Стратегиялық менеджмент пәні бойынша дәріс конспектісі

Фирманың өсу бағытының матрицасы.

Базалық бәсекелі стратегиялардың қандай артықшылықтарына байланысты болатынына тәуелді болғанының анықтау керек. Бұл жағдайда келесі сұрақтарға жауап беру керек. Бәсекелі артықшылығының қандай типіне көңіл аудару керек – шығындар бойынша артықшылықтарға негізделген ішкіге немесе өнім бірегейлігіне негізделген сыртқыға ; нақты нарықта солардың ішінен қандайды жеңіл қорғауға болады? Бұл сұрақтарға жауап беруге болады: бүтін нарық үшін табыс алу факторлары, жағынан осы факторларға сәйкес өзінің және бәсекелестердің әлсіз және күшті жақтары қатынасы жағынан, салалық спецификалық мүмкіндіктер мен залалдарынан; тұтынушылардың жалпы күтулерімен (2-сурет) Осы ақпарат нәтижесінде фирма келесілерді жасай алады: ұстанымы жоғары болатын бәсекелестік артықшылықты анықтау; нақты облыстағы бұл артықшылыққа жету үшін шешімді қабылдау; бәсекелестердің артықшылығын басып тастауға тырысу.

Бәсекелес артықшылыққа әсер ететін табысқа жету факторларына жатады:

• 
  технологиялық: жоғары ғылыми-зерттеушілік ықтималдың болуы, өндірістік инновациялық қызметке қабілеттілігі.
  
• 
  өндірістік: масштабпен тәжірибе өндірістік нәтижені толық қолдану, өндірістің жоғары сапалығы, өндірістік күштерді оңтайлы қолдану, өндірістің жоғары болуы, қажетті өндірістік икемділік;
  
• 
  маркетингтік: масштаб пен тәжірибе маркетингтік нәтижені толық қолдану, сатудан кейін қызмет көрсетулерін жоғары деңгейі, өткізу жүйесінің қуаты, өнімді жеткізудің жоғары жылдамдығы, тауарды нарыққа жедел енгізу қабілеттілігі (НИОКР-де).
  
• 
  басқалары: күшті ақпараттық желі, имиджтің жоғары болуы, аумақтық орналасуының қолайлы болуы, қаржылық қорларға қолжетімділігі.
  

Табысқа жету факторлары әр түрлі болатынын және түрлі салаларда болатынын ескеру керек.

М. Портер бәсеке масштабы мен бәсекелі артықшылығы типінің қатынасы негізінде базалық бәсекелес стратегияларды анықтауы. (3-сурет).

1. Шығындар бойынша жетекшілік стратегиясы;

2. Дифференция стратегиясы;

3. Дифференция мен шығындарға бағытталған стратегия.

М. Портер үлгісі бойынша нарық үлесі мен рентабельділік арасындағы қатынас бәсекелі стратегия тиімділігімен анықталады және U-секілді болады. (5-сурет)

Нарық үлесі үлкен емес фирма белгілі нарық сегментке өзінің бар күшін бағыттау арқылы және нақты стратегияны құру құру арқылы үлкен табысқа жете алады. М. Портер үлгісінің қорытындысы Бостандық консультативтік тобынан (БКТ) айрықшаланады.

Нарық үлесі жоғары фирма шығындар бойынша жетекшілік негізінде және дифференция стратегиясына негізделсе табысты болуы мүмкін. Егер фирма өзінің стратегиясын осы 3 бағыттың біреуіне бағыттай алмайтын болса, онда ол стратегиялық ұстанымның ең төменгі жағдайында болуы мүмкін.

Бәсекелестік стратегиялар

3.Стратегиялық жоспарлау кезінде талдаудың портфельдік әдістері кең мағынада қолданылады. Портфельдік әдісінің негізгі мақсаты – ұйым үшін өзін жеке даму стратегиясын әзірлеу және фирма ресурстарын бөлу.

Шаруашылық қаржының матрицасы екіжақты үлгі-кесте ретінде құрастырылған. Онда диверсификацияланған фирманың әрбір стратегиялық бизнес – бірлігінің стратегиялық ұстанымдарының байланысы көрсетіледі. Ол келесі көрсеткіштерінің әрбір жұбы нәтижесінде де құрастырылуы мүмкін: тұтынудың өсу қарқыны; нарықтың салыстырмалы үлесі; саланың ұзақ мерзімді жұмылдырылуы; фирма ұстанымының бәсекелесі; саланың немесе осы өнімінің өмір сүру циклі; фирманың түрлі ауылшаруышылық кәсіпорындары арасындағы стратегиялық сәйкестіктері.

Портфельдік әдісі шегінде келесі қадамдарды орындау қажет:

• 
  жеке өнімдіердің төменгі буынынан бастап, стратегиялық бизнес бірлігінің жоғары буынымен аяқтайтын талдау деңгейінің иерархиясын орнату;
  
• 
  матрицалық талдауда қолданатын жайғастыру көрсеткіштерін анықтау:
  
• 
  портфель талдауы жүзеге асырылатын шыққан ақпаратпен ауыспалыларды талдау қатынасында айқындықты енгізу үшін матрица өлшемдерін анықтау;
  
• 
  нарықтың матрицалық әдісте қолданылатын нарықтың тартымдылық критерийлердің көптүрлігі бойынша, фирманың бәсекелес ұстанымы бойынша және т.б көрсеткіштер бойынша мәліметтер базасын құру және талдау;
  
• 
  ағымдағы нақты портфель және болашақ (толық портфель) туралы жай-күйінің түсініктерін беретін фирманың іскерлік портфелінің матрицасын құру;
  
• 
  уақыттағы әрбір бизнес-бірлігінің дамуын қарастыру арқылы динамикалық режимдері портфелін талдау;
  
• 
  үйлесімді портфелді құру мақсатында әрбір бизнес-бірлігінің даму стратегиясын мен олар арасында фирма ресурстарын бөлуге бағытталған шешімдерді қабылдау.
  

Құрамдастырылған портфельдік үлгілерінің кең түрлері бар: «SHELL- DPM» матрицасы, өмір сүру матрицасы, стратегиялық сәйкестіктерінің матрицасы, қаржылық стратегияның матрицасы, «өсу қарқыны – нарық үлесі» матрицасы, Мак-Кинси матрицасы, т.б. Солардың екеуін қарастырайық.

«Өсу қарқыны – нарық үлесі» матрица 1972 ж Бостандық консультативтік тобымен (БКТ) әзірленді, классикалық портфельдік үлгісі және диверсификацияланған фирмалардың стратегиялық бизнес-біріліктерін (СББ) талдауының кең тараған түрі болып табылады.

БКТ матрицасында 2 критерий қолданылады: нарықтық өсу қарқыны және нарықтың салыстырмалы үлесі. Матрица тігінен және көлденең сызықтармен бөлінген төрт квадранттан тұрады. Әрбір квадрант жеке СББ-рға арналған стратегиялармен инвестицияландырылуды бөлек көзқарастарда қарастыруды қажет етеді.

«Жұлдыздар» - пайданы әкелетін және сату ықтималы жоғары болатын СББ.

«Сауылатын сиырлар» - өсу ықтималы жоқ бірақ негізгі пайданы береді.

«Иттер» - тек қана өзін-өзі ұстауға жететін ақшаларды алады.