Семинар материалдары №2 «45minut kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым»

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
0 жіңіщке
2)Жақ қатысына қарай
            3     = 2    (а) ашық
1
(ы) қысаң
3)Ерін мен езудің қатысына қарай
3     = 2    (а) езулік+ 1    (ы) езулік
                  0   еріндік
   96- жаттығу
Туынды сөздер: майлы
Майлы сөзіне сатылай кешенді талдау.
1.
Туынды сөз.
2.
Дара сөз.
3.
Бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.
4.
Лексикалық мағынасы – заттың сынын білдіретін ұғым атауы.
5.
Грамматикалық мағынасы – сын есім.
6.
Сұрағы -  қандай?
7.
Қатыстық сын есім.
Мәтіннің стилі – ғылыми стиль.
 Тапсырма 
Мына сөйлемдердің ғылымның қай  саласына  жататынын анықтаңдар.
1)
 Сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстыратын шылғауларды  жалғаулық   шылғаулар 
дейміз.
2)
Тік бұрышты  параллелипипедтің көлемі оның үш өлшемінің  көбейтіндісіне тең болады.
3)
Жеке адамдар қатынасқан сюжетті, оқиғалы,  әңгімелі өлең поэма делінеді.
4)
Қасымхан – Қазақ Ордасының негізін салушы екі арыстың бірі- әз Жәнібек ханның баласы.
97- жаттығу .  Мәтіннен бір сөйлемге синтаксистік талдау жасалады
Перизат     жалма – жан   киініп   далаға    шықты
   Семантикалық карта
№
Стиль түрлері
Мысалдар
Ғыл
ыми 
стил
ь
Ресми
іс-
қағаз
дар 
стилі
Пуб
лици
стик
алық
стил
ь
Көрк
ем 
әдеб
иет 
стил
і
Ауызек
і 
сөйлеу 
стилі
1
«Қазақойл» компаниясы Атырау мұнай  өңдеу 
зауытының 85 пайыз акциясына ие болды.
2
Күн ұясыена қона теріскей қабақтан шұбатылып, 
қоңыраулатқан көш көрінді.
3
Қысым тек  температураға тәуелді болады.
4 

Кімнің баласысың?

Әбдірахманның.
5
29- бап
ҚР азаматтары денсаулығын сақтауға,  медициналық 
көмекті тегін алуға құқылы.
 4.Үйге : «Сәулетті  Қазақстаным» ой толғау жазу.      100- жаттығу.   Ғылыми стиль.
Қорытынды.            Бағалау.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
56

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
«ҚҰРТ – ҚАЗАҚТЫҢ БРЕНДІ»
Бағыты:  Экология
Орындаған: Қызылорда қаласы № 43 мектептің 3«Ә» сынып 
оқушысы Ділдабекова Жұлдыз
Ғылыми  жетекші: № 43 мектептің бастауыш сынып мұғалімі
Садықова  Ажар  Сейтсұлтанқызы
Ғылыми  кеңесші: Ерекешова Зеріп
№ 43 мектеп директорының ғылыми әдістемелік 
жұмыс жөніндегі  орынбасары
П І К І Р
Бұл жоба қазақ халқының байырғы тағамы – құрттың пайдасын зерттеуге арналған.Құрт – сүттен
жасалған ұлттық тағам. Құрт – сөзінің мағынасы да құрғатылған, кептірілген сүт деген мағынаны
береді. Бұл тағам ақуыздарға өте бай, адам денсаулығына өте пайдалы.
Жобада   құртты   Қазақстанның   ұлттық   бренді   ретінде   әлемдік   нарыққа   шығаруға   болатынын   атап
көрсеткен. Сүтті соншалық қасиеттеудің басты себебі – ол тіршілік арқауы, одан неше алуан құнарлы
тағамдар   әзірлеп,   дастарқан   молшылығын   жасаған.   Одан   қымыз,   шұбат,   айран,   қатық,   сары   май,
ірімшік, құрт, сүзбе, қаймақ сияқты ішетін, жейтін, сусындайтын алуан түрлі тағам әзірлейді.Сүт төрт
түлік малдың аттарына қарай бие сүті, түйе сүті, қой – ешкі сүті, сиыр сүті делінеді.Қазақ халқы асты
өте жоғары бағалаған әрі қастерлей білген. Жұлдыз  өзінің зерттеу жұмысында құрттың жасалу жолы
мен мен пайдасына көңіл бөлген. Құртты жасаудың  жолдарын көрсете білген.
Зерттеу жұмысының жаңалығы:
-Құртты жасаудың  жолдарын көрсете білген;
-ғаламтор материалдарын тиімді пайдаланған;
Бастауыш сынып оқушысы Ділдабекова Жұлдыздың осындай ізденісіне қуана отырып, сәттілік 
тілеймін. Бұл жұмыс болашақ көлемді зерттеулердің бастамасы болады деп есептеймін.
  
