Сборник трудов международной научной конференции молодых ученых

111

Рисунок 4 - Структура экспорта Республики Казахстан по основным товарным группам с третьими

странами, не входящими в ТС, 2013 г. (млн. долларов США).

В  товарной  группе «Прочие  товары» наблюдается  обратная  тенденция. В 2010 году

цена экспортированных товаров составляла 1 221,2 млн. долларов США. Последующие 2011

и 2012 года характеризовались приростом в 11169,3 и 1919,2 млн. долларов США. Однако в

2014 году  эти  показатели  сократились  в  двое  по  сравнению  с 2010 годом, снизившись  до

611,7 млн. долларов США [1].  Казахстан занимает 42 место в 2013 году по объему экспорта

в 84, 7 млрд. долл США и долей в мировом экспорте в 0,5%. Ежегодный прирост экспорта за

2008-2013 годы  составляет 19%. Для  дальнейшего  повышения  экспорта  необходимо

диверсифицировать  рынки  сбыта, осуществлять  производство  новых  товаров, имеющих

высокие конкурентные преимущества.

Литература:

1.

Внешняя  торговля  Республики  Казахстан. Статистический  сборник. /Под  ред.

А.А.Смаилова - Астана: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики

Казахстан, 2014 -  271 стр.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНА ТІКЕЛЕЙ ШЕТЕЛДІК

ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

Рыспекова М.О., Өтепбергенов А.С., Айтбаева К., Еркенов О.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,

Астана қ., Қазақстан Республикасы

E-mail:  astana_e-11@mail.ru

Қазіргі

таңда

 Қазақстан əлемдік шаруашылықтың

толық қанды мүшесі

болып табылады.  Республикамыздың  экономикасының  дамуы  экономикалық  ортада

инвестициялық  бағытты құруды  талап етті.  Шетелдік  инвестицияның  құйылуы өндірістің

масштабының  кеңеюіне  жəне  сонымен  қатар  экономиканың  əлеуметтік  экономикалық

дамуының  сапалы, жаңа  деңгейге  шығуын  қамтамасыз  етеді. Экономикадағы жаңалықтар

мен өсулер  шетелдік  инвестицияның көлемімен,  құрылымымен  жəне  олардың жүзеге

асырылу  сапалары  мен  қарқынымен  анықталынады. Сонымен  қатар, инвестициялық

жинақтаулар  мен  олардың  материалдық  ресурстарынсыз  инвестицияда  ешқандай  оң

нəтижелер  болмайды [1].

Қай елде болмасын инвестицияның келуі инвестициялық климат дəрежесіне жəне оны

анықтайтын  факторларға  тікелей  байланысты  болады. Инвестициялық  климатты  дайындау

шетелдік  инвестицияларды  тарту  мен  пайдалану  саясатының  негізгі  міндеттері  болып

0,0

10 000,0

20 000,0

30 000,0

40 000,0

50 000,0

60 000,0

70 000,0

Ряд1

112

табылады. Себебі, біріншіден, инвестициялық климат шетелдік инвестицияларға əсер ететін

факторларды  анықтауға; екіншіден, мемлекеттегі  жағадйларды  тереңірек  бағалауға;

үшіншіден, шетел субъектілерінің мінез-құлықтарын анықтауға мүмкіндік береді.

Шетелдік  инвесторлар  осы  көрсеткіштерді  бағалап, мемлекеттегі  инвестициялық

климаттың  жағымды  немесе  жағымсыз  екендігін  анықтайды. Егер  инвестициялық  климат

жағымды  болса, инвестиция  бойынша  шешім  қабылдайды. Инвестициялық  климат

инвестициялық  саясаттың  əсер  ету  объектісі  болып  табылады. Бұл  бір  жағынан

инвестициялық  саясатты  жасау  үшін  алғашқы  жағдайларды  анықтаса, ал  екінші  жағынан

инвестициялық саясаттың нəтижесі болып табылады.

Сурет-1.  Шетел инвестицияларын тартудағы əсер ететін негізгі факторлар

Шетелдік  капиталды  импорттайтын  елдер  инвестицияны  белгілі  бір  себепке

байланысты қажет етеді:

1.

Елдің экономикалық дамуын қаржыландыру үшін қаражат

жетпеушілігін, халықтың жұмысбастылық деңгейін көтеру қажеттілігі;

2.

Шетелдік  капиталды  аймақтық  шаруашылық  құрылымдарды  жетілдіру, жаңа

техника мен технологияларды алу, бəсекеге қабілеттілікті көтеру үшін тартады.

Шетелдік инвестицияларды тартудағы факторларды келесідей сипаттауға болады:

Инвестициялық климаттың факторлары жағымды жəне жағымсыз болып бөлінеді.

Инвестициялық  нарық  пен  оның  жекелеген  сегменттерінің  жағдайын  сұраныс,

ұсыныс, баға  жəне  бəсеке  сияқты  элементтер  сипаттайды. Нарықта  бұл  элементтердің

қатынасы  үнемі  өзгеріп  отырады. Инвестициялық  нарықтың  белсенділігі  мен  жекелеген

элементтерінің  арақатынасы нарықтың жай-күйін зерттеу арқылы анықталады [2].

Нарық жай-күйі – инвестциялық нарық пен оның жекелеген сегментеріндегі сұраныс

пен ұсыныстың арақатынасын, баға мен бəсекенің деңгейін айқындайтын факторлар əсерінің

нəтижесі. Инвестициялық нарықтың жəй-күйінің өзгерісі төрт кезеңнен тұрады: жəй-күйдің

көтерілуі, бум, əлсіреу жəне құлдырау.

