізуді және оларды өңдеуді бір цикл ішінде сәйкестіруге
болады. Міне, ол былай жасалады:
алг максимум
Program maximum;
бүт N, i, X, MAX
var N, i, X, MAX: integer;
басы
begin
шығару ‘N енгізіңіз’;
write(‘введите N’);
104
енгізу N
readln (N);
шығару ‘X енгізіңіз’
write (‘введите X’);
енгізу X
readln (X);
MAX := X; i := 1
MAX := X; i := 1
әзірше i < N, қайталау
while i < N do
цб
begin
шығару ‘введите X’;
write (‘введите X’);
енгізу X
readln (X);
егер X > MAX
if X > MAX
онда MAX := X
then MAX := X
бітті
i := i + 1;
i := i + 1
end;
цс
writeln (MAX);
шығару MAX
end.
соңы
5.4. Бағдарламалау жүйесін үйрену әдістемесі
Бұл тақырыпты оқып үйренудің негізгі әдістемелік принципі –
орындаушы принципі. Орындаушы ретінде белгілі бағдарламалау
жүйесімен (БЖ) жабдықталған компьютер болып табылатынын
жоғарыда атап өттік. Әр орындаушының қызметі белгілі жұмыстың
түрін жасауға арналған. Ол не жұмыс? Ол үш құрамнан тұрады:
бағдарламаны жасау, бағдарламаны жөндеу, бағдарламаны орындау.
Орындаушылардың жалпы сипаттау әдістемелік схемасына
сәйкес әрбір нақты бағдарламалау жүйесінде мына компоненттерді
ерекшелеуге болады: жүйе ортасы, жұмыс режімдері, бұйрықтар
жүйесі, деректер.
Бағдарламалау жүйесінің ортасы деп пайдаланушы жұмыс
жасап тұрған экрандағы жағдайды (жүйелік қабықшаны) түсінеміз.
Мұғалім, нақты өзі оқытатын бағдарламалау жүйенің қабықшасын
сипаттап көрсетуі қажет.
Бағдарламалау жүйелерінің қабықшаларының бір үлгіге келіп,
стандартталуы Borland фирмасының турбо-жүйелерінің пайда
болуымен айқындалғаны белгілі. Мұндай жүйелердің ортасы, экранда
редакциалау терезесі арқылы ұсынылады.
Мысалы, Турбо Паскаль интерфейсі көп терезелі орта.
Бағдарламалау жүйесі, turbo.exe файлымен жіберілген соң, компьютер
экранына Турбо Паскаль ортасының редакциялау терезесі шығады.
Терезеде интеграциаланған ортаның көрінетін үш компоненті
бейнеленеді: жоғарғы бөлігінде – бас мәзір жолы, ортада – терезенің
жұмыс аймағы, төменгі жағында – жағдай жолы.
105
Бағдарламалау жүйлерге тән жұмыс режімдері:
бағдарлама мәтінін редакциялау режімі;
компиляциялау режімі;
орындау режімі;
файлдармен жұмыс жасау режімі;
көмек алу режімі;
бағдарламаны жөндеу режімі.
Редакциялау режімі – әдетте, жүйе жұмысын инициалдау
кезінде өзі автоматты түрде қойылады. Бұл ретте жүйеге кіріктіріген
мәтіндік редактор жұмыс жасайды.
Оқушылардың БЖ мәтіндік редактормен жұмыс жасауды
игеруге «Word мәтіндік редакторы» тақырыбын қарастырғандағы
дағдылары көмектесуге тиіс.
Компиляциялау режімі – компиляциялауға түсетін тілдерге
(Паскаль, СИ, Фортран және т.б.) қызмет ететін жүйелерде болады.
Бағдарламалау тілінен машиналық код тіліне аудару үрдісін –
трансляциялау (traslation – аудару), ал оны орындайтын
бағдарламаларды трансляторлар (аударуыштар) деп атайды.
Трансляторлардың үш түрі: интерпретаторлар, компиляторлар,
ассемблер болады.
Интерпретатор – берілген бағдарламаның әр операторын
жекелеп өңдейтін және оны орындайтын транслятор.
Бағдарламалау жүйенің компиляторы – бүкіл бағдарламаның
мәтінін машиналық код тіліне аударып модульге айналдырады.
Нәтижесінде орындалатын бағдарлама пайда болады.
Ассемблер
–
ассемблер
(автокод)
тілінде
жазылған
бағдарламаны, машиналық тілге аударады.
Мұғалім бұл әрекеттердің мәнін түсінуге тиіс болғанымен,
базалық курста оқушыларға бұл сұрақтарды толық жан-жақты
талқыламаса да болады.
Орындау режімінде – трансляциялаудан кейін машиналық код
тілінде пайда болған бағдарлама орындалады. Бейсик жүйесінде
бағдарламаны
тікелей
интерпретатор
орындайды.
Әдетте,
бағдарламаның орындалуы RUN бұйрығынан басталады.
Файлдармен
жұмыс
жасау
режімі.
Сыртқы
тасымалдаушыларда берілген тілдегі бағдарламаның мәтіндері,
алғашқы және ақырғы деректер файл түрінде сақталады. Бұл режімде
дәстүрлі амалдар орындалады: ақпаратты файлда сақтау файлдан,
ақпаратты жедел жадыға оқу, файлдарды атау, және т.б. Бұл режімге
редакциялау терезесінен баспаға шығару бұйрығы да жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |
