, Практика сабақтарының жоспары - Сабақ мазмұны мен кестесінде карау

6, Практика сабақтарының жоспары - Сабақ мазмұны мен кестесінде карау

№ 2 практикалық сабақ

№ 9 практикалық сабақ

№ 10 практикалық сабақ

№ 11практикалық сабақ

№ 12 практикалық сабақ

№ 14 практикалық сабақ

№ 15 практикалық сабақ

№1 СОӨЖ Тақырыбы: Сауықтыру бағытындағы дене тәрбиесі амалдарының сипаты

Сауыктыру бағытында дене тәрбиесі мен спорт түрлерінің жаттығуларын таңдағанда негізгі орынды аэробты тәртіптегі циклділік жаттығулар алады. Циклділік жаттығулар, жаттығу орындау кезінде көп оттегіні пайдаланатын үлкен бүлшық ет топтарын жұмыска кірістіруді керек ететіндіктен тыныс алу және жүрек қан тамыры жүйесінің қызметін дамытады. Бұл жүйелердің жаксы жұмыс істеуі - мықты денсаулық кепілі. Қазіргі кезде адамдар арасында кең тараған, төзімділікті дамытуға бағытталған циклді жаттығулар түрлері: жүру, жүгіру, суға жүзу, шаңғы тебу және т.б. жатгығулар. Осы жаттыгуларға, ол жатгығулармен сауықтыру мақсатындағы жаттықтыру әдістемесіне сипаттама берейік.

1. Сауықтыру жүрісі. Сауықтыру жүрісі дене тәрбиесі жаттығуларының ішіндегі ең бір қарапайым түрі. Қимыл тапшылығы аз адамдарға ең бір таптырмайтын дене тәрбиесі амалы. Жүру кезінде бұлшык ет, жүрек қан тамыры, тыныс алу жүйесі жаттығады. Жүру аркылы жүйке ширығуын ақырындатып, жүйке жүйесін тыныштандыруға болады.

Жүру шапшандығына байланысты сауықтыру жүрісінің мынандай түрлері бар:

- акырын жүру. Шапшандық 70 қадам/мин. Денсаулығы мыкты адамдарға жаттыктыру әсерін бермейді. Жүрек аурулары: инфаркт, стенокардиямен ауырған адамдарға ұсынылады.

- орта шапшандық 71-90 қадам/мин (сағатына 3-4 км). Дені сау адамдарға өте аз жаттықтыру әсерін береді. Жүрек кан тамыры ауруларымен ауыратын адамдарға ұсынылады.

- жылдам жүру. Қарқыны 91-110 кадам/мин (сағатына 4-5 км) Дені сау адамдарға жаттыктыру әсерін береді.

- өте жылдам жүру. Қарқыны 111-130 кадам/мин. Бүл жүру түрі ете күшті жаттықтыру әсерін береді. Бірақ денсаулығы мықты, жаттықпаған адамдар бұл қаркынмен ұзак уақыт жүре алмайды.

Сауықтыру жүруінің әсері жүрек соғу жиілігімен анықталады. Жүрек қан тамыры жүйесіне тиімді әсер беретін ЖСЖ әрбір жастағы адам-дардың жоғарғы ЖСЖ-нен 65-80% мөлшерінде болуы керек. Сауықтыру жүруі кезінде қандай тиімді тамыр соғу жиілігі болу керектігін 33-кестеден карап білуіңізге болады.

Ескерту: Әйелдер үшін осы көрсеткіштерге 5-7 соғуды косу керек.

Жүрудің сауықтыру әсері болуы үшін үш негізгі көрсеткішті ескеру кажет: жүру уақыты, қарқыны, қашықтығы.

Сауықтыру жүруімен айналысқысы келген адам жетісіне 3-5 рет жаттықтыру сабақтарын орындауы керек. Бірінші күні 1,5 км жүруі, келесі жаттықтыруларда ауыру сипаты мен жас ерекшеліктеріне байланысты 200-300 метрлерден қосып жүру қашықтығы 4,5-5,5 км дейін жеткізіледі. Жаттықтыру ұзактығы бірінші сабақтарда 25 мин, біртіндеп 60 мин дейін созылады. Бастапқы кездерде жазық жерлермен, сонан соң әр түрлі ойлы-кырлы жерлермен жүре беруге болады. Жүру жаттықтыруларын бастаған кезендерде ақырын қарқынмен, кеуде қысуы, жүрек тұсында шаншулар, жүрек қағуы, бас айналулары болмаса, ақырындап жүру қарқынын тездете беруге болады.

