Семинар материалдары №2 «45minut kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым»

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Пиониноның клавиштік панеліндегі бір октава 13 клавиштен тұрады: 8 ақ және 5 қара. Олар үш-
үштен және екі-екіден топтарға бөлінген. Бұлар да-Фибоначчи сандары.
Фибоначчи  жүйелілігі Ф саны ретінде белгілі 1,618034 санымен тығыз байланысты. Математиктер 
мен суретшілер осы өте өзгеше санның бар екені туралы бірнеше мыңжылдықтар бойы біледі. Ұзақ 
уақыттар бойы осы санның сиқырлы қасиеттері бар деп саналып келді.
Өнердегі сандар
Ренессанс дәуірінде суретшілер өздерінің суреттерінде үш өлшемді әсер жасау үшін математиканы
қолдана   бастады.   Олар   суреттегі   қашық   орналасқан   заттардың   анағұрлым   ұсақ   болып   көрінуі
керектігінің (перспектива), ал қашықтар сызықтарының бір нүктеде- қиылысу керек екенін түсінген.
Суретшілер үш өлшемділіктің елесі сияқты
Голландияның суретші-иллюстраторы М. Эшер өзінің суреттерін үш өлшемді жасау үшін басқа 
суретшілер қолданатын математиканың заңдарын әдейі бұзу арқылы былайша мүмкін емес, 
шындыққа жанаспайтын сияқты көрінетін дүниелер жасаған. Соның арқасында ғалым ең тартымды 
суретші-математик болды.
3 өлшемді өнер
Біздің заманымызда 3 өлшемді кескін жасау үшін адам компьютерді пайдаланады. Сурет-
стереограммаға үңіліп қарасаң және бір мезгілде қатар суретті жақындатып-алыстататын болсаң, онда
кеңістікте ғажайып түрде қалқып жүрген кәмпиттерді көресің.
Леонардо да Винчи және орта ғасырдағы Еуропаның өзге де суретшілері математикаға тәнті болған. 
Олар Ф бар формаларды көзбен шолу арқылы қабылдауға ең қолайлы пропорциялар деп есептеген, 
сондықтан өз туындыларында осы форманы жиі пайдаланып отырған.
Ежелгі Грекия сәулетшілері ғимараттар салу кезінде Ф-ны пайдаланған деп есептелген. Кейбір 
ғалымдар  Афинадағы Парфенонды тұрғызу кезінде алтын тік төртбұрыштарды пайдаланған деп 
сендірді.
Үлкен сандар
Мұхиттың суында қанша тамшы бар? Сенің денеңде қанша атом бар? Ғаламды толтыру үшін қанша 
майда құм керек? Кейбір сандардың үлкен екені соншалық, оларды біз тіпті көзімізге елестете 
алмаймыз немесе қағазға түсіре алмаймыз.
     Бір стакан суда 8 септиллионға жуық молекула бар. Грек математигі Архимед әлемді толтыру үшін
қанша құм ұнтағы керек екенін есептеп көрді. Жауабы: көп. Есептеу үшін оған дәреже ретінде 
қолданылатын мириада (1 мириада-10 000) деп аталатын өте үлкен санды қатыстыру арқылы жаңа 
тәсіл ойлап табуға тура келді.
Жазуды оңайлату үшін ғалымдар әдетте үлкен сандарды он дәрежелерінде  жазады- осы жүйе 
стандарттты форма аталады. Калькулятордың көпшілігі сандар дисплейге сыймаған кезде, оларды 
стандарттық формада көрсетеді.
Гугл интернет іздеушінің гугол сандарына байланысты аталды, ол бірден және одан кейінгі жүз 
нольден тұрады. Осы санға атауды математик Э. Каснер берді. Бұл санның ақылға қонымсыз үлкен  
болғаны соншалық, ол іс жүзінде қолданылмайды.