Инвестициялық  нарықты  бағалау  жəне  болжау. Инвестициялық  нарықты

макроэкономикалық тұрғыдан зерттеу инвестициясының тартымдылығын қамтамасыз ететін

елдегі  əлеуметтік-экономикалық, саяси-мемлекеттік, мəдени  жағдайлардың  жиынтығын

құрайтын инвестициялық ахуалды бағалауға негізделеді.

Шығындар  бойынша  есептеу. Шығындар  бойынша  есептелген  ЖІӨ  барлық

макроэкономикалық  агенттердің  шығындарының  қосындысын  көрсетеді, себебі  бұл

жағдайда  экономикадағы  өндірілген  тауарлар  мен  қызметтердің  ең  соңғы  тұтынушысы  кім

Шетел инвестицияларын тартудағы əсер ететін негізгі

факторлар

Саяси тұрақтылық жəне қолайлы

инвестициялық климат

Инвестицияларды тартудағы

аймақтық деңгейі жəне

инвесторлар құқығын қорғау

Макроэкономикалық

көрсеткіштердің тұрақтылығы

113

болғаны, оларды  сатып  кім  қаражат  шығындағаны  ескертіледі. Шығындар  бойынша  келесі

көрсеткіштер қосындысы алынады:

ЖІӨ=C+I+G+Nx   (1)

мұндағы: С – тұтыну  шығындары, I -  жалпы  инвестициялар, G – мемлекеттік

шығындар, Nx – таза экспорт.

Тұтыну  шығындары – бұл  үй  шаруашылықтарының  тауарлар  мен  қызмет

көрсетулерді сатып алуға кететін шығындары. Жиынтық шығындардың ең негізгі құрауышы

болып есептелінеді.

Инвестициялық шығындар – бұл фирмалардың  инвестициялық тауарлар сатып алуға

кеткен  шығындары. Инвестициялық  тауарлар  деп  капитал  қорын  көбейтетін  тауарларды

айтады. Инвестициялық шығындар төмендегілерден тұрады:

Инвестицияны  мемлекеттік  қолдаудың  бір  əдісі  ретінде  қызметінің  басты  бағыты

ұлттық  экономиканы  əртараптандыруға  көмектесуге  бағытталған  мемлекеттік  қаржы

институттары  арқылы  жобаларды  қаржыландыруды  атап  айту  керек. Ел  экономикасын

диверсикациялауды  жеделдетуге  мен  аймақтардың  тұрақты  дамуын  қамтамасыз  етуінде

Қазақстанның 7 макроаймақтарында  өз  қызметін  жүзеге  асыратын  əлеуметтік-кəсіпкерлік

корпорациялармаңызды рөл атқарады [3].

Кесте 1

Қазақстан Республикасының 2013-2015 жылдар аралығындағы шетел инвестицияларының

салыстырмалы үлесі.

2013

2014

2015

2013-2015

2013-2015

өсім/түсім

млн. АҚШ

долл +, -

млн.

АҚШ

долл

%

млн.

АҚШ

долл

%

млн.

АҚШ

долл

%

млн.

АҚШ

долл

%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Барлығы

163326,9

100

171797,8

100

177898,4

100

513023,1

100

+14571,5

Тікелей

инвестициялар

28 885

17,7

24 012

14

23 888

13,4

76 785

15

-4997

Портфельдік

инвестициялар

62 811,8

38,4

72 797,6

42,4

76 849,3

43,2

212 458,

7

41,4

+14038

Басқа

инвестициялар

43 362,1

26,5

50 273,5

29,2

50 661

28,5

144 296,

6

28,1

+7298,9

Қор активтері

28 268,8

17,4

24 715,2

14,4

26 500,1

14,9

79 484,1

15,5

-1768,7

Е с к е р т у – авторлармен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің деректерінің негізінде

құрастырылған.

Қазақстан  тікелей  шетел  инвестицияларын  тарту  жөнінде  үздік 20 елдің  арасынан

орын алып тұр. ТМД елдері бойынша 2 орынға ие (1-ші орын - Ресей). Ғаламдық бəсекеге

қабілеттілік рейтингісі бойынша да Қазақстан 50-шы орынды алып отыр.

Қазақстанның  Ұлттық  Банкінің  көрсеткіштері  бойынша  Қазақстан  экономикасына

2005 жылдан 2015 жылға  дейін 208 млрд. АҚШ  долл. тікелей  инвестициялары  тартылды.

2005 жылдан 2015 жыл  аралығындағы  тікелей  шетел  инвестициясының  жалпы  орташа  өсу

қарқыны 17,4% құрады. Ең  басты  инвесторлар  Нидерланды, АҚШ, Швейцария, ҚХР,

Франция жəне Ұлыбритания [4].

2015 жылы Қазақстанға тікелей шетел инвестицияларын тарту көлемі 23,8 млрд. АҚШ

долл. құрады.

Шетелдік инвесторларға қолайлы жағдайлар. Кедендік баж салығынан босату:

1)

Инвестициялық  келісім  бойынша  технологиялық  құрал-жабдықтарды

импорттаған кезде босатылады. Бірақ инвестициялық келісім тіркеуінен 5 жыл кем емес.

2)

Технологиялық  қосалқы  құрал-жабдықтарды  импорттаған  кезде  кедендік  баж

салығынан босатылады.