Жаттығушылардың дене қуаты дайындығы күйін, жүрек қан тамыры жүйесінің жүктемелерге бейімділігін Американың маманы К. Купер үсын-ған арнайы кесте арқылы тексеріп білуге болады (35-кесте). Егер жаттығу-шылар 5 км кашықтыкты 45 мин уақытта жүріп өтетін жағдайға қол жеткізсе сауықтыру жүгіру жаттығуына кірісуіне болады.

2. Сауықтыру жүгірісі. Жүгіру ағзаның барлық функцияларына, тыныс алу, жүрек қан тамыры жүйесіне, сүйек-бүлшық ет аппаратына және психикаға әсер етеді. Сауықтыру жүгірісінің спорттық жугірістен айырмасы оның жылдамдығында. Жеңіл атлетика мамандары сауықтыру жугірісі кезіндегі жылдамдық қарқыны 7-11 км/сағ мөлшерінде болу керек деп есептейді.

Жүгіру жаттықтыруларының тәртібі жынысына, жасына, денсаулық күйіне, дене қуаты дайындығына байланысты әр түрлі болып өзгереді. Барлық жастардағы жаттығушыларға ортак талап, ағзаның жаттықтыруға бейімделуін қамтамасыз ететін біртіндеушілік қағидасы. Жаттықтыру кезінде тамыр соғысын катаң бақылау керек. Жүгіруді жаңа бастаған адамдар үшін ЖСЖ орташа 120-130 соғу/мин, орта жастағылар мен денсаулықтары мықты адамдарға 130-140 соғу/мин, жастар үшін 150-160 соғу/мин болуы қажет. Жүгірушілер үшін жүгіру қарқыны мен үлактығын бақылайтын қарапайым тәсіл ол - «әңгімелесу». Егер жүгіру кезінде адамдар бір-бірлерімен әңгімелесе алса, онда бәрі дұрыс, сол қарқында жүгіре беруге болады. әңгімелесу қиын болса жүгіру қаркынын азайту немесе жүру түріне ауысқан дұрыс болады.

Бірқалыпты ақырын жүгіру кезіндегі энергия жүмсау сағатына 600 ден 800 ккал болады. Осындай энергия жағу дұрыс ойластырылған тамақтанумен бірге артық салмақтан қүлылудың бір таптырмайтын амалы болып келеді. Сауыктыру жүгіруінің қарқыны жаттығушыньщ жеке бас ерекшеліктеріне байланысты 1 километрді 5-10 мин жүгіруі мүмкін. Жаттықтырудың жалпы ұзақтығын 60 мин жеткізуге болады. Негізінде ағзаны жаттықтыру және сауықтыру әсерін алу үшін 15-30 мин жүгірсе де болады. Сауықтыру жүгірісі жаттықтыруларының көптеген жолдары бар. Ол жолдардың бәрі адамның жасына, жынысына, дене қуаты дайындығына байланысты, жүгіру қашыктығын, жүгіру уакытының үзақтығын, қарқынын өзгерту арқылы жүктемені дұрыс мөлшерлеуге негізделген. Жүгіруге ниеті бар адамдардың бастапқы кезенде, жастарына байланысты қалай жатты-ғулары керек екені жазылған кестені назарларыңызға ұсынамыз (32-кесте).

Сауықтыру жүгірулерімен жаттығатын адамдардың денсаулық күйлері мен дене қуаты дайындығы деңгейін Америка ғалымы К. Купер ұсынған 12 мин жүгірудің тест - сынағы арқылы анықтауға болады (36-кесте).

3. Суға жүзу. Суға жүзу жаттықтыруларымен шұғылдану тұлға түзулендіреді, бұлшық еттерді үйлесімді дамытады, тыныс алу және жүрек қан тамыры жүйесінің қызметтерін жақсартады, жалпақтабандылықты болдырмайды. Судың, ауаның температуралары әр түрлі болатындықтан адам ағзасын шынықтыру рөлін де орындайды.

Суда көлденең қалыпта болып (омыртқа тік жүрген кездегі дене ауырлығы қысымынан босайды), тура және біркелкі жүзу қимылдарын орындайтындықтан суда жүзу кездерінде түлға тузуленеді, әр түрлі қисаюлар болса дұрыс қалыптарға келеді.

Жүзу жаттығулары жүрек қан тамыры жүйесіне өте жаксы әсерін береді. Судағы көлденең дене қалпы, үлкен бұлшық еттер тобының үйлесімді қимылы, терең, ретті тыныс алу венадағы қандардың қайтуына, қанның систоликалық көлемінің ұлғаюына әсер етеді, Жузу кезіндегі жүрекке түсетін жүктеменің жеңілдігі кәрі жастағы адамдардың осы спорт түрімен шұғылдануына мүмкіншілік береді.

