Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жағдайы

Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы бала құқықтары туралы» Заңына сәйкес, әр баланың отбасында тұрып тәрбиеленуіне, өзінің ата-аналарын білуге, олардың қамқорлығы мен тәрбиесіне құқығы бар, бірақ, өкінішке орай біздің қоғамда өздері үшін аталған құқықтар іске аспай қалып отырған балалар бар. Бұл ерекше санаттағы балалар – ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар.

Мемлекеттің нарықтық экономикаға өту бойынша жүргізген реформалары әржақты әлеуметтік салдарға ие. Әлеуметтік қауқарсыз балаларға қамқорлық жасауға, өткен КСРО кезеңінде құрылған қамқоршылық мекемелерінің тұрақты жүйесіне сүйенген саясат іс жүзінде қымбат тұратын және балаларды үлкен өмірде бұдан әрі әлеуметтендіру жағынан қарағанда кей жағдайда тиімсіз болып шығады. Балаларды патронаттық отбасында және мемлекеттік мекемеде ұстаудың жалпы сомасына жүргізілген мониторинг, баланы патронаттық отбасында ұстау мекемемен (балалар үйімен) салыстырғанда кемінде 54% арзан екендігін көрсетеді.

Балаларды орналастыруда қамқоршылық пен патронаттық тәрбиенің арасында таңдау болған кезде, соңғысы, сөзсіз бірқатар артықшылықтарға ие, өйткені мемлекет жағынан материалдық қолдауды бала да (тамақтануға, жұмсақ жабдық), патронаттық тәрбиеші де – баланы күтіп, тәрбиелегені үшін сыйақы алады.

Алайда, қамқоршылықтың аталған түрі біздің облыста әзірге кең таралған жоқ. 2008 жылмен салыстырғанда патронаттық тәрбиеге берілген балалардың саны 2009 жылы тек бір балаға ғана өсіп, аудандық (қалалық) әкімдік жанындағы қамқоршы және қорғаншылық органымен және патронаттық тәрбиешімен жасалған шарт бойынша 22 патронаттық отбасында (2008 жылы – 21 отбасы) тәрбиеленетін 45 баланы құрады ( 2008 жылы – 44 бала). Егер Республикамыздың өзге өңірлерімен салыстырсақ, біздің облыс патронаттық тәрбиеге берілген балалардың саны бойынша 12 орында тұр (Оңтүстік Қазақстан облысында патронаттық тәрбиеде 451, Қызылорда – 267, Солтүстік Қазақстан – 200, Батыс Қазақстан – 179 бала). Облыстың білім, экономика және бюджеттік жоспарлау басқармаларына жыл сайын, 2010 жылдан бастап, бюджетті қалыптастыру кезінде патронаттық тәрбие шарты бойынша тәрбиеге берілген балалар санын өсіру және қосымша патронаттық тәрбиешілерді енгізуді қаржыландыру көлемін көбейтуді қарастыруы қажет деп санаймыз.

ШҚО Балалардың құқықтарын қорғау департаментімен 2009 жылы Өскемен қаласының патронаттық тәрбиешілері қызметінің мәселесін зерделеу барысында балаларды патронатты тәрбиеге беру, анықталған бауырлары мен қарындастарын айыру жағдайын есептемегенде, тұтастай алғанда қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүргізілетіні анықталды. Жоғарыда аталған бауырлары мен қарындастарын айыру жағдайына келсек, балаларды патронаттық тәрбиеге беру кезінде қамқоршылық және қорғаншылық органымен бір отбасынан шыққан бірнеше баланы патронаттық тәрбиешіге беру мәселесі қарастырылмаған. Өскемен қаласының қамқоршылық және қорғаншылық органына аталған заңнаманың бұзылуы нұсқалып, алдағы уақытта бұзушылыққа жол бермеу керектігі ұсынылды.

Сонымен қатар, 2009 жылы интернаттық ұйымдарды деинституцианалдандыру бағдарламасын дамыту мақсатында Балалардың құқықтарын қорғау департаментімен қалалар мен аудандарда тіркелген патронаттық тәрбиешілерге үміткерлер саны туралы істің жағдайына талдау жүргізілді