Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

Глава 2. Антикоррупционная культура: механизмы 
и институты развития
Мазмұны бұл жастағы балаларға түсінікті болатын ойын ретінде әртүрлі 
кейіпкерлерді бейнелеуге болады.
Осылайша  мектеп  жасына  дейінгі  және  кіші  мектеп  жасындағы 
балалардың  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сана-сезімін  қалыптастыру 
тиімділігі  рухани  тәрбиелеудің  жалпы  жүйесі  аясында  төмендегі 
жағдайларда іске асыру мүмкін болады:
– 
балаларға адам құқығының ізгілік мәнін, оның міндеттерін, әрекет 
нормалар мен қағидаларын терең сезінуге мүмкіндік беретін тәрбиенің 
әртүрлі құралдары мен әдістерінің кешенін пайдалану;
– 
балалар  тобының  ізгілік  сезімдері  мен  сыйластық  қатынастарын 
көрсетуді ынталандыратын ахуал жасау;
– 
педагогтар  мен  ата-аналардың  тәрбиелік  ұмтылыстарының 
сабақтастығын қамтамасыз ету.
Балалар  өз-өзіне  сенімді  болу,  өзін-өзі  сыйлау  және  басқаларды 
құрметтеу  тұрғысынан  тәрбиеленуі  тиіс.  Әрбір  бала  өзіне  қажетті 
жағдайда жеңіл қолдана алатын өз құқықтарын, міндетін білуге тиіс.
Тірек  сөздер: 
мектепке  дейінгі  білім  беру,  мектеп  жасына 
дейінгілерді  құқықтық  тәрбиелеу,  мектеп  жасына  дейінгілердің 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана-сезімін қалыптастыру.
ПІКІРТАЛАСҚА АРНАЛҒАН СҰРАҚТАР
1.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
сана-сезімін қалыптастыруға бола ма?
2.  Сіздің  көзқарасыңызша,  мектеп  жасына  дейінгі  және  кіші  мектеп 
жасындағылардың  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  тұлғасын 
қалыптастыру жолдары қандай? 
Рефераттардың үлгілік тақырыптары
1.  Сыбайлас жемқорлық бала құқықтарының бұзылу факторы ретінде.
2.  Сыбайлас  жемқорлық  ұғымы,  оның  зияны,  оған  қарсы  күрестің  негізгі 
әдістері.
3.  Сыбайлас жемқорлықтың қоғамның өмір-тіршілігінің әртүрлі салаларындағы 
(әлеуметтік, саяси, экономикалық, сондай-ақ адамның күнделікті өмірінде) 
келеңсіз салдары.
Әдебиет
1.  Божович  Л.  И.  Личность  и  ее  формирование  в  детском  возрасте. 
–
  М.: 
Просвещение, 1985.
2.  Данилина Т. А., Лагода Т. С. Как познакомить детей дошкольного возраста  
с Конвенцией о правах ребенка // Управление ДОУ. 
–
 2002. 
–
 № 6.
3.  Доронова Т. Н. Защита прав и достоинства ребенка. 
–
 М., 2003.
4.  Пустовалова  И.  Н.  Формирование  правосознания  как  основное  условие 
деинституализации  коррупционных  отношений  //  Гуманитарные  
и социальные науки. 
– 
 2011. 
–
 № 1.
5.  Мулько  И.  Ф.  Социально-нравственное  воспитание  детей  5-7  лет: 
методическое пособие. 
–
 М.: ТЦ Сфера, 2007.
6.  Харитончик Т. А. Правовое воспитание. Организация работы с педагогами, 
детьми и родителями. 
–
 Волгоград: Учитель, 2011.