Суға жүзу тыныс алу бұлшық еттері мен кеуде клеткасын дамытады. Тыныс алу кезінде кеуде клеткасы мен бұлшық еттер үлкен жүктемемен жұмыс істейді. Тыныс алып, ауаны ішке сорған кезде судың кеудені қысу күшін, ауаны сыртқа шығарған кезде судың итеру күшін жеңу арқылы тыныс алу жүйесі жоғары деңгейде дамиды.

Сауықтыруға арналған суға жүзу жаттыктыруымен айналысу екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңде жаттықтырулар жүзу жаттығуларының техникасын үйрену, жетілдіру түрінде жүргізіледі. Екінші кезенде біртіндеп жүзу қашықтығын өту, ағзаньщ жалпы төзімділік қасиетін дамыту түрінде жүргізіледі. Екінші кезеңдегі жұмыс адам суда 20-30 мин уакыт жүзе алатын кезден бастап қана басталады. Суда жүзудің сауықтыру әсерінің ен тиімді қашықтығы токтамай 800-1000 м жүзу болып есептеледі. 50 жастан асқан адамдарға қашықтық қыскартылады. Жүзу кезіндегі жеңіл жүктеме жүрек соғу жиілігі 120 соғу/мин, орта жүктеме - 130 соғу/мин, улкен жүктеме 140 соғу/мин аспайтын жұмыс істеу тәртібі болып есептеледі.

51-70 жастағы адамдарға жүктеме шектелген түрде берілуі керек. Оларға жаттықтыру кезіндегі ЖСЖ 120-130 соғу/мин аспауға тиісті.

Мамандар суға жүзу жаттыктыруларының әдістемесінің әр түрлі иүхқаларын ұсынады. Ең негізгі мәселе жүрек қан тамыры және тыныс алу

жүйесінің қызметтерін жақсарту, жетілдіру үшін кем дегенде бір жетіде үш-төрт рет, 20-30 мин тоқтамай суға жүзу жаттығуларын орындау қажет.

Суға жүзу жаттықшруларымен шүғылданатын адамдардың денсаулык күйлерін мен дене қуаты дайындығы деңгейін американ ғалымы К.Купер үсынған 12 мин суға жүзу тест - сынағы арқьшы аныктауга болады (37-кесте).

4. Шаңғы тебу. Спорт жаттығуларының ішінде ағзаны оттегімен еркін қамтамасыз етіп, ұзақ уақыт аэробты тәртіпте орындалатын жаттығулар денсаулыққа пайдалы әсер береді. Сондай жаттығулардың бірі - шаңғымен жүгіру. Жүгіру, велосипед тебу секілді жаттығуларды орындағанда аяқ бұлшық еттеріне көп күш түсетін болса, шаңғымен жүгіру кездерінде кол және кеуде бүлшык еттеріне де көп күш түсіріледі. Шаңғымен жүгірген кезде агзаның бүкіл бұлшық еттері симметриялы, біркелкі дамиды. Біркелкі ырғақты қимыл, жұмысқа қатысатын көп бұлшық ет топтары, таза ауада жаттыгу ағзаның тыныс алу, қан айналу жүйесіне жағымды әсер етеді. Өкпенің тіршілік сиымдылығы жоғарылайды.

Шаңғымен жүгіру кездерінде үлкен энергия күші жұмсалады. Адам ағзасы бір сағат уақыты кезінде жүктеме мешеріне, жер жағдайына, ауа райына, жүгіру қарқынына, дене қуаты дайындығына байланысты шамамен 500-900 ккал жағады. Жас ерекшеліктеріне байланысты шаңғымен жаттығушылардың жүктеме мөлшері 34-кестеде көрсетілген.

Сауықтыру максатындағы шаңғымен жүгірулерді 5-6 км бастап біртіндеп 10-25 км дейін жеткізуге болады. Жүгіру қарқыны сағатына 4 км 5-6 км/сағ дейін жоғарылайды. Жаттықтыру бастаған кездегі уакыт ұзақтығы 30-60 мин болса, бірте бірте көбейтіп 2-3 сағ дейін созуға болады.

