-тарау. Ақпараттық технологиялар сызығы

 
109 
6-тарау. Ақпараттық технологиялар сызығы  
«Ақпараттық 
технологиялар» 
сызығы 
аймағында 
қарастырылатын  әрбір  тақырыптық  бөлімінің  теориялық  және 
технологиялық мазмұнын мұғалім анық  айыра білуі қажет. 
Теориялық  мазмұнға  әртүрлі  ақпараттың  ЭЕМ  жадында 
ұсынылу мәселелері, деректерді құрылымдау, тап осы технологиялық 
құралдың көмегімен ақпараттық есептердің шешу әдістерін қарастыру 
кіреді.  
Технологиялық мазмұнға жататыны: 
 
қолданылатын  аппараттық  құралдарды  білу,  үйрену:  тап 
осы  технологияда  қолданылатын  және  ЭЕМ  архитектурасы  туралы 
оқушылардың 
ұғымын 
кеңейтетін, 
компьютердің 
жеке 
құрылғыларының жұмыс жасау принциптерімен жете танысу;  
 
қолданбалы  бағдарламалық  қамсыздандыруды  білу  және 
игеру: редакторларды, кестелік процессорларды, ДҚБЖ және т.б.  
Оқушыларды 
әрбір 
жаңа 
ақпараттық 
технологиямен 
таныстыруды,  оның  қай  салада  қолнылатындығы  туралы  әңгімеден 
бастау қажет. 
Әрбір  қолданбалы  бағдарламалық  құралды  оқып  білу,  игеру, 
оның  мына  тараптарынан  қарастырылуы  қажет:  өңделетін  деректер, 
ортасы  (интерфейсі),  жұмыс  режімі,  басқару  бұйрықтары.  Оны 
мына  методикалық  схема  түрінде  бейнелеуге  болады  (6.1-сурет  [26, 
42]):  
6.1-сурет.  Ақпараттық  технологияларды  оқудың  әдістемелік 
схемасы 
«Ақпараттық  технологиялар»  мазмұндық  сызығының  негізгі 
ұғымдарының  құрылымы  5-схемада  (1-қосымша  [26])  ұсынылған. 
Компьютерлік ақпараттық технологиялардың бес түріне сәйкес, схема 
да бес тармақтан тұрады. 
 
Қолдану 
аймағы 
АҚПАРАТТЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯЛАР 
Теориялық 
негіздер 
Қолданбалы 
бағдарламалық құралдар 
Аппараттық 
құралдар 
Ортасы 
Жұмыс 
режімі 
Бұйрықтар 
жүйесі 
Деректер 

 
110 
6.1. Мәтіндік ақпаратпен жұмыс жасау технологиясы 
Қарастырылатын сұрақтар: 
 
мәтіндік редактордың өндейтін деректері; 
 
аппараттық құралдар; 
 
қолданбалы бағдарламалық құралдар; 
 
мәтіндік редактордың ортасы; 
 
жұмыс режімдері; 
 
мәтіндік редактормен жұмыс жасау бұйрықтары; 
«Ақпараттық  технологиялар»  мазмұндық  сызығына  жататын 
«Мәтіндік  ақпараттарды  өңдеу»  тақырыбы,  әдетте,  базалық  курста 
бірінші болып оқытылады.  
Қолдану аймағы: мәтіндік құжаттарды дайындау, баспа қызметі. 
Мамандандырылған  компьютерлік  құралдар  баспа  жүйелері  деп 
аталады.   
Мәтінмен  жұмыс  жасаудың  компьютерлік  технологияларының 
теориялық  негізіне  –  мәтіндік  ақпаратты  кодтау,  мәтіндік 
құжаттарды  және  файлдарды  құрылымдау  мәселелері  жатады. 
Мәтіндік  ақпаратты  ұсыну,  кодтау  мәселелері  жоғарыда  6.3.1  және 
6.4.1 бөлімдерінде қарастырылды. 
Деректер.  Мәтіндік  редактор,  символдық  ақпаратпен  жұмыс 
жасайды, онда құрылымның мына формаларын ерекшелеуге болады: 
- 
символдар; 
- 
сөздер;  
- 
жол; символдар жолы; 
- 
абзацтар; 
- 
мәтіннің үзінділері (блоктар); 
- 
файлдар. 
Бұйрықтар  жүйесінде  осы  құрылымдардың  әрқайсысымен 
тұтастай жұмыс жасайтын бұйрықтар бар. 
Символ  –  символдық  ақпараттың  ең  кіші  бірлігі,  МР  өңдеуге 
жататын  минимальды  объект.  Символдар  мен  амалдар  негізінен 
оларды енгізгенде, әр символды  түзеткенде жүреді. 
Сөз  –  оң  және  сол  жағынан  бос  орынмен  (орысш.  –  пробел) 
немесе  тыныс  белгілерімен  шектелген,  символдар  жиынтығы;  мәтін 
бойы тез жылжыту, үзінділерді жою бұйрықтарында қолданылады. 
Жол  –  нүктелер  арасындағы  символдық  ақпараттың  ерікті 
тізбегінің  кесіндісі.  Символдар  жолы  –  мәтінде  бір  жол  алатын 
деректер, оның өлшемі мәтінді пішімдеумен анық сызылады.  
Абзац (нем. absatz – бөлім, мәтіннің бөлігі) – бірнеше сөйлемнен 
құралған  жазбаша  сөздің  кесіндісі.  Абзац  ойы,  тақырыбы,  идеясы 

