«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

27
 
 
Представленная  интерпретация  углеродного  спектра  также  подтверждена 
DEPTспектрами  (45,  90  и  135°),  позволяющими  установить  расположение 
сигналов метильных, метиленовых и метиновых атомов С. 
 
 
Рисунок 4 – 
1
Н спектр ЯМР амбарной нефти 
 
 
Рисунок 5 – 
13
С спектр ЯМР амбарной нефти 

28
 
 
 
Рисунок 6 – DEPT спектр амбарной нефти 
 
Таким образом, состав битума и амбарной нефти включают в себя СН
3
-, 
СН
2
-  и  СН-частицы,  атомы  углерода  парафинов,  ароматические  соединения,  а 
такжеметильные, метиленовые и метиновые группы. 
 
Литература: 
 
1. Sandra  L.  Silva,  Artur  M.S.  Silva,  Jorge  C.  Ribeiro,  Fernando  G.  Martins, 
Francisco A. Da Silva, Carlos M. Silva. Chromatographic and spectroscopic analysis 
of  heavy  crude  oil  mistures  with  emphasis  in  nuclear  magnetic  resonance 
spectroscopy: a review // Analitica chimica acta. – 2011. - № 707. - P. 18-37. 
2. Sadykov  B.,  Starikov  V.,  Sadykov  R.,  Kalabin  G.  Determination  of  the 
fractional  composition  of  merchantable  oil  using  quantitative 
1
H  NMR  spectra  // 
Petroleum Chemistry. – 2012. -Vol. 52, № 1. - P. 22-27. 
3. Нифантьев И.Э., Ивченко П.В. Практический курс спектроскопии ЯМР. 
Методическая разработка. Москва: МГУ, 2006. - 200 с. 
 
 
 
 
 
 
 

29
 
 
ФИЗИКА CАБАҒЫНДА ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ 
 
Бурамбаева А.Ш. 
Қызылорда қ.,  
И. Әбдікәрімов атындағы Қызылорда аграрлық техникалық колледжі 
 
Физикада есеп шығару - оқу жҧмысының қажетті элементі. Есеп шығару 
–  оқушылардың  физикалық  ой-ӛрісін  дамытудың  негізгі  қҧралы,  теорияны  іс 
жҥзіне асырудың, алған білімді іс жҥзінде қолданудың жолы. Есептер шығару 
логикалық  ойлаудың  дамуына  және  ерік  пен  қойылған  мақсатқа  жетудегі 
табандылыққа  себі  тиеді,  ӛзіндік  ой  қорытуда  бірден-бір  қҧрал  болып 
табылады.  Физика  есептері  дидактикалық  мақсаттарына  сай  алуан  тҥрлі 
болады.  Олар  шарты,  мағынасы,  қасиеттеріне  байланысты  бірнеше  тҥрге 
бӛлінеді.  Жалпы  берілу  тәсілдеріне  қарай  физикалық  есептер  тӛрт  тҥрге 
бӛлінеді.  Олар  мәтіндік,  эксперименттік,  графиктік  және  сурет  бойынша 
берілетін  есептер.  Ал  олардың  әрқайсысы  ӛз  кезегінде  сандық  және  сапалық 
болып  бӛлінеді.  Физика  –  эксперименттік  ғылым,  ал  тәжірибе  –  физикалық 
зерттеулердің  негізгі  тҥрі.  Физиканың  даму  тарихына  ҥңілсек,  аса  ірі 
жаңалықтардың  кӛбі  эксперимент  нәтижесінде  ашылғанын  кӛрер  едік. 
Эксперимент  физика  ғылымында  негізгі  таным  әдістерінің  бірі  болып 
табылады.  Ҧлы  ғалым  М.В.Ломоносов  табиғат  туралы  ғылымдарда 
эксперименттің  маңызы  жӛнінде  былай  деген:  «Мен  тек  қиялдан  ғана  туған 
мың  пікірден  гӛрі  бір  тәжірибені  жоғары  қоямын».  Физика  пәнінің 
мҧғалімдерінің алға қойған басты мақсаты – оқушы бойындағы эксперименттік 
дағдыны қалыптастыруға баулу, оқушыны физикалық қҧбылысты кӛре білуге, 
мектептегі оқушының алған білімін ӛмірде шеше білуге бағыт-бағдар беру.  Ол 
ҥшін  физика  пәнінен  алған  білімдерін  ӛмірде,  тҧрмыста  қолдана  білуге  баулу 
керек.  
Ӛзімнің кӛп жылғы тәжірибемнен байқағаным – оқушылардың логикалық 
ойлау  қабілетін  қалыптастыруда,  теориялық  алған  білімдерін  практикаға 
қолдануда  эксперименттік  есептер  шығарудың  маңызы  зор.  Білімді  игерудің 
нәтижелілігі  таным  процесіне  адамның  әр  тҥрлі  сезім  мҥшелерінің  іске 
қосылуы және нақты заттар мен қҧбылыстарға бетпе-бет келгенде оны сезіну, 
кӛре  білу  және  қабылдауы  арқылы  артады.  Оқушылар  ӛздері  жасайтын 
тәжірибенің  алға  қойған  мақсатын  білу  керек.  Физиканы  оқытудың  алғашқы 
сатысында-ақ  оқушыларды  ӛз  бетімен  эксперимент  жасауға  ҥйрету  керек. 
Физикалық  эксперимент  жасау  кезінде  физикалық  заңдылықтардың  дҧрыс 
екендігіне  кӛздері  жетеді.  Сонымен  бірге  оқу  материалдарын  неғҧрлым 
тереңірек  меңгеріп,  физикалық  қҧралдармен  жҧмыс  істеу  дағдыларын  ӛмірде 
қолдана  білуге  дағдыланады.  Эксперименттік  есептер-  қҧрылысы  жағынан 
мәселе  есепке  ҧқсас,  бірақ  қажетті  шамалар  тәжірибеден  алынады.  Оқушылар 
мҧндай  есептерді  шығару  кезінде  қойылған  проблемаға  байланысты  қажетті 
заңдылықтарды  анықтап,  ӛз  кҥшімен  тәжірибе  жҥргізеді  және  ӛлшеулер 

