63
Үкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бəсеке қабілеттілігін қолдауға
бағытталған нақты бағдарламалар қабылдауы қажет. Жеке меншік бизнесті қолдаудың жəне
оның тауарлары мен қызметін əлемдік рыноктар жылжытатын мамандандырылған
құрылымдар болуы шарт мұндай ұйымдардың əлемдік тəжірибесін зерделеп, оны еліміздің
жағдайына бейімдеуіміз керек»
Ал, бұл мəселелердің шешілу жолдары Қазақстан Республикасы Үкіметінің ұлттық
кластерін қалыптастырудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын ұсынылған. Бағдарламада
кластерге байланысты əлемдік шаруашылық жүйесінде нақты «орынды» иеленетін жəне
жаңа экономикалық жағдайға жылдам бейімделуге қабілетті бəсекеге қабілетті экономика
құруға арналған жағдайды қамтамасыз ету көзделіп, оны шешу жолдары қарастырылған:
«Пилоттық кластерлерді құру жəне дамыту, сондай-ақ кластерлік бастаманың географиясын
кеңейту жоспарларын іске асыру жөніндегі жұмыс жасалған [3].
2016-2020 жылдардың аяғына дейін Үкіметтің қолдауымен тиісті өңірлердің əкімдері
пилоттық кластерлерді, оның ішінде перспективалы ұлттық кластерлерді белсенді дамыту;
халықаралық деңгейдегі кемінде 2 инновациялық орталық құру (Назарбаев Университеті,
Инновациялық технологиялар паркі); болашақ экономикасының жаңа секторларын дамыту
үшін негіз қалыптастыру; перспективалы ұлттық кластерлердің халықаралық тауашаларға,
өнімдер мен қызметтер өнім берушілерінің желісіне, сондай-ақ халықаралық
технологиялық тізбекке кіруіне жəрдемдесу; кемінде 5 ұлттық кластер қалыптастырудың
егжей-тегжейлі шебер жоспарларын əзірлейтін болады». Нəтижесінде «... бəсекеге қабілетті
индустрия мен қызметтер саласын дамыту» күтілуде. Біздің мақсатымыз – жоба тек пилотты
салаға ғана тоқталып қоймай, нағыз даму жəне өсу локомотивіне қызмет ету болып
табылады [3].
Кластерлер мен экономика, əсіресе Қазақстанның экономикалық жағдайымен тығыз
байланысты болуы керек. Қазақстандағы іскерлікті енгізудің алғы шарттарының жақсаруы
кластерлердің қалыптасуының қолайлы жағдайын тудырады. Бəсекеге қабілеттілік
тұрғысынан іскерліктің əлсіз тұстарына қазақстандық компаниялардың тасымалдаудың
жаһанды желісінде жеткіліксіз интеграциялануын, жаңа өндірістік технологияларды
қолдаудың төмен деңгейін, сондай-ақ жеткізушілердің
бəсекеге қабілеттілігін,
антимонополиялық саясаттың төмен тиімділігін, əкімшілік кедергілердің жоғарғы деңгейін,
қаржы секторының жеткіліксіз деңгейде дамуы мен венчурлық капиталға қол жеткізу
мəселелерін жатқызуға болады.
Қазақстандағы бизнес-климаттың күшті жағына білім беру инфрақұрылымы мен
адамзат ресурстарының міндеті мен жоғары сапасын, жол инфрақұрылымының жоғары
сапасын, сондай-ақ Қазақстан ішіндегі тасымалдаушылардың қол жеткізуінің қатысты
жоғарғы деңгейін жатқызуға болады. Саясаты бəсекелік артықшылықтардың белсенді
дамуына бағытталған елдерден ерекшелігі, Қазақстан өзінің күшті жақтарын айтарлықтай
тиімді қолданбайды. Мысалы, білім беру, ғылым, технология мен инновация көлеміндегі
саясаттың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің адамзаттық жəне инновациялық
əлеуеттің қатысты жоғарғы деңгейінде жүзеге асуы төмен деңгейде тұр.
2015 жылдың бірінші жарты жылдығындағы ел экономикасының дамуын
қорытындылай келе, Үкіметтің кеңейтілген мəжілісінде экономиканың бəсекеге
қабілеттілігін арттырудағы аса маңызды бөлік аграрлық өндірістің тиімділігін көтеру болып
табылады деп мəлімдеді. Сала тиімділігін арттыру мəселесі – шикізатты қосылған құны
жоғары өнім алу үшін тереңірек өңдеуді ұйымдастыру жəне экономиканың өңдеуші
салаларымен өзара байланыстырылған өндірістер тізбегінің агроөнеркəсіптік кластерін
қалыптастыру жөніндегі жұмысты жүйеге келтіру талап етеді.
Қазақстанның агроөнеркəсіп кешенінде келесідей кластерлер дамуы мүмкін: астық
өңдеу жөніндегі, сүт өңдеу жөніндегі, ет өңдеу жөніндегі кластерлер. Агроөнеркəсіп
кешенінің құрамдас бөлігі саналатын тоқыма өнеркəсібінде мақтаны өңдейтін жəне жүнді
өңдейтін кластерлер өркендеуі мүмкін. Сондай-ақ, агроөнеркəсіп кешені шеңберінде тігін
64
бұйымдарының кластері жəне тері мен аяқкиім өндіру жөніндегі кластер құрудың
мүмкіндігін қарастыруға болады.
Бірінші суретте астықты тереңірек өңдеудің, жаңа өнімдерді (құрғақ жəне
тоңазытылған ұлпа, кондитерлік өнеркəсіп жəне басқа салалар үшін жартылай фабрикаттар,
диеталық тамақтардың өнімдері жəне т.б.) игерудің қажеттігі көрсетілген. Жаңа өндірістер
ауыл шаруашылық шикі затты толығырақ пайдалану, өндірістік қуаттарды пайдалану
деңгейі көтеру мақсатында жəне сондай-ақ ұзақ мерзімге сақталатын астықтан жасалатын
өнімдердің əртүрлі ассортиментімен халықты қамтамасыз ету үшін кластердің
инновациялық құрылымын дамыту маңызды міндет болып табылады.
Қорыта келе кластерлік бастамаларды мемлекеттік қолдау шараларын ұсынудың
кешенді тəсілі қамтамасыз етілуде. Мемлекеттік қолдауды ұсыну субъектілері даму
институттары жəне мемлекеттік органдар болып табылады.