5. Велосипедпен тебу. Велосипед тебу жүрек қан тамыры және тыныс алу жүйесін нығайтады. Денсаулықты нығайту үшін жетісіне 3 рет, ең аз дегенде 30 мин уақыт, тоқтамай велосипед теуіп отыру керек. Жаттық-тырудың жақсы әсері сағатьша 25 км/сағ жылдамдықпен жүру. 15 км/сағ жылдамдықпен жүру темен аэробты әсер береді. Кәрі жастағы адамдарға сағатына 4-5 км/сағ жылдамдықпен ақырындап жүрсе жеткілікті.

Велосипед тебу жаттықтыруларымен шұғылданатын адамдардың денсаулық күйлерін мен дене қуаты дайындығы деңгейін американ ғалымы К.Купер үхынған 12 мин тест - сынағы аркылы анықтауға болады (38-кесте).

6. Аэробика. «Аэробика» сөзі гректің аэро - ауа, биос - өмір деген сезінен алынған. Оны ең алғаш Америка физиологы, профессор Кеннет Купер өзінің «Аэробика» - деген 1968 жылғы шыккан кітабында жаған. Ол оттегіні адам ағзасына жеткілікті аэробты тәртіпте қолданып төзімділікті дамыту арқылы жүрек қан тамыры және тыныс алу жүйесінің қызметін жақсартуға негізделген. Негізгі аэробты сауықтыру жаттығулары: жүру, жүгіру, суға жүзу, велесипод тебу, шаңғымен жүгіру және т.б. Аэробты жаттығуларға қойылатын негізгі талап - бүкіл жаттықтыру үзақтығьг кезінде журек соғу жиілігі 130 соғу/мин төмен түспеуі.

Аэробты жатгықтыру төрт бөлімге бөліиеді:

- дене қыздыру. Денені қыздыру жаттығуларын орындау, ағзаның жүрек соғу жиілігін ақырындап кетеріп аэробты жаттығу деңгейіне әкелу;

- аэробты жаттығу. 20 мин бойы негізгі аэробты жаттығуларды тоқтамай жеткілікті қарқында орындау;

- ақырын жатгығу. 5 мин ақырын қарқында тоқтамай кимылдау. ЖСЖ біртіндеп азайтамыз;

- күш жүктемесі. Буындарға арналған, буын жылжымалылығы, икемділік, бұлшық еттерді нығайту жаттығуларын орындау. Ұзактығы 10 мин.

Аэробты жаттыктыру жетісіне 3-4 рет, жалпы ұзактығы 30-40 мин уақытында орындалады.

№2СОӨЖ Тақырыбы: Оқу күн тәртібі ішіндегі дене тәрбиесінің-сауықтыру шаралары

Бұл жұмыстарды атқару мынандай міндеттерді орындауға көмектеседі: оқушылардың қозғалыстары белсендіріледі, денсаулықтары нығайтылады, қимылдары жетілдіреді, әдемілендіреді, жаттығулардың керектігі туралы ұғынады, ақыл – ой және ағзаның жұмысқа қабілеттіктері жақсарады, тәртіпке және ұйымшылдыққа деген дағдылары қалыптасады.

Осы жұмыстардың мазмұнын ойластыру, әдістерін белгілеу, ұйымдастыру үшін төрт түрлі мәселені шешу керек:

1. 
   Оқушылардың жас ерекшеліктері мен дене қуаты деңгейін ескеру.
   
2. 
   Күні бойғы орындаслатын оқу, жұмыс, қозғалыс сипатын ескеру.
   
3. 
   Орындалатын жаттығулардың ағзаға әсерін ескеру.
   
4. 
   Жаттығуларды орындайтын жерді уақытты, оқушылардың киім түрін.
   

1. 
   өткізілетін жер санитарлық – гигиеналық талапқа сай болғанда;
   
2. 
   мектептің педогогикалық ұжым мүшелері ұйымдастыру жұмыстарына көбірек қатысқанда;
   
3. 
   сабақтан жаттығуларға, жаттығулардан қайта сабаққа ауысу физиологиялық заңдылықтарды есепке ала отырғанда;
   
4. 
   жаттығуларды орындау кезектілігі дұрыс сақталғанда;
   
5. 
   жаттығу дұрыс көрсетілсе, қысқа дұрыс түсіндірілсе, оқушылар ұғатын терминдер қолданылса;
   
6. 
   сауықтыру шараларының қозғалыс тығыздығы, жүктемесі дұрыс орындалса;
   
7. 
   оқушыларды қызықтырып, еліктіріп әкететін әсерлі жаттығулар, қозғалмалы ойындар ойналса.
   

1. 
   Сабаққа дейінгі гимнастика. Күнделікті бірінші сабақтың алдында 8-10 жаттығудан құрастырылып, төменгі сыныптарда 4-6 мин, жоғарғы сыныптарда 12-15 мин уақыт ұзақтығында жүргізіледі.
   

