Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ 
МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫ
СЫБАЙЛАС 
ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ 
МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ 
Астана 
2016

УДК 323/324(075)
ББК 66.3(5Каз)3я7 
О-75
Баспаға Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы 
Мемлекеттік басқару академиясының Ғылыми кеңесі ұсынған 
Рецензенттер:
Ғ. Т. Телебаев –  филос.ғ.д., профессор;
А. А. Смағұлов – з.ғ.д., профессор;
Қ.Қ. Мусин – з.ғ.к., доцент;
Г. И. Досмағамбетова – сасяи.ғ.к., доцент.
О-75     Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері: оқу құралы /
Жалпы  редакциясын  басқарған  б.ғ.д.,  профессор  Б.  С.  Абдрасилов.  – 
Астана: Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік 
басқару академиясы, 2016. – 176 б.
Редакциялық  алқа:  Ә.  Ғ.  Мұхамеджанова,  э.ғ.д.,  профессор;  
Г. Ә. Жүнісбекова, э.ғ.к., профессордың міндетін атқарушы; Т. К. Бурбаев,  
филос. ғ.д., профессор; М. И. Жұмағұлов, з.ғ.д., профессор.
ISBN 978-601-287-158-6
Авторлар ұжымы:
Б.  С.  Абдрасилов  –  кіріспе;  М.  М.  Нарбинова  –  §  1;  Р.  С.-А.  Жүсіпова, 
 Е. А. Шаханов – § 2; Ж. Х. Қосанов, М. А. Әленов – § 3; Ж. Ж. Дәулетбаева, 
А. Н. Нұрлан, Е. К. Жаров – § 4; Т. Қ. Бөрібаев - § 5; А. К. Сәдуақасова,  
Т.  Ж.  Жақиянов  -  §  6;  Л.  М.  Иватова  -  §  7;  А.  П.  Әбуов,  Ғ.  А.  Ысқақова  – 
§  8;  З.  Ә.  Исаева  –  §  9;  Т.  Қ.  Бөлеев  –  §  10;  М.  Ш.  Қоғамов  –  §  11;  
М.  И.  Жұмагұлов  –  §  12;  Ж.  Е.  Садықанова,  Н.  Ж.  Мұхаметқалиев 
–  §  13;  З.  Л.  Федотова,  Н.  М.  Примашев  –  §  14;  Г.  Ә.  Жүнісбекова,  
Р.  А.  Түрчекенова  –  §  15;  С.  С.  Мүксімов  –  §  16;  Л.  О.  Дёмушкина,  
Б. А. Мұқашева - § 17.
Оқу  құралында  алғаш  рет  тарихи  және  қазіргі  тұрғыдан  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  мәдениетті  қалыптастыру  мәселелері 
байыпталады.    Авторлық  ұжым  бұл  феноменді  оның  әмбебап 
мәнін,  шығу  табиғатын,  сыбайлас  жемқорлықтың  орнықтылығы 
себептерін  ашып  көрсете  отырып,  жүйелі  түрде  зерттейді, 
сондай-ақ  Қазақстан  Республикасында  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы  іс-қимылдың  әлеуметтік-экономикалық,  құқықтық,  мәдени, 
адамгершілік-этикалық аспектілерін талдайды. 
Оқу  құралы  білім  алушылар,  оқытушылар,  ғылыми  қызметкерлер, 
сондай-ақ осы мәселелеге қызығушылық танытатын  барша қауымға 
арналады.
УДК 323/324(075)
ББК 66.3(5Каз)3я7
ISBN 978-601-287-158-6
© Қазақстан Республикасы Президентінің 
жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы, 2016

МАЗМҰНЫ
Кіріспе  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . 5
1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ . . . . . . 7
§ 1. Сыбайлас жемқорлық ұғымы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7
§ 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана мен сыбайлас  
жемқорлыққа қарсы мәдениет: мазмұны, рөлі мен функциялары . . . 11
§ 3. Сыбайлас жемқорлық қазіргі заманның құбылысы ретінде . . . . . 17
§ 4. Шет елдерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті 
қалыптастыру . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  21 
2-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ТЕТІКТЕРІ МЕН ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
§ 5. Тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін 
қалыптастырудағы отбасы рөлі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
§ 6. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің ұлттық негіздері . . . 38
§ 7. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тетігі ретінде  
қоғамдық бақылау . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
§ 8. Саяси партиялар мен БАҚ сыбайлас жемқорлыққа  қарсы 
мәдениетті қалыптастыру құралдары ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
§ 9. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім мен тәрбие . . . . . . . . . . . . . .  67
§ 10. Сыбайлас жемқорлық тәртіптің  психологиялық тетіктері . . . . . . 71
3-ТАРАУ.  СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ  ЗАҢНАМА 
ЖӘНЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР 
ҮШІН ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
§ 11. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың  
конституциялық негіздері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
§ 12. Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы заңнаманың эволюциясы . . . . .93
§ 13. Сыбайлас жемқорлық құқық  бұзушылықтар үшін  
құқықтық жауапкершілік . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4-ТАРАУ. МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТЕ ЖӘНЕ БИЗНЕС ОРТАДА 
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ  МӘДЕНИЕТТІ 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 14. Мемлекеттік қызметті реформалаудың сыбайлас  
жемқорлыққа қарсы аспектісі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
§ 15. Мемлекеттік жоспарлау сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-
қимылдың тетігі ретінде . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
§ 16. Мемлекеттік қызметтер екөрсету процесін жетілдіру . . . . . . . . .  150
§ 17. Бизнес ортада сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы  
қалыптастыру . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Негізгі әдебиет . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163