248
Қазақстанға келген тікелей шет инвестицияларының (ТШИ) ағымымен байланысты
құқықтық құжаттардың жиынтығын зерттегенде олардың жоғарыдағы тізіммен ұқсастығын
көреміз. Шетел инвесторлары үшін осы заңдар дұрыс қызмет атқарылуы жəне ойынның
ережелері сақталуы маңызды болып табылады. Қабылданған заңдар құқықтық жəне
экономикалық негізде болу керек. Инфрақұрылым аясының сапалық артта қалуы банктік
жəне инфрақұрылым аясы табылады. Шетел капиталын тарту үшін тұрақты
макроэкономикалық жəне есаяси ортаны құру керек. Бұл жерде ашық сауда саясаты, дұрыс
бюджет саясаты жəне шетел валютасына қатысты либералды саясаты маңызды рөлді
атқарады. Сонымен қатар жекешелендіру процесінің рөлін нақты анықтап көрсету керек
жəне шетелдіктердің жекешелендіруге қатысуға байланысты ережелерін құрастыру керек.
Жоғарыда көрсетілген Заңдар мен нормативті-құқықтық актілерге сəйкес Қазақстанда
шетелдік капиталды тартудың негізгі мақсаттары:
–
өзінің ішкі ресурстардың шектеулілігіне байланысты динамикалық дамуына
қажетті инвестициялық ресурстармен экономиканы қамтамасыз ету;
–
алдыңғы қатарлы технологияны тарту, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың
дамушы формаларын енгізу;
–
халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстанның үлесін көбейту, əлемдік
шаруашылық жүйесіне оның экономикасының қосылуын жеделдету;
–
шетелдік
инвесторлар
мен
экономикалық
жақтастардың
Қазақстан
экономикасына деген сенімділіктерін қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 19 мамырдағы №24 Жарлығына
сəйкес Экономикалық ынтымақтастық жəне даму ұйымына (ЭЫДҰ) мүше елдердің
азаматтары үшін 30 күнге дейін мерзімге визасыз режим енгізіледі. Қазіргі уақытта ЭЫДҰ-ге
34 мемлекет кіреді: Австралия, Австрия, Бельгия, Ұлыбритания, Венгрия, Германия, Греция,
Дания, Израиль, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Люксембург, Мексика,
Нидерланд, Жаңа Зеландия, Норвегия, Польша, Португалия, Словакия, Словения, АҚШ,
Түркия, Финляндия, Франция, Чехия, Чили, Швейцария, Швеция, Эстония, Оңтүстік Корея,
Жапония [4]. Қазақстан экономикасына шетелдік капиталды тартудың мемлекеттік
шараларын жасауда позитивті əсер ететіндігін есепке ала отырып, біржақты əдіске
сүйенеді. Алайда əлемдік тəжрибе қабылдаушы елдің экономикасына капитал импортының
позитивті əсері тек импортер мемлекет белсенді саясат жүргізгенде ғана қол
жеткізілетіндігін көрсетіп отыр. Яғни атап айтқанда, шетелдік инвесторларды қадағалаусыз
енгізу ел егемендігі мен тəуелсіздігіне қаупін тигізетіндігін ескере отырып, ұлттық
шаруашылық жəне саяси мақсаттарды шешу үшін шетелдік капиталдан түсетін нақты
пайданы есептеу саясатын ұстану жөн.
Əдебиеттер:
1.
ҚР Ұлттық экономика министрілігі Статистика комитетінің ресми сайты
[Электрондық ресурс]. – Кіру тəртібі: http://www.stat.gov.kz/
2.
Государственное регулирование экономики. Учебно-методический комплекс. -
Караганда, 2007. – 191 c.
3.
“Инвестициялар туралы” Қазақстан Респуликасы Заңы 2003 ж. 8 қаңтар
4.