• 
  Оқу күнін ұйымшылдықпен бастау;
  
• 
  Оқушылардың ағзасын оқу жұмысына белсенді дайындау;
  
• 
  Сабақта жақсы көңілді, сергек отыруға дайындау негізінде орталық жүйке жүйесіне жақсы әсер ету.
  
1. 
   Сергектік сәттері. 3,4 – теориялық сабақ өткізіліп жақанда, 4-6 жаттығулардан тұратын, 2-3 мин орындалатын қимыл, әрекет түрлерін сергектік сәттері деп атайды.
   

• 
  Шаршаған оқушы ағзасын белсендірлендіру;
  
• 
  Оқу қабілеттілігін ары қарай жалғастыруға жұмыс қабілеттілігін жоғарылату.
  

3. 
   Ұзартылған үзілістегі дене тәрбиесі жаттығулары мен қозғалмалы ойындар. Бұл жаттығуларды қозғалмалы ойындарды үлкен үзіліс кезінде ашық алаңда, күн жаңбырлы кезде, суық түскенде мектептің коридорында, кең жерлерде өткізеді.
   

• 
  Ағзаның жұмыс қабілеттілігін жоғарылату үшін белсенді қозғалу;
  
• 
  Белсменді демалыс қимыл, қозғалыс дағдысын, білімін жоғарылату;
  
• 
  Оқушы санасын тәртіптілікке тәрбиелеу.
  

№3СОӨЖ Тақырыбы: Денсаулықтары әлсіз оқушылардың дене тәрбиесі

Денсаулықтары және дене қуаты дайындығы деңгейіне байланысты мектеп оқушылары үш топқа бөлінеді: негізгі, дайындық және арнайы.

Негізгі топқа денсаулықтары мықты, дене қуаты дайындықтары жақсы, әр түрлі спорт түрлерімен тұрақты айналысатын, мектептегі дене тәрбиесі сабағына қатысатын оқушылар жатады.

Дайындық тобына денсаулықтары аздап қана нашарланған және дене қуаты дайындығы төмен оқушылар жатқызылады.

Арнайы дәрігерлік топқа денсаулықтары әлсізоқушылар жатқызылады да, олар негізгі мектеп бағдарламасымен оқу оқитын дене тәрбиесі сабағынан босатылады.

Сабақта белсенді, тәртіпті, дене тәрбиесі сабағында орташа үлгіретін бір оқушының тамыр соғуын әрбір 3-5мин сайын 9-16 рет есептеп, хаттамаға тіркеп отырамыз.Тамыр соғысын сол қолдың немесе мойындағы күре тамырдың қан тамырын ортаңғы үш саусақтың ұшымен ақырын басып санау арқылы есептейміз.Тамыр соғысы 10с бойы есептеледі де 6-ға көбейтіліп бір минуттағы жүрек соғу жүйелігі анықталып отырады.Ол көрсеткіш хаттаманың №2, №3-бағанасына жазылады. №4 «қимыл-әрекет түрлері» бағанасына тамыр соғысын есептеу алдында оқушының орындаған әрекет түрі жазылады.

№5СОӨЖ Тақырыбы: Сабақтарды міндеттеріне байланысты топтау

Статистикалық болжаумен өлшеу нәтижелердің статистикалық сипаттары жөнінде математикалық әдістері арқылы тексерілетін болжамдау аталады. Статистикалық болжамдауды Н деп белгілейді. Статистикалық болжамдауды тексеру кезінде экспериментатордың шешімі бірден қабылданбайды, яғни дұрыс емес шешімді қабылдауға кейбір аздап тәуекелді жағдай болады. Сол тәуекелдің сатысын бағалау статистикалық болжамдау тексерудің негіззі болып табылады. Сонымен болжамдау тексерудің негізгі кезеңдерә келесі:

1. 
   Болжамдаудың формулировкасын анықтау. Ол қабылданады ма, қабылданбайды ма.
   
2. 
   Салмақтылық дәрежесін таңдау.
   
3. 
   Статистикалық сипаттамасының таңдалған мөлшерін анықтау.
   
4. 
   статистикалық болжамдауды тексеру үшін белгіні таңдау.
   
5. 
   Есептелген мөлшерді критерийдің критикалық мөлшермен салыстыру.
   

№6СОӨЖ Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабағын жүргізудің әдістемелік ерекшеліктері

Тестінің информатифтігі-бұл қасиетті бағалау үшін арналған өлшеу дәлдігінің саты.Оны басқаша валидность деп атайды.

