12
T
i,
T
e
және шамаларының уақыт бойынша ӛзгерісі (11),(13) және (18)
теңдеулер системасын сандық әдіс бойынша шешу арқылы орындалып, ол ҥшін
иондар бастапқы жылдамдығын анықтайтын метеорлық дене жылдамдығын
40км/с, ал бастапқы электрондық температура 1эВ деп, есептеуге 95км
биіктіктегң метеор ізі алынды. Себебі [7] сәйкесті, осындай шамадағы
энергияға соққы ионизациясын пайда ететін электрондар ие болады.
Есептеулер қорытындысы суретте берілген. Суреттен байқалатыны
иондық температураның келуі және орташа радиустың жылдам артуы
уақыт моменті кезінде тоқталуы, иондалған іздің бастапқы радиусы
қалыптасу моментін береді. Бҧл моментке сәйкесті электрондық температура
ӛзгерісі әлсіз. Бҧдан аз шамаға ие болып, ал электрондық температура қоршаған
газ температурасына дейін тӛмендейтін уақыт интервалы басталады. Бҧл
процесс
с моментінде аяқталады. Есептеулер барысында анықталған
, [2,3,4] жҧмыстарда алынған сандық мәліметтермен сәйкес келеді.
Соңғы этапта, температура қоршаған орта температурасына жуық болғанда,
кулондық соқтығысу процесі электрондық температура шамасының суынуын
тездетеді.
Метеор ізінің орташа радиусын, электрондық және иондық
температураларын есептеу. Электрондық температура ӛзгерісін анықтау ҥшін
(13) теңдеудегі ҥш мҥшеден тҧратын
негізгі орын алатын шаманы білу
қажет. Олар
а) серпімді соқтығысулар
Мҧндағы
және
- серпімді соқтығысу жиілігі мен аккомодиция
коэффициенті
б) серпімсіз соқтығысулар
мҧндағы
-
ауа молекулаларының тербелмелі-айнымалы
деңгейлерін қоздыруды пайда етуге қажетті шартты қанағаттандыратын
серпімсіз соқтығысу кезіндегі аккомодиция коэффициенті.
в) кулондық электронды – ионды соқтығысулар
мҧндағы
– кулондық соқтығысу жиілігі [4].
Салыстырулар арқылы, іздің сызықтық тығыздық шамасы (3-5)·
артық болғанда кулондық әсерлесудің айтарлықтай болатынын және серпімді
соқтығысуды серпімсіз соқтыңысумен салыстыру, серпімді соқтығысуды
ескермеуге болатыны кӛрінеді.
Жоғарыда келтірілген ӛрнектегі, электрондық температура функциясы
ретіндегі
және
шамаларының мәндері [5] алынған. Айтылғанда
ескере отырып T
i,
T
e
және уақыт бойынша ӛзгерісі (11), (13) және (18)
теңдеулер системасын сандық әдісті пайдалану арқылы шешу орындалып, ҥшін
13
иондар бастапқы жылдамдығын анықтайтын метеорлық дене жылдамдығы
40км/с, ал бастапқы электрондық температура 1эВ деп алынып, есептеуге 95км
биіктіктегі метеор ізі алынды.себебі зерттеуге сәйкесті осындай шамадағы
энергияға соққы ионизациясын пайда ететін электрондар ие болады.
Есептеулер қорытындысы берілген суреттен байқалатыны иондық
температураның келуі және орташа радиус шамасының тез артуы
уақыты моментінде тоқталуы, иондалған іздің бастапқы радиусы
қалыптасу моментін ӛрнектейді.
Уақыт бойынша метеор ізіндегі электрондық және иондық
температура мен радиусының ӛзгерісі
Бҧл кезде электрондық температура ӛзгерісі ескерусіз болады. Бҧдан әрі
қарай орташа радиус ӛзгерісі аз шамаға ие болып, ал электронды температура
қоршаған газ температурасына дейін тӛмендеу уақыт интервалы басталады. Бҧл
процесс
с моментінде аяқталады. Есептеу барпысында анықталған
мәндері [5] жҧмыста алынған сандық шамалармен сәйкес келеді.
Кулондық әсерлесуді ескеру соңғы этап барысында, электрондық
температура қоршаған орта температурасына жуықтағанда, электрондық
температура тӛмендеуін кҥшейтеді.
уақыт моментінде іздің жайылуы қалыпты изотермиялық
амбиполярлық диффузиялық Да
мінездемеге ие болады.