         № 43 мектеп директорының орынбасары:   Ерекешова З
Т Ү Й І Н
Зерттеудің мақсаты: Қазақ халқының байырғы тағамы – құрттың пайдасын анықтау арқылы маңызын
көрсету.   Қазақтың   байырғы   тағамы   құртты   ұлттық   бренд   ретінде   әлемдік   нарыққа   шығару
қажеттілігін  түсіндіру.
Болжам:  Құрттың     жасалу     жолдарын,   оның   түрлерін,   адам   ағзасына   тигізетін   пайдасы     туралы
айтылған.
Зерттеу     әдістері:  Жұмыста   негізінен   ғылыми   теориялық   талдаумен   бірге     салыстыру,   сипаттау
әдістері қолданылған.
Зерттеу   жаңалықтары мен өзіндік дәрежесі:  Құрт туралы жан-жақты   зерттеген. Құрттың жасалу
жолдарын көрсеткен.
Жұмыс  нәтижесі: Бұл тақырып болашақтағы зерттеулердің бастамасы бола алады.
Қорытынды:Құрттың  адам  ағзасына  өте  қажет  екендігі  дәлелденген.
Қосымша:Зерттеу жұмысына қатысты слайд материалдары берілген.
КІРІСПЕ
Ағы бардың бағы бар» Халық  даналығынан
Ұлттық тағамдардың ішінде ежелгі және көпшілікке ортақ тағамның бірі – ақ екені белгілі. Сүтті
соншалық қасиеттеудің басты себебі – ол тіршілік арқауы, одан неше алуан құнарлы тағамдар әзірлеп,
дастарқан молшылығын жасаған. Одан қымыз, шұбат, айран, қатық, сары май, ірімшік, құрт, сүзбе,
57