73

ОСНОВЫ АНТИКОРРУПЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ
§ 9.2 Орта және жоғары мектеп жасындағы балалардың сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы сана-сезімін қалыптастыру ерекшеліктері
Жасөспірімдерді  (орта  мектеп  жасындағы)  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы тәрбиелеудің негізгі міндеттерінің бірі оларға қажетті білім беру 
болып табылады, олар балалардың:
– 
сыбайлас  жемқорлықты  танып-білуін  үйренуіне  (сондай-ақ  оны 
басқа қылмыс түрлерінен айыруға;
– 
сыбайлас жемқорлық неліктен жамандықтың көзі екенін білдіретін 
уәжді ұғынуға;
– 
сыбайлас жемқорлықтың деңгейін төмендету мүмкіндігін көрсетуге 
көмектеседі.
Бұл жаста білім берудің этностық компоненті – рухани құндылықтың 
мазмұны  мен  маңызын  ашуға  және  жасөспірімдердің  ізгілік  рухани 
бағдарын  қалыптастыруға  назар  аудару  қажет.  Дәл  осы  ізгілік  рухани 
бағдарлар, егер олар рухани білім беру мен тәрбие жүйесінің бастапқы 
кезеңінде  жасақталса,  ол  орта  сыныптарда  құқықтық  құбылыстарды, 
ілгерінді  құқықтық  сезімдер  мен  ұстанымдарды  әлеуметтік  пайдалы 
бағалау  бойынша  құқықтық  білім  беру  процесінде  қалыптастыру  үшін 
іргетас болуға тиіс. 
Осының  негізінде,  нақ  осы  орта  мектеп  жасы  білім  алушылардың 
құқықтық  білімі  жүйесін  қалыптастыруда  шешуші  фактор  ретінде 
қаралады,  Қазақстан  Республикасы  азаматтарының  құқықтары, 
бостандығы мен міндеттері олардың өзегі болып табылады. 
Барлық  тұтастай  мектебі  әлеуметтік  білім  беру  және  тәрбие    
жасөспірімдердің  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  ағарту  жөніндегі 
ақпаратты алуы және ұсыну тәсілдері болуы мүмкін, олар сынып сағаттары, 
әртүрлі  адамдармен  (құқық  қорғау  органдарының  қызметкерлерімен, 
саясаткерлермен,  мемлекеттік  қызметшілермен)  әңгімелесу;  дәрістер; 
күнделікті  өмірде  сыбайлас  жемқорлықтың  әртүрлі  нысандарына 
қарсы тұру тақырыбына пікірсайыстар, пікірсайыстар; іскерлік ойындар; 
сабақтарда  және  факультативтік  сабақтарда  азаматтықпен  және 
патриотизммен,  мораль  және  руханилық  ұғымдармен  байланысты 
проблемаларды  талқылау;  кино  материалдар  көру  және  т.б.  Бұл  ретте 
негізгі  екпін  қалай  көп  білуге  емес  қалай  мейлінше  дұрыс  бағалауға 
жасалуының маңызы зор. 
Білім алушыларға бұл саладағы білімді тереңдетуге және нақтылауға 
мүмкіндік  беретін  үлгілік  сұрақтар  мен  тапсырмалар,  шығармашылық 
жұмыстардың  тақырыптар  және  т.б.  ұсыну  да  маңызды.  Олар  сабақта 
үй  тапсырмасы  ретінде  талқылау  үшін  ұсынылуы  мүмкін,  өйткені  олар 
қосымша  әдебиетпен,  Интернет  ресурстарымен  және  т.б.  жұмыс 
істеуді талап етеді. Тақырыптарды зерделеу кезінде мұғалім мағыналық 
екпіндерді  дұрыс  қоя  білуі,  оқушылардың  сыбайлас  жемқорлық 
проблемасына  қатынасын  айқындауы,  олардың  құқықтық  сана-сезімі 
мен жүріс-тұрысын қалыптастыруы қажет.  
Сондықтан сыбайлас  жемқорлықтың алдын алу үшін құқықтық сана-
сезімді қалыптастыру бұл кезеңдегі негізгі міндеті болып табылады. 
Алдын  алу  жұмыстарын  ұйымдастыру  кезінде  қоғамдық  өмір 
таптаурындарын  ескеретін  қызметтің  топтық  түріне  (имитациялық 
және  іскерлік  ойындар)  назар  аударған  жөн.  Мұндай  тәрбие  іс-
74