Әдебиеттер:
1. Кащеев Б.А, Лебединец В.Н., Радиолокационные исследования
метеорных явлений, М. 1961. с. 239.
2. Левитский С.М., Абдрахманов Н. Охлождение электронов в метеорном
следе. Геомогнетизм и аэрономия, 1981, т, 21, № 4, с. 674-678.
3. Кашеев Б.Л. Лебединец В.Н. Лагутин М.Ф. Метеорние явления в
атмосфера земли. М. 1967, с.184.
4. Голант В.Е., Жилинский А.П., Сахаров С.А. Основы физики плазмы.
М., 1977, с. 384.
5. Хастед Дж. Физика атомных столкновений. М.,1965, с. 710.
14
АЙНАЛАДАҒЫ ДЫБЫСТАР
Алданов Б.Ж.
Жаңаӛзен қ., Теңге ауылының №11 орта мектебі
bauyrzhan.aldanov@mail.ru
Әлем әртҥрлі дыбыстарға толы; ағаштың тықылдаған дыбысы, мотор-дың
гуілдісі, жапырақтың және де кӛптеген дыбыстарды айтуға болады. Табиғаттың
жаратқан дыбыстарының барлығы дегендей адамның денсаулығына кедергісі
жоқ сияқты. Дыбыстар табиғатта әртҥрлі мақсатта қолданылады. Хайуандарда
сигнал ретінде болса, адамдар оны хал-жағдайына қарай қолданады, яғни
әртҥрлі мәселелерде қолданатыны анық.
ХХІ ғасырда адам баласының ыңғайына шешіліп отырған кӛптеген
жетістіктерді атап айтуға болады. Дегенмен, біз кӛптеген мәселелерді пайда-
мызға шеше білгенімізбен, олардың екінші жағын, яғни зиянын қарастыр-
маймыз. Қарастырып отырған тақырыбымызда дыбыстың адам ағзасына қан-
шалықты зияны болса, соншалықты пайдалы жақтары да бар екеніне кӛз жет-
кізіп отырмыз. Ӛйткені, қазіргі таңда медицинаның дамыған кезеңінде де әуен
арқылы адамдардың денсаулықтарын емдейтінін кӛріп жҥрміз. Сондық-тан
аталып отырған дыбыстарды зиянды демей, оның пайдалы жақтарында айтуға
тура келеді.
Бізді қоршаған ортада, табиғаттың ешбір зиянды жақтарын кӛре алмай-
тынымыз дҧрыс. Бірақ адам баласы ӛзіне зиянды бәлелерді ӛз қолымен жа-
сақтайды емес пе? Олардың бірі бізді қоршап отырған дыбыстың тҥрлері.
Жоғарыда аталып отырған жағдайларды ескере отырып, бҧл тақырыпты алу-ға
бізге тҥрткі болып отыр.
Зерттеу жҧмысымда мен қоршаған ортадағы дыбыстардың зиянды жақ-
тарымен бірге пайдалы жақтарында қарастырып, алынған нәтижелерді орта-ға
салып талқылағым келіп отыр. Қоршаған ортадағы шу жыл-жылдан ӛсу
ҥстінде. Бҧған кӛшедегі машиналар мен бірге популяцияның ӛсуі себеп бо-лып
отыр дейді ғалымдар.
Тәулік ішінде миллиондаған адамдар шудың тҥр-тҥрімен кездесіп оты-
рады. Дҥниежҥзілік медицинаның соңғы кездері адамдардың қҧлақтарының
немесе жҥйке тамырларының ауыратынының кӛбейіп отырғанын да осы шудың
әсері деп отырған кӛрінеді. Шудың әсерінен адамның қимыл-әрекет-терінің
баяулайтыны келіп шығады. Ғалымдардың айтуынша қатты шудың әсерінен
адамның ӛмір сҥру жасы орташа есеппен 8-12 жыл кеміп отырады дейді.
Сондықтан шумен кҥресу-адамның денсаулығы ҥшін кҥресу дегенді білдіреді.
Менің бҧл жҧмысымның мақсаты дәл осы шудың зиянды жақтарын
іздестіру, оған қарсы қорғану жолдарын қарастыру болып отыр. Роберт Кохтың
«Қашан да бір кҥні адам ӛзінің бар болуы ҥшін шумен кҥресуге тура келеді» -
деген сӛзі қазіргі кҥні негізгі проблемалардың бірі болып отыр. Негізінде шу
дегеннің ӛзі не?
Достарыңызбен бөлісу: |