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
қаймақ   сияқты   ішетін,   жейтін,   сусындайтын   алуан   түрлі   тағам   әзірлейді.Сүт   төрт   түлік   малдың
аттарына қарай бие сүті, түйе сүті, қой – ешкі сүті, сиыр сүті делінеді.
Қазақ   халқы   асты   өте   жоғары   бағалаған   әрі   қастерлей   білген.   Ел-жұрт   жадында   мәңгі   жатталып
қалған   «Ас   –   адамның   арқауы»   деген   қағида   осындай   терең   ұғымның   қалтқысыз   түсінігі   болып
қалыптасқан. Халқымыз адам өмірінде тамақтың орнын тіршілікке қажетті құндылықтардың бәрінен
де жоғары қойған. Бұған «астан үлкен емессің» немесе «арпа, бидай ас екен, алмыс, күміс тас екен»,
«асты   қорлама   құстырар»   деген   сес,   ескертпелер   мен   мақал-мәтелдер   де   куә   бола   алады.   Қалай
айтылса да, қай заманда айтса да халық асты құрметтеу мен бағалаудың жолын да, жөн-жосығын да,
оны дәмді етіп әзірлеудің көзін, кезін, ретін таба білген. Ел мен елді татуластыру да, жақсылар мен
жайсандарды   құрметтеу   де,   өздерінің   мырзалық,   мәрттік   үлгілі,   өнегелі   қасиеттері   мен
артықшылықтарын   білдіру   де,   ел   дәулеті   мен   қарым-қабілетін,   түсінігін   танытуды   да,   қазақ   кең
дастарқан арқылы яғни ас, қонақасы арқылы көрсеткен. Осы жолда тұшымды сөз айтып, дәмді тағам
берумен бірге оның таза, бүтін ыдыстарына дейін ерекше назарда болған. Сырттан келген кісілер де
елді осы қонақасы берудің жолы мен жөні арқылы сынап, бағасын берген. Демек ұлт мәдениетінде
тамақ, дәм татыру – экономикалық, дипломатиялық және тәлім-тәрбиелік қызмет атқарған. Бұл істе
әрине, қазақ халқының қонақжайлық дәстүрі шетелерде ерте заманнан-ақ аңыз болып тараған. Қазақ
қонақасы беруде қонақ таңдауды, басқа ұлт, дін өкілдері деп бөлуді де білмеген, төрге шығарып ашық
қабақ танытқан, достық көңілін көрсеткен. Шаршағандарына, мұқтаждарына ат, ас, көлік сыйлай да
білген.
Қазақтардың сүттен жасайтын ұлттық тағамдарының түріне сан жетпейді» – деп жазған ертедегі бір
зерттеуші. Демек, оның барлық түрлері мен аттарын түгел айтып беру қиын. Сүт тағамдарының осы
заманға   дейін   жеткен   және   көпшілікке   таныс   негізгі   түрлерінің   бірі   туралы   айтқым   келеді.
Қазақ   халқының   сүттен   жасалған   ұлттық   тағам   ретінде   кеңінен   қолданатын   тағамының   өте   көне
түрінің бірі -құрт.
Құртты ежелгі замандарда қалыптасып, дамып, бүгінгі күндерге дейін өз қасиетін жоғалтпай, жақсы
сақталған   ұлттық   тағам   ретінде   пайдаланып   келеміз.   Халқымыздың   бүгінгі   күні   бізге   жеткен
құртының түрі көп. Құрт күнделікті өмірде тағамның бір түрі ретінде, немесе басқа тағамдардың
дәмін келтіру үшін қолданылатын тағам десек те болады. Құрт өз деңгейінде қолданысқа түскен жоқ.
Міне, сол себепті құрттың құрамына және оның адам организміне тигізетін пайдасына баса назар
аудара отырып, деректер жинақтап, зерттеу жұмысын жүргізіп жүрмін. Мен зерттеу барысында жазда
ауылға барып апалар мен әжелерден әр аймақтарда жасалатын құрт түрі мен құрамы туралы деректер
жинадым. Сонымен қатар сыныптағы оқушылар арасында да сауалнамалар жүргіздім. Сауалнаманың
нәтижесінде құрттың пайдасы мен жасау әдістерін анықтадым. 
Құрт туралы мектеп оқушыларының толығырақ мағлұмат алуына көмегімді тигізсем деген оймен осы
жобаны ұсынып отырмын.
Қазақ халқы асты үш түрге бөледі. Олар ақ (сүт тағамдары), қызыл (ет тағамдары) және көк (жеміс
тағамдары).   Мал   және   онан   алынатын   өнімдер   қазақтың   басты   байлық   қоры.   Соның   ішінде   ұлт
тағамдарының негізгі көзі болып табылатын сүттің орны бір бөлек. Сүт тағамдарын халық бір сөзбен
ақ   деп   атайды.   Осы   ақтан   бірнеше   жүздеген,   мыңдаған   жылдар   бойы   халық   аса   бай   тәжірибе
жинақтай жүре одан жүзден астам тамақ түрлері мен дайындау әдістерін жасаған. Және олардың
көптеген  қызықты  атаулары мен орны және  алуан  түрлі   ерекше   жасау,   пісіру  жолдары  тағы  бар.
Сөйтіп   бір   сүттен   сұйық,   қою,   қоймалжың,   ащы,   тұщы,   жұмсақ,   қатты,   ұнтақ   тағамдар   жасап
шығарған. Олардың көпшілігі қазіргі кезде қазақ дастарқанынан сирек көрінетін жеңсік ас қатарына
жатады.   Сүт-   химиялық   құрамы   жағынан   тамаша   тағам.   Сүтті   пайдаланып   әр   түрлі   тағамдар
дайындауға болады. Айран ұйытып, ірімшік, құрт кептіруден бастап, ботқа пісіруге дейін осы бір
керемет өнім пайдаланылады. Ал сүт қосып дайындалған тағам өте дәмді болады. Оның үстіне сүт
өнімдерінің дәрулік қасиеті бар. Олар емдеу, алдын алу, диеталық тағам ретінде де қолданылып жүр.
Жобаның негізгі мақсаты: Қазақ халқының байырғы тағамы – құрттың пайдасын анықтау арқылы 
маңызын көрсету. Қазақтың байырғы тағамы құртты ұлттық бренд ретінде әлемдік нарыққа шығару 
қажеттілігін  түсіндіру.
Жобаның міндеттері:

Қазақтың ұлттық тағамы – құртпен танысу;

Құрттың қазақ өмірінде алатын орнын көрсету;

Құрттың адам денсаулығына пайдасын көрсету. Мәселе: Құрттың адам денсаулығына пайдасы
58