Егер тест зерттеудің кезінде спортшының күйін анықтау үшін қолданылса, онда тестінің диагностикалық информативтігі пайда болады.

Тест алудың нәтижесі арқасында спортшының болашақта көрсететін көрсеткіштері жөнінде қорытынды жасағанда онда информативтіктің болжамдау түрі болады. Информативтігінің дәрежесі сандық түрінде бағалану мүмкін және сапалы түрінде-ситуацияның мазмұнды талдануына негізделген.

№7СОӨЖ Тақырыбы: : Дене тәрбиесінің әдістемесінің ерекшеліктері

Орта мектеп жасындағы оқушылармен дене тәрбиесі сабақтарын жүргізу әдістемесі негізгі базалық спорт түрлерінің жаттығуларын тереңдете үйрету, жетілдіруге бағытталған.

Орта сыныпта оқушылардың жеке қасиеттері айқындала бастайды.Олардың дене қуаты қасиеттерінің даму деңгейлері, қимыл, қозғалыс мүмкіншіліктері, психикалық қалыптары мен қасиеттері, ағзаларының физиологиялық даму деңгейлері әр түрлі болып келеді.Дене тәрбиесі мұғалімі, спорт бапкері осы ерекшеліктерді жақсы білуі, балалардың бойынан осы қасиеттерді көре, тани білулері қажет.

№8СОӨЖ Тақырыбы: Дене тәрбиесі әдістемесінің ерекшеліктері

Анкетаны іске асыру әдісімен анкетаны толтыру арқылы пікірлерді жинау аталады. Анкетаны интервью қабылдау және әңгімемен қатар сурау әдістеріне жатады. Интервью мен әңгімелесудің анкетаны жүргізуден айырмашылығы анкетаны толтырып жатырған респондеттің стандарттық сұрақтардан құрылған жүйесін жазбаша жауап беруді талап етеді.

Анкетаны іске асырудың бірнеше түрі бар: топтық пен жеке; кәдімгі және сырттай; персоналдық және жасырындық.

Топтық түрінде анкетаның сұрақтарына ұжым жауап беру керек. Сырттай түрінде жауаптар пошта арқылы жіберіледі. Жасырындық түрінде анкетаның демографиялық бөлімін толтырмайды (яғни фамилиясы, аты, жасы, білімі, т.б. паспорттың мәліметтері белгіленбейді).

Анкетаны іске асыру сапасы сол кезде жоғарлайды, қашан алдын-ала құрылған анкетаны эксперттік баға арқылы талқылап, оны эксперттердің пікірлеріне байланысты ол жетілдірленеді.

№9СОӨЖ Тақырыбы: Кәсіптік техникалық училищелердегі дене тәрбиесі және спорттық жұмыстар

Жоғарғы дәрежелі кәсіптік жұмысшылар дайындайтын кәсіп техникалық училишщелер өздерінің оқу жұмыстарын бағдарлама,оқу жоспары бойынша атқарады.Оқу пәндерінің бірі дене тәрбиесі сабақтары.

Дене тәрбиесі сабақтары оқу пәні ретінде жалпы әлеуметтік қана емес кәсіптік міндеттрерді де орындауға бағытталған.

Кәсіптік техникалық училищенің тәрбиесінің міндеттері:

1. 
   Жан – жақты дене қуаты дайындығын қамтамасыз ету.
   
2. 
   Денсаулықты нығайту, қимыл, козғалыс көлемін ұлғайту,жұмыс қабілеттілігін жоғарлату.
   
3. 
   Келешек мамандыққка қажет теориялық ақпараттарады, дене қуаты қасиеттерін,қимыл ептілігі мен дағдысын қалыптастыру.
   
4. 
   Оқушыларды тұрақты дене жаттығуларымен айналысуға тәрбиелеу.
   

№10 СОӨЖ Тақырыбы: Арнайы орта оқу орындарының, колледждердің оқушылардң дене тәрбиесі.

Арнайы орта оқу орындарының, колледждердің оқушылардң дене тәрбиесінің мақсаты дене тәрбиесімен тұрақты шұғылдануға және гоны кәсіптіәк әлуметтік мәдени- спорттық қызметтерде қолдана білу қабілеттілігін қалыптастыру.