Мыңда үш нөл, миллионда алты нөл жазылады. Әр жолы сен тағы үш нөл қосқан сайын сен жаңа 
атауы бар сан жасайсың.
Қасиетті сандар
Бір санның киелігі:
Алла жалғыз. Алладан басқа ешбір тәңір жоқ.
Күні –түні дем алмайтын екеу:
Ай.  2. Күн
Патшалық құрған екі мұсылман, екі кәпір:
Мұсылмандардан:  1. Сүлеймен.  2. Ескендір Зұлқарнайын. 
Кәпірлерден:  1. Налерут. 2. Шиддат. 
Пейіште көрінбейтін:
Күндіз. 2. Түн.
Пейіште болмайтын:
211

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Ауру-сырқау.  2. Ұйқы
Екі нәрсемен дос болу:
Әйеліңмен.  2. Бастығыңмен.
Жақсы дос пен жаман дос:
Мал-мүлік.  2.  Ұл-қыз
Халық қашады, бірақ құтыла алмайды:
Нәпсі.  2. Шәкуат (жүріс жүру)
Үш қуат:
Ақыл.  2.  Жүрек.  3. Тіл.
Үш жүз:
Ұлы жүз.  2.  Орта жүз.  3.  Кіші жүз.
Үш құсыт өлтіруге болмайды:
Көкқарға.  2. Қарлығаш.  3.  Байғыз.
Үш адамның ниеті бұзық:
Өтірік айту.  2.  Сөзінде тұрмау.  3. Аманатқа қиянат жасау.
Адам Атаны жаратқанда жіберген үш қасиет:
Ақыл.  2.  Ұят.  3. Сабыр.
Үш нәрсе аз болса да. Көп болады:
Қайыр-садақа.  2. Сауап.  3. Дұға.
Үш нәрсе үш нәрсесіз болуы:
Басы бар, ақылы жоқ іс.  2. Ғылымы бар, амалы жоқ іс.   3. Байлығы бар, қайырсыз іс қылушы.
Үш нәрсені ұстазсыз білетіні:
Үйрек, қаз балапаны.  2.  Денедегі баланың дүниеге келуі.  3. Қойдың құрттағаны.
ҮШ БИ
Үш жүзде болса да олар басты кісі,
Қазыбек, Төле, Әйтеке менен кіші.
Соларға жол көрсеткен ұстаз едім,
Сардар деп құрметтейін үлкен-кіші.
Жеңіс жоқ соғыстарда шабандарға,
Жағдай жоқ тағат қылып амалдарға.
Жеңіске жету үшін қайрат қылып,
Ат қойдым әскер бастап қамалдарға.
Мәлім ғой, елге әскер басқарғаным, 
Болдым деп Ордабасы мастанбадым.
Мылтығы көп болса да кәпір жаудың,
Қалмақтың әскерінен жасқанбадым.
Басқарып Үш жүз қолын жиырма бес жыл, 
Орнымды Бөгенбайға бердім биыл.
Еш сардар жарлығымды қайта қылған жоқ,
Кезінде ұзақ соғыс күндер қиын.
Төрт кітап:
Мұсаның кітабы-Тәурет.  2. Дәуіттің кітабы-забур.  3.  Исаның кітабы-Іңжіл. 4.  Мұхамбет 
пайғамбардың кітабы-Құран.
Төрт тұрман:
Ер тұрманы.  2. Мұкәмммалы.  3. Жаужарағы.  4. Бес қаруы.
Төрт пайғамбар тірі:
Иса. 2. Ыдырыс.  3. Қыдыр. 4. Ілияс.  Ыдырыс пен Иса 4-қат көкте, олар періштелермен бірге 
212

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
құлшылық жасайды. Қыдыр шөлдегендерге сусын береді. Ілияс су апатына ұшырағандарға қол ұшын 
береді.
Төрт нәрсені адам Атаны жаратқанда жібереді:
Өлім.  2.  Ләпсі.  3.  Ашу.  4.  Нәпсі.
