10
табылады. Библиометриялық бағалауда библиографиялық мәліметтер қорына
(МҚ) кешенді талдау жүргізіледі. Әлемдік ғылыми ортада зор беделге ие
болған ғылыми журналдарда қай елдің ғалымдары қаншалықты мақала
жарияласа, сол елдің ғылымы тиісінше дамыған болып саналады. Осындай
сараптамалық талдауларды жасап, қай елдің ғылымды дамытуда қаншаншы
орында тұрғанын және ғылымды дамытудағы рейтингі қандай дәрежеде
екенін анықталады. Мұндағы бағалаулар мен рейтингді айқындауда
ғалымдардың халықаралық ғылыми журналдарға жариялаған материалдары
басшылыққа алынатынын айтуға тиіспіз [3,4].
Қазақстандағы ғылымның даму деңгейін анықтау үшін Web of Science
халықаралық ақпараттық ресурсына кең көлемде библиометриялық талдау
жасалынды. Аталған ақпараттық ресурсқа бүгінде әлем бойынша рейтингісі
жоғары 12 мыңнан астам рецензиялық журналдар еніп отыр. Зерттеу жұмысы
барысында Web of Science мәліметтер қорына енген Science Citation Index
Expanded; Social Sciences Citation Index; Arts & Humanities Citation Index;
Conference Proceedings Citation Index- Science; Conference Proceedings Citation
Index-Social Science & Humanities жан-жақты талдау жасалынды. Ғылыми
журналдарды бағалауда ISI Web of Knowledge – Journal Citation Reports
платформасындағы библиометриялық анықтама, статистикалық мәліметтер
пайдаланылып, ғылыми журналдарда жарияланған мақалалар сарапқа
салынды. Зерттеу барысында хронологиялық көрсеткішке де ерекше назар
аударылып, 2009-2013 жылдары және 13.05.2014 кезеңдерде жарияланған
ғылыми мақалалар талданды.
Белгіленген мерзім аралығына зерттеу жүргізгенімізде Web of Science
мәліметтер қорына 10 214 314 ғылыми мақала жарияланғаны мәлім болды.
Олардың арасынан жаратылыстану, гуманитарлық және әлеуметтік
ғылымдар бойынша жарияланымдар бар. Осы ретте ғалыми ақпараттық
ресурсқа дүниежүзінің 233 елінің ғалымдары ғылыми мақалаларын
жариялағанын айта кетуіміз керек. Зерттеу барысында жарияланған ғылыми
жұмыстардың 75%-ы дүниежүзіндегі жетекші 10 елдің үлесіне тиіп, олардың
әрқайысы 300 000 мақала жариялағаны мәлім болды. Бұл ретте АҚШ көш
бастап тұр. Американдық ғалымдар ақпараттық ресурстағы ғылыми
мақалалардың үштен бір бөлігіне иелік етсе, екінші орында 11,9%-дық
көрсеткішпен Қытай тұр. Ғылыми мақала жариялауда көшбасшы елдердің
қатарында Германия (6,4%), Англия (6,4%) және Жапония (5,2%) сынды
дамыған елдерді де көруге болады (2.1-кесте).
Қазіргі таңда Орталық Азия аймағы елдері ғаламдық геосаяси кеңістікте
өз орнын айқындап, дамудың даңғыл жолына түсіп келеді. Аталған
аймақтағы дамушы елдер экономикалық өсім мен дамуға қол жеткізу үшін
жоғары білімді дамытып, ғылыми-зерттемелерді күшейтіп ғылымның
тиімділігін арттыруға күш салуда. Бұл бағытта ғылымды дамытудың тиімді
жолына, ғылыми-зерттеу жұмыстарын сараптаудың жағдайына және
ғылымды бағалаудың әдістемелеріне жан-жақты талдау жүргізіп келеді.
11
2.1-кесте. Web of Science мәліметтер қорына 2009-2013 жылдар аралығында
ғылыми мақала жариялаған елдердің рейтингі
№
Мемлекеттер
Жарияланымдар
саны
10214314
% үлесі
1.
АҚШ
2763847
27,059
2.
Қытай
1217851
11,923
3.
Германия
657390
6,436
4.
Англия
651896
6,382
5.
Жапония
529032
5,179
6.
Франция
448145
4,387
7.
Канада
409276
4,007
8.
Италия
391609
3,834
9.
Испания
335972
3,289
10.
Австралия
307936
3,015
94.
Қазақстан
2523
0,025
96.
Өзбекстан
2222
0,022
143.
Қырғызстан
464
0,005
153.
Тәжікстан
330
0,003
184.
Түркіменстан
76
0,001
233.
Батыс Сахара
1
0,00
Есеп барысында, яғни жоғарыда атап көрсетілген мерзім аралығында
Қазақстан мен Өзбекстанның халықаралық ғылыми журналдарға жариялаған
мақалаларының саны 1000-нан 10 000-ға дейін артып, 94-ші және 96-шы
орынға шыққан. Ал Орталық Азияның өзге елдері Web of Science мәліметтер
қорының бағалауы бойынша төмендегідей орындарға ие болған. Қырғызстан
– 143; Тәжікстан – 153; Түркіменстан – 184-ші орынға табан тіреген.
Библиометриялық көрсеткіштің негізгі индикаторы ретінде жарияланған
ғылыми мақаланы өзге ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстарында
мейлінше пайдалануы, яғни орташа сілтеме жасауы ғылыми жұмыстың
маңыздылығының басты көрсеткіші болып табылатыны белгілі. Бұл ретте
жарияланған ғылыми мақалаға өзге ғалымдардың сілтеме жасауы есепке
алынады. Осылайша ғылыми-зерттеу жұмысының тиімділігін анықтауға
мүмкіндік туады. Өкінішке орай, Қазақстан бұл көрсеткіш бойынша Орталық
Азия елдері арасында Түркіменстанмен тең түсіп, тек Тәжікстанның ғана
алдына шыққан (2.2-сурет).
Web of Science мәліметтер қорының құрамына халықаралық және
аймақаралық басылымдар енетіні белгілі. Олар – бағыттары мен
тақырыптары бойынша ғылымның 151 саласын қамтиды. Ғылыми
ақпараттық ресурс – ғылыми ақпараттар қорын бес топқа бөліп жіктеген:
өмір туралы ғылым және биомедицина, физика ғылымы, техникалық және
қолданбалы ғылым, өнер және гуманитарлық ғылым, әлеуметтік ғылымдар
деп бөлінген.
Достарыңызбен бөлісу: |
