Аналитикалық әдіс арқылы планды түзелту. Біздің планымызда нақө қата – 2м болып шықты. Алаң периметрі – 401,00 м. Салымтырмалы қата m =
= 2/401 =1/200. Салыстырмалы қата 1/200 тең немесе кем болуы керек, олай болса біздің салыстырмалы қате мүмкінді қата немесе планды түзелтуге болады.
2 Кесте. Қатаны түзелту
Нүктелер№
|
Кесінді ұзындығы, м
|
Кесінді ұзындығына түзелту, м
|
Нүктенің орнына түзелту, м
|
1
|
|
|
0
|
2
|
98,60
|
0,5
|
0,5
|
3
|
82,10
|
0,4
|
0,9
|
4
|
80,81
|
0,4
|
1,3
|
5
|
60,25
|
0,3
|
1,6
|
1
|
79,24
|
0,4
|
2,0
|
Р = 401,00 м
|
2,0
|
|
Біздің планда қата – 2м болып шықты. Алаң периметрі (401 м) =40 ондық, 1 ондыққа келетін қата мөлшері 2м:40=0,05м.
1-2 кесіндінің ұзындығы 98,60 м оташа 10 ондық – кесінді ұзындығына түзелту 0,05 х 10 =0,5м. 2-3 кесіндінің ұзындығы 8 ондық – түзелту 8 х0,05=0,4м, бүкіл кесінділер үшін осылай түзелту істеледі – қатаның мөлшері 2 м болып шығу керек. Жұмыстың соңында нүктенің орнына түзелту істеледі. 1 нүктедегі қата 0 болып қабыл етіледі, 0,5 түзелту – 2 нүктеге кетеді. 3 нүктедегі түзелту 2 нүктедегі + 2-3 ұзындықтағы түзелту 0,5+0,4=0,9 м. 4 нүктедегі түзелту 0,5+0,4+0,4=1,3 м, ең соңғы нүктеде – түзелту 2м.
Әр нүктедегі түзелту мөлшері есептелгеннен кейін әр нүкте өз орнынан жылжытылады. Жылжыту тарапын 1 нүктесін 1 нүктесімен қосу арқылы белгілейміз. Әр нүктесі жаңа орынға жылжытылғаннан кейін жаңа нүктелер бір бірімен қосылады (12 сурет).
12 Сурет. Планды түзелту
Графикалық әдіс арқылы планды түзелту. Графикалық әдіс қолданылатын болса жер алаңының қабырғалары бір кесінді болып көрсетіледі, масштаб кішірейтіледі.
Мысалы 1:5000. Соңғы нүктеге тік шығарып нақ қата үстінде көрсетеді – 2м (планның масштабында 1:2000). Ортаға шыққан нүктені алғашқы нүктемен қосамыз – үшбұрыш тәрізді бір фигура пайда болады. Кесінді үстіндегі әр нүктеден тік көтереміз – үшбұрыштың ең ұзын қабырғасына – бұл тіктердің ұзындығы түзелту мөлшері болып қабыл етіледі. Бұл түзелту ұзындықтар план үстіндегі нүктелерге көшіріледі – планның түзелтілуі аналитикалық әдісте сияқты реттеледі (13 сурет).
М: 1:5000
13 Сурет. Графикалық әдіс арқылы қата мөлшерін орналастыру
Егер нақ қатаның мөлшері 1/200-ден үлкен болып шықса – бұның екі себебі мүмкін: 1. Кесінді ұзындығы дұрыс есептелмегені мүмкін; 2. Румбтар дәрежесі дұрыс есептелгені мүмкін.
Тапсырма.
1 Жекеленген тапсырма бойынша планды А4 форматты қағаз үстінде қарындашпен орындаңыз.
2 Планды түзелтіңіз (графикалық әдіс арқылы).
Бақылау сұрақтары:
1 Румб арқылы план қалай сызылады?
2 Нақ қата, салыстырмалы қата қалай есептеледі?
3 Салыстырмалы қатаның шекті мөлшері қанша?
4 Түзелту әдістері туралы не білесіз?
Әдебиет:
5, с. 9-17; 6, с. 70-88; 7, с. 33-41.
№5 Зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Графикалық әдіс арқылы жер алаңын есептеу
Мақсаты: фигуралар мен контурлар алаңын графикалық әдіспен есептеу
Құралдар: қарындаш, мастабты сызғыш, А4 форматты чертеждік қағаз, циркуль-өлшегіш, транспортир, үшбұрыш
Тапсырмаға түсініктеме
Жоспар бойынша учаскенің алаңын есептеу үшін оны - көп бұрышты полигонды қарапайым геометриялық фигураларға бөлу керек: үшбұрыштар, трапециялар және т.б.
Содан кейін жоспарда алаңды есептеуге қажетті фигура элементтерін анықтау (мысалы үшбұрышта – табаны мен биіктігі, ал трапецияда – екі параллельді табандары мен биіктігі) және сәйкесті формулалар арқылы олардың алаңын есептеу керек. Ол үшін фигуралардың табандары мен биіктіктері циркуль-өлшегіш арқылы өлшенеді, масштабқа байланысты метрге аударылады. Математикалық формуланы қолданыла отырып фигуралардың аудандары есептеледі.
Мысалы, біздің жағдайда алаңымыз үшбұрыштарға бөлінген (14 сурет), ең алдымен әр үшбұрыштың ауданын табамыз, ал жалпы ауданды барлық үшбұрыштар аудандарының қосындысы құрайды.
Есептердің нәтижесі 1-кестедегідей жазылып отырады.
1-ші үшбұрыш 1-2-5, 2-5-табаны, ұзындығы масштаб арқылы аударсақ -128,6 м. Бұл табанға түсірілген биіктік- масштаб арқылы -59,0 м болып есептелген. Үшбұрыш ауданы формула бойынша былай есептеледі: (128,6 х 59,0): 2= 3793,7 м2.
14 сурет. Алаңды графикалық әдіспен есептеу үшін полигонды үшбұрыштарға бөлу
1-ші үшбұрыштың ауданы 3793,7 м2. Бұл нәтижені тексеру үшін 1-ші үшбұрыштың ішінде басқа табан- 1-5 және басқа биіктік арқылы тағыда аудан есептеледі. 1-5 – ұзындығы 77,1 м, ал биіктігі – 98,2 м, жаңадан аудан есептеледі, ол – 37856,6 м2 болып шықты. Фигураның ауданы болып екі ауданның орташа мөлшері – 3789,6 саналады. 2-ші, 3-ші үшбұрыштардың аудандары да осылай есептеледі.
3 Кесте. Алаңды есептеу нәтижелері
Үшбұрыштың
№
|
Табаны, м
|
Биіктігі, м
|
Ауданы, м2
|
Орташа ауданы, м2
|
1
|
128,6
77,1
|
59,00
98,2
|
3793,7
3785,6
|
3789,6
|
2
|
113,0
128,6
|
80,1
71,0
|
4525,65
4563,3
|
4545,5
|
3
|
113,0
80,2
|
41,4
57,8
|
2339,1
2317,8
|
2328,4
|
Барлығы: 10663,5
Үшбұрыштың есептелген аудандарының арасындағы айырмашылық олардың орташа мөлшерінен 1/100 немесе 0,01-ден аспауы керек.
Соңынан учаскенің ауданы барлық орташа аудандардың немесе алаңдар мөлшерлерін қосу арқылы табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