 
111 
және  сюжеті  бірлескен  мәтінді  логикалы  бөліктерге  бөлуге 
қолданылады.  
Абзац әрқашанда жаңа жолдан басталады. Әр абзацқа  сол және 
оң  жақ  шекаралары  және  бірінші  жолдың  ығысуы  қойылады.  Жаңа 
абзацқа өту үшін міндетті түрде <Enter> пернесін басу қажет.  
Оң  абзацты  шегініс  (орысш.  –  отступ)  –  мәтіннің  бірінші 
жолының оң жаққа жылжуы (қызыл жол).  
Мәтіннің  үзінділері  –  тізбектелген  жолдардың  жиынтығы, 
олармен  тұтастай  жұмыс  жасауға  (жоюға,  орнын  ауыстыруға, 
көшірме алуға) болады.  
Файл  ұғымы  ақпаратты  магниттік  дискіде  сақтау,  оқу,  және 
жазумен  байланысты.  Мәтіндік  файлдарды  –  аты  аталған  мәтіндік 
деректер деуге болады. 
Аппараттық  құралдар.  Мәтіндік  редактордың  көмегімен 
мәтіндік  құжатты  жасау  үрдісі  кешенді  сипат  алады,  онда 
компьютердің  барлық  негізгі  құрылғылары  іске  қосылып  отырады. 
Осы  тақырыптың  аясында  оқушылар  ЭЕМ  әртүрлі  аппараттық 
компонеттерінің  жұмыс  жасау  принциптері  туралы  білімдерін  
кеңейтулері 
қажет. 
Ақпараттық 
технологиялар 
сызығымен 
«Компьютер» сызығының қиылысқанын осыдан байқауға болады. 
Пернетақта – мәтіндік редакторды басқару, мәтінді енізу үшін 
негізгі  құрылғы  болып  табылады.  Мәтіндік  редактормен  жұмыс 
жасағанда мына перне топтарының бәрі қолданылады: 
 
функционалды; 
 
басқарушы; 
 
режімдерін ауыстыру; 
 
меңзердің жылжулары; 
 
басқа пернелер. 
Дисплей.  Біріншіден,  оқушылар  кез  келген  бейне  экранға 
жарқыраған  нүктелер  жиымы  –  пиксельдерден  құралып  шығатынын 
білуге  тиіс.  Мәтіннің  символдары  үзіліссіз  сызықтардан  емес,  жеке 
нүктелерден  құрылады.  Символдардың  бұл  дискреттік  құрылымын 
экранға зейін салып қарағанда көруге болады. 
DOS  жүйесіне  бағынышты  жұмыс  жасайтын  барлық  мәтіндік 
редакторлар,  экранның  символдық  режімін  қолданады.  Бұл  режімде 
экранға  шығарылатын  символдардың  позициясы  және  өлшемі  қатал 
анықталады.  
Экранның 
символдық  режіміне  бағытталған  мәтіндік 
редакторлар,  символдардың  өлшемін  өзгертуге,  әртүрлі  шрифттерді 
қолдануға  мүмкіндік  бермейді.  Тек  қана  бір  стандартты  шрифт 
болады.  Мысалы,  Паскаль  бағдарламалау  жүйесіндегі  мәтіндік