Колледждердегі дене тәрбиесі сауықтыру, білім беру, тәрбиелеу жұмыстарын шешуге бағытталып төмендегідей міндеттерді орындайды:

• 
  дене қуатын жетілдіру, салауатты өмір салтын сақтау қажеттілігіне деген дұрыс түсінікке тәрбиелеу;
  
• 
  Дене тәрбиесі мен спорт саласындағы теориялық білім мен іс- тәжірбиелік дағды жүйелерін қалыптастыру;
  
• 
  Келешек мамандардың кәсіпттік дайындығына қажет дене қуаты қасиеттерін, психоқозғалыстық қабілеттерін дамыту, дене қуаты дайындықтары деңгейін жоғарлату;
  
• 
  дене тәрбиесі амалдары мен әдістерін денсаулықты сақтау мен нығайтуға, қозғалысқа үйрету мен жетілдіруге, дене тәрбиесі мен жаттықтыру сабақтары кезіндегі өзін- өзі бақылау тәсілдерін үйретуге қолдану;
  
• 
  спорттық жаттықтыру сабақтарына, жарыстарға қатысу, жоғарғы спорттық жетістіктерге жету;
  
• 
  Колледждегі дене тәрбиесі жұмыстары төмендегідей түрлерде жүргізіледі:
  
  1. 
     Оқу орындарының оқу кестесі бойынша жүргізілетін оқу сабақтары.
     

3. Оқушылардың сабақтан тыс кездерінде өз беттерімен орындайтын дене тәрбиесі жаттығулары мен спорт түрлері.

4. Саяхаттар мен туристік жорықтар.

5. Көпшілік спорттық- сауықтыру шаралары

6. Семестр кезінде бір рет өткізілетін «денсаулық күні».

Арнайы орта оқу орындарындағы дене тәрбиесі сабақтары Қазақстан Мемлекетінің Білім және Ғылым министрлігінің бекіткен оқу жоспары және оқу бағдарламасы бойынша жүргізіледі.

№11 СОӨЖ Тақырыбы: Жаттықтыру кездерінде денсаулықтарын және дене қуаты дайындығын бақылау әдістері

Сауықтыру жаттығуларымен айналысқан адамдар тұракты жылына бір рет жан-жақты дәрігерлік бақылаудан өтуі, қажет кездерде отбасылық амбулаториядағы емдеуші дәрігеріне қаралып тұруы керек. Сонымен бірге өз бетімен сауықтыру жаттыктырулары кезінде денсаулық күйін, адам ағзасының жүктемеге әсерін, ағзаның қандай дене қуаты дайындық деңгейінде екенін аныктаудың, тұрақты бақылау, бағалау жүргізіп отырғанның маңызы өте зор.

Бақылау кезінде күнделік жүргізудің маңызы өте зор. Күнделікте адамның күнделікті ұйкысы, тәбеті, көңіл күйі, жаттығуға ыкыласы., жаттықтыру мазмұны (мысалы, жүгіру 5 км, жалпы дамыту, күш, икемділік жаттығулары - 15 мин т.с.с.) таңертең, жүгіру алдында, соңында, ұйықтары алдында жүректің соғу жиілігі т.б. кажетті мәліметгер жазылып отырылады.

Жетісіне бір рет орындалған жаттықтырулар қорытындыланады. Ол үшін күнделікке бір жетідегі орындалған таңғы гимнастикалық жаттығулар, жаттықтырулар, басқа қимыл белсенділігі әрекеттерінің саны, ұзақтығы жазылады.

Жылына үш рет арнайы бақылау түрлері жүргізіледі. Ол бақылаулар: бой, салмақ, кеуде клеткасы көлемі, тамыр соғысы, қан кысымы, өкпенің тіршілік сыйымдылығы, тыныс жиілігі (Штанге, Генче сынамасы), саусақ -қол күші, орнынан ұзындыққа секіру, етпеттеп жатып еденнен итерілу, жүруден, жүгіруден, суға жүзуден, шаңғы тебуден Купер тестері, ағзанын, қалпына келуін бақылау сынақтары.

1. Тамыр согысы. Тамыр соғысын есептеу аркылы жүректің кызметің мөлшерлеп білуге болады. Еркектерде тамыр соғысы 50 соғу/мин болса, ете жақсы, 65-тен төмен - жақсы, 65-75-қанағаттандырарлық, 75-тен жоғары - жаман деп есептеледі. Әйелдер мен жасөспірім балаларда осы көрсеткіштер 5 соғу/мин жоғары болады.

Баспалдақ сынағы. Өзіңнің жаттыққандық деңгейіңді аныктау үшін бір қарқында, тоқтап дем алмай төртінші этажға көтеріліп, тамыр соғысыңды есепте. Егер 100 соғу/мин төмен соқса, өте жаксы, 120-дан төмен жақсы, 140-тан төмен — қанағаттандырарлык, 140-тан жоғары жаман.