30
 
 
жасайды.  Қажетті  шамалар  алынғаннан  кейін  эксперименттік  есеп  мәселе 
есепке айналады.  
Эксперименттік  есептерді  сабақ  кезінде  ҧйымдастырудың  жолдары 
мынадай: 
- жаңа  сабақты  бекіту  кезінде  оқушылар  есепті  мҧғаліммен  бірлесе 
отырып шығарады. 
- ӛтілген  материалды  қалай  меңгергенін  тексеру  кезінде.  Мҧнда  оқушы 
тақтаға  шақырылып,  эксперименттік  есепті  шығарады.  Қажетті  қҧрал-
жабдықтарды ӛзі таңдайды. 
- ҥйге берілетін эксперименттік есептер.        
Физика  сабақтарында  оқушылардың  эксперименттік  жҧмыс  дағдысын, 
шығармашылық  қабілетін  дамыту  тҧрғысынан  арттыруға  болады.  Оқушы 
қабілеті  дегеніміз  –  оның  педагогикалық  ықпал  аясындағы  білім  алу  әрекеті. 
Жеке  тҧлғаны  дамыту,  оқыту  әдістері  оның  шығармашылық  қабілетінің 
дамуына  әсер  етеді.  Шығармашылық  қызметтен  тәжірибе  жинақталған  сайын 
есеп  бҧрынғыдан  да  тез  шығарылатын  болады.  Шығармашылық  қабілеттерін 
артыруда  эксперименттік  тапсырмаларды  ҥйге  берудің  маңызы  ерекше. 
Экспериментті  жҥргізудің  дидактикалық  қҧрылымы  мынадай  болуы  мҥмкін: 
демонстрациялық тәжірибелер, фронтальды зертханалық жҧмыстар, физикалық 
практикум,  ҥй  жағдайындағы  тәжірибелер.  Мҧғалімнің  ҥйге  эксперименттік 
тапсырмалар  беруі  сирек  кездеседі.  Дегенмен  де  оқу  процесінде  осы  тәсілді 
қолданудың  ерекше  маңыздылығы  –  ҥй  жҧмысының  формасын  тҥрлендіреді, 
оқушының  алдына  ӛздігінен  эксперименттік  тәжірибе  жасау  арқылы  ғана 
шешілетін  мәселені  қояды.  Ҥй  тапсырмасына  берілетін  эксперименттік 
тапсырмалар  оқушының  интеллектуалдық,  пәндік,  ҧйымдастыру-танымдық, 
еңбек  ету  сияқтықабілеттерін  және  шеберліктерін  дамытады.  Физикадан 
эксперименттік  тапсырмаларды  ҥйге  беру  осы  пәнге  ерекше  қызығушылықты 
тудырады.  Ӛйткені  мҧнда  жергілікті  табиғи  және  тҧрмыстық  жағдайлар 
ескеріледі.   
Физикалық  қҧбылыстардың  негізін  ҧғыну,  тҥсініктерді,  теорияны  игеру 
процесі әр оқушыда бірдей жҥрмейді. Оқыған материалды біреулері тез игереді, 
енді біреулеріне ой қорытуына және есіне сақтауына кӛп уақытты қажет етеді. 
Ҥйде  оқушылар  әрқайсысы  ӛз  қарқынымен  жҧмыс  істейді.  Ҥй  тапсырмасы 
дҧрыс  ҧйымдастырылса,  сабақ  кезіндегі  алған  білімдерін  бекітуге  және 
тереңдетуге кӛмектеседі. 
Кейбір  эксперименттік  дағдыны  қалыптастыру  тәжірибеме  тоқталайын. 
Мысалы:  Сіздің  қолыңызда  кез  келген  зат  болсын.  Сол  заттың  физикалық 
қасиетін  «бала  –  кӛзбен  кӛріп»  оны  эксперименттік  тҧрғыда  анықтау  керек. 
Мысалы:  желім,  сабын.  Сабын  –  қатты,  белгілі  формасы  бар  немесе  желім  – 
сҧйық,  оның  формасы  жоқ  бірақ  кӛлемі  белгілі.  Желімді  стаканға  қҧйсақ 
стаканның  формасын  қабылдайды.  Егер  матаға,  қағазға  қҧйса  ше?Неге  олай 
деген сҧрақ туындап, оқушы сҧраққа жауап іздейді. Дәл осылай оқушы ҥйінде 
шай  ішіп  отырғанда  немесе  анасы  тамақ  істеп  отырғанда  да  эксперименттік 
дағдыны  қалыптастыруға  болады.  Қайнаудың,  отынның  жану  жылуының,