Бизнес жəне саясаттың интернет журналы [Электрондық ресурс]. – Кіру тəртібі:
http://vlast.kz/
249
ИНВЕСТИЦИЯНЫ ТАРТУДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ АХУАЛДЫҢ РӨЛІ
Казбеков Г.К., Нұрғали Ж.Б., Мейрамбекұлы М.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті,
Астана қ., Қазақстан Республикасы
E-mail: zhansaya.nurgali@bk.ru
Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев 2015 жылғы 30 қарашадағы Қазақстан халқына
жолдауында «Инвестициялық ахуалды жетілдіруге бағытталған реформаларды əрі қарай
жалғастыру ЭЫДҰ жəне басқа да халықаралық қаржы институттарымен бірлесіп жүргізілуі
тиіс. Үкіметке үш ай мерзім ішінде инвестициялық ахуалды жақсартудың егжей-тегжейлі
жоспарын жасап ұсынуды тапсырамын. Бұдан бөлек, инвесторлармен жұмысты белсенді ете
түсу үшін инвесторлар тарту мен инвестициялық ахуалды жақсартуға бағдарланған Үкімет
кеңесін құруды тапсырамын» деген болатын [1]. Еліміздің экономикасын өрістететін
халықтың тұрмыс деңгейі мен əл-ауқатын арттыру үшін тартымды инвестициялық ахуал
қалыптастыру басты міндет болды.
Инвестиция – экономикаға қан жүгіртетін, маркетинг пен менеджменттің заманауи
тəсілдерін, жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техниканы əкелетін күрделі механизм.
Ал осы инвестицияның елімізге құйылуы үшін тартымды инвестициялық ахуал туғызу,
тұрақты жəне болашағы бар шетел инвесторларын табу жəне олардың капиталын
басымдылықты салалар, өндірістер , қызмет түрлеріне бағыттау қажет.
Ресми көзқарас бойынша қолайлы инвестициялық ахуал туғызу арқылы шетел
инвестициясын белсенді тарту қажет. Сонымен қатар Қазақстан экономикасына шетел
инвестициясын кең түрде тарту қолайсыз жағдайларға алып келуі мүмкін деген де көзқарас
бар. Бұндай көзқарастың шектен шыққандары халықаралық монополияларға “Қазақстанды
сатып жіберу” қаупі бар деген пікір болып саналады. Терең талдау жүргізгенде бұндай
көзқарастың негізсіз екендігі дəлелденді жəне əлемдік шаруашылыққа интеграциялау
мақсатын қоя отырып, ашық экономика идеяларын ұстану қажеттілігін түсініп, Қазақстанға
капиталдың құйылу үдерісінің объективті екендігін мойындамау мүмкін емес. Шетел
капиталын Қазақстанға тарту республика экономикасын дамытудың конъюнктуралық
тактикалық емес, стратегиялық міндеттеріне жатады. Елдегі инвестициялық ахуалды
дамыту себептерінің біріншісі халық шаруашылығының инфрақұрылымдық нəтижелі
өзгерістеріне қол жеткізу болса, екіншісі осы өзгерістерді инвестициялық процестермен
тығыз байланыста қарастырмасақ өндірістің əлеуметтік-экономикалық тиімділігін арттыру
мүмкін еместігі.
Инвестициялық ахуалды жақсартумен байланысты жүйелі мəселерді шешу үшін
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрінің төрағалығымен Инвестициялық ахуалды
жақсарту жөніндегі кеңес белсенді əрекет етуде. Кеңес ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 1
наурыздағы № 275 қаулысымен құрылды [2]. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының инвестицияны тартуда инвестициялық ахуал өзекті мəселенің бірі екені
анықталады. Инвестициялық ахуал - капитал салымының тəуекелдік дəрежесін анықтайтын
жəне оны тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін саяси, экономикалық заңдық əлеуметтік
жəне басқа да факторлар жиынтығы. Инвестициялық ахуалды анықтайтын факторлар:
-
нормативтік-құқықтық база;
-
салық салу;
-
ақпараттық қамтамасыздандыру;
-
саяси тұрақтылық;
-
экономикалық перспективалар;
-
сыртқы қарыз.
Осы факторлардың негізінде бір мəселеге тоқталып өтсек: инвесторлардың 75%-ы ЗА
(Астана, Алматы, Атырау)-дан басқа ҚР-ның аймақтары туралы ақпаратты аз білуі еліміздің
басқа аймақтарына инвесторлардың баруын шектейтіні сөзсіз. Осы тұрғыда бұл мəселені
шешу жолы ретінде бірнеше ұсыныстар бар.