Отырып, тұрулар сынағы. Тік тұрған қалыпта тамыр соғысын есептеңіз. Ақырын карқында қолыңызды алдыға созып 20 рет отырып тұрыңьіз. Жасы үлкен адамдарға отырып, тұру кездерінде орындық немесе столдан ұстауға болады. Жаттығуды орындап болғаннан сон. тамыр соғысын есептеңіз. Жүктемеден кейінгі тамыр соғысы жиілігі 25 % және одан аз өсуі өте жақсы, 25-50 % өсуі - жақсы, 50-75 % өсуі - қанағаттандырарлық, 65% жоғары - жаман деп есептеледі.

Бірқалыпты секірулер сынағы. Тамыр соғысын есептеп алып, тік тұрамыз, колымыз белімізде. 30 секунд бойы, аяқтың үшімен, жеңіл түрде, еденнен 5-10 см биіктікке 60 рет, секірулер орындаймыз. Секірулерді орындап бола сала тамыр соғысы жиіліктерін есептейміз. Бағалау -алдыңғы отырып-тұрулар сынағы секілді алынады.

2. Тыныс алу. А) Өкпенің тіршілік сыйымдылығьш (ӨТС) спирометр кұралы арқылы өлшеу. Денсаулығы жақсы ер адамдарда 3-3 л, әйел адамдарда 2-3 л болуы кажет; Б) Штанге сынамасы. Орындықта отырған қалыпта терең дем алып, мұрнымызды қолымызбен қысып, тыныс алуды тоқтатамыз. 90 с тыныс алуды тоқтату - өте жақсы, 60-90 с - жақсы, 30-60 с - орташа, 30 с - жаман деп, есептеледі.

3. Қан кысымы. Қан қысымы медициналық танометр арқылы өлшенеді. Денсаулығы жаксы адамдарда орташа 120/80 болуы қажет.

4. Салмақ. Дұрыс салмақ мөлшерін білу үшін, өлшенген салмақты (гпамм) бой ұзындығына (см) бөлеміз. Шыққан сан 300-500 аралығы қалыпты, 300-ден төмен аз, 500-ден жоғары көп, артық салмақ деп есептеледі.

5. Физиологиялық сынамалар. Ең қарапайым сынама Мартинэ сынамасы деп есептеледі. Бұл сынамада жүрек қан тамыры жүйесінің жүктемеге қатынасы, ағзаның жүктемеден кейінгі қалпына келуі арқылы анықталады. Орындалуы: Тамыр соғысын тыныштық күйінде есептейміз. 30 с уақытта қолымызды алдыға созып, 20 рет отырып тұрамыз. Жаттығуды орындап болганнан кейін жүректің соғу жиілігі, 59 с уақытта қалпына келсе - өте жақсы, 1 мин - Імин 29 с уақытта - жақсы, 1,30-1,59 - орташа, 2-3 мин -қанағаттандырарлық, 3 мин жоғары - қанағаттандырарлықсыз деп есептеледі.

Ағзаның жүктемеге (жүру, жүгіру, суға жүзу, шаңғы тебу т.б.) бейімделгендігін анықтайтын тағы бір сынама - 3 мин уақытта жүректің соғу жиілігінің қалпына келуін анықтау. Ол үшін тамыр согудың калпына келу коэффициентін (ТСҚКК) формула арқылы есептейміз:

ЖСЖ (жүктемеден 3 мин кейін) x 10

ТСҚҚ=

Формула бойынша есептелген ТСҚКК 30 % аз болса, ол ағзаның жүктемеден кейінгі жақсы қалпына келгені, жүктемеге жақсы бейімделгендігі.

6. Сынақ жаттығулары. Америка ғалымы, физиолог К.Купер ухынған жүру, жүгіру, суға жүзу, велесипед тебу сынақ жаттығуларын кітабы-мыздың келесі беттерінде көрсетеміз.
№12 СОӨЖ Тақырыбы: Спорттағы бағдарлау мен іріктеу

Дене тәрбиесі мұғаліміне спорт дайындықтарының негізгі сипаттамасын, оның оқушылардың дене тәрбиесі жүйесіндегі орнын білуі. Спорттық бағдарлау мен іріктеуге белсене қатысуы қажет. Спорт дайындықтары бірнеше бағыттарға бөлінеді:

1. 
   Әрбір спорт түріне дарынды балаларды қызықтырып , тарта білу.
   
2. 
   Спорттық жаттықтыру үрдісін ұйымдастыру
   
3. 
   Жарысқа қатысу