Төрт асыл:
 Иман.   2.  Намаз.  3.  Ілім.  4. Мейір-шапағат.
Төрт ұры:
Азғырушы шайтан.  2. Күпірлік.  3. Тәкаппарлық.  4.  Мейірімсіздік.
Төрт дария:
Ніл.  2. Фират.  3. Жейхун (Амудария).  4. Сейхун  (Сырдария).
Төрт бейғамсыздық:
Өлімді ойлау. 2.  Залым адаммен  отырмау.  3. Онымен сөйлеспеу.  4. Аулақ жүру.
Пайғамбарымыздың бір хадисінде ақиқат ақпарат бар. Рауаят Масхудтың баласынан. Разы болсын
Алла   Тағала.   Айтты   пайғамбарымыз   Мұхаммед   с.ғ.с.   «шындықта   жаратылдың   әрбіреуінің
аналарының құрсағында 40 күн тамшы күйінде, одан соң жоғарғыдағыдай 40 күн ұйыған қан күйінде.
Одан   соң   жоғарғыдай   40   күн   кесек   ет   жасап,   кесек   еттен   сүйек   жаратып,   оны   етпен   қаптаған
жоғарғыдағыдай қылып 120 күнде, яғни 4 айдан соң алланың әмірі бойынша періште рух үрлейді де
құрсақта пайда болған баланың тағдырына 4 нәрсені жазады:
Жақсылығы.  2.  Жамандығы.  3.  Рызығы.   4.  Өмірі.
Исламдағы бес парыз:
Иман.  2.  Намаз.  3. Ораза.  4.  Зекет.   5. Қажылық.
Бес анық:
Тіл.  2. Дін.  3.  Тарих.   4.  Дәстүр.   5. Атамекен
Бес пайғамбар патша болды:
Жүсіп.  2.  Дәуіт.  3. Сүлеймен.  4.  Ескендір Зұлқарнайын.  5. Мұхаммед.
Бес нәрсенің атасы жоқ:
Адам Ата.  2.  Хауа Ана.  3. Смағұлдың қошқары.   4. Салық пайғамбардың түйесі. 5. Мұса 
пайғамбардың түйесі.
Бес нәрсе баянсыз:
Бұлттың көлеңкесі- баянсыз.   2.  Еңбексіз  келген   байлық.  3. Қорқақтың достығы.  
4. Жалған мадақ.  5. Опасыздың махаббаты-баянсыз.
Алты парыз:
Бір-біріне салем беру.  2. Шақырса бару.  3.  Кеңес сұрас-ақыл қосу.  4. Сұрағына жауап беру.  5.  
Ауырып қалса-көңіл сұрау.  6. Қайтыс болса жерлеуге қатысу.
Алты алаш
І нұсқасы
Қазақ.  2.  Қарақалпақ.  3. Өзбек.  4.  Түркімен.  5. Қырғыз.  6. Жайылған (Төле би).
ІІ нұсқасы
Ұлы жүз.  2. Орта жүз.  3. Кіші жүз.  4. Қарақалпақ.   5. Қырғыз.  6. Қазақтың құрама рулары ( М. 
Тынышбаев ).
Алты асқар:
Ақыл.  2. Білім.  3. Жомарттық.  4. Әділдік.  5. Шыншылдық.  6. Кең пейіл.
Алты тоймайтын нәрселер:
Көз қараудан тоймайды.  2. Еркек әйелден ләззат алудан тоймайды.  3. От отыннан тоймайды.  4. 
Ғалым  ғылымнан тоймайды.  5. Бай  малға тоймайды.  6. Адам өмірге тоймайды.
Бес қару:
Сойыл.  2. Дойыр.  3. Шоқпар.  4. Найза.  5. Жар-садақ.
Бесқаруы батырлардың аңдасаң,
Солармен-ақ батыр баба шайқасқан.
Имандағы жеті парыз:
213