Сборник трудов международной научной конференции молодых ученых

232

Мемлекет

Рей-

тинг

Кəсіп-

керлікті

тіркеу

Құ-

ры-

лыс-

қа

рұқ-

сат

алу

Элек

тр

желіс

ін

жүйе

ге

қосу

Мен-

шікті

тіркеу

Не-

сие

-

леу;

Инвес-

торлар

ды

қорғау;

Салық

салу

Ха-

лықара

лық

сауда

Келісім-

шарттар-

ды орын

дауды

қаматам

асыз ету;

Кəсіп-

керлікті

жою

Қазақстан

50

30

145

87

18

86

22

18

186

27

54

Беларусь

63

15

30

168

3

109

98

133

149

13

74

Қырғызстан

68

12

66

180

9

13

22

127

182

70

132

Əзербайжан

70

10

180

181

13

55

22

77

168

28

86

Ресей

92

88

178

117

17

109

114

56

157

10

5

Өзбектсан

146

21

159

173

136

130

138

168

189

40

63

Дерек көзі: http://invest.gov.kz/

Қазіргі  таңда  тікелей  инновациялық  инвестициялардың  жағымды  факторы

тартылатын  капитал  салымының  құрылымының  өзгерісі. Егер 2005 - 2009 жылдары

инвестиция  негізінен  шикізат  өндіру  саласына  жұмсалған  болса, қазіргі  уақытта

экономиканың  өңдеу  секторына  бағытталған. Бұл  бағыттың  өзгеруіне  де  үдемелі

индустриаландыру саясатының оңтайлы жүзеге асуы болып табылады.

Үдемелі индустриалды-инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасы аясында

өңдеу  секторына  барлық  жалпы  тікелей  инвестицияның 74%-ы  тартылып,  2010 - 2014

жылдардағы инвестиция салымы рекордтық нəтижеге жетті.

Салық  жүйесі – ішкі  мемлекеттік  саясаттың  фискалды  бөлігі, елдегі  инвестициялық

климаттың негізгі көрсеткіштердің бірі болып табылады.

Қазақстандағы инвестициялық  климатты  талдай отырып, тəуелсіздікке қол  жеткізген

күннен  бастап  біздің  елімізде  инвестициялық  ресурстарды  тарту  сұрағы  бойынша  қолайлы

инвестициялық  климатты  құруға  көп  көңіл  бөледі. Инвестициялық  заңды  құру  мен

жетілдіруге  байланысты 07.12.1999 жылдан  бастап "Қазақ  ССР-де  шетел  инвестициялары

туралы" заң  қабылданды. Берілген  заң  инвестицияларды  қорғау  үшін  құқықтық  режим

тағайындады, ал  салықтық  жеңілдіктер  шетелдік  инвесторлар  үшін  алғашқы  шетелдік

инвестицияларды  елімізге  тартуда  үлкен  роль  атқарды. Берілген  облыста "Шетел

инвестициялары  туралы" (27.12.1994ж) жəне "Тура  инвестицияларды  мемлекеттік  қолдау)

заңдар  өндірістік  саланың  дамуына, Қазақстандағы  экономика  секторына  инвестицияларды

тартуды  лек-легімен  келтіруге  үлкен  ықпал  етеді. Жергілікті  жəне  шетелдік  инвесторлар

үшін  бірыңғай  преференциялар  мен  кепілдіктер  жаңа  заңның "Инвестициялар  туралы"

08.01.2013ж. пайда болуына түрткі болды.

 Қазіргі таңда Қазақстанда инвестицияларды тарту үшін 2014 жылдың 12 маусымында

XXVII Шетел 

инвесторлары  Кеңесінің  отырысында  Н.Ə.Назарбаев "Қазақстан

Республикасының  инвестициялық  климатты  жетілдіру  бойынша  кейбір  заң  актілеріне

өзгерістер  мен  қосымшалар  енгізу  туралы" заңына  қол  қойды. Инвестициялық  климатты

жетілдіру  бойынша  келесідей  ынталандырулар  тағайындалды: 1. Корпоративті  табыс

салығынан 10 жылға  босату; 2. Жер  салығынан 10 жылға  босату; 3. Мүлікке  салынатын

салықтан 8 жылға  босату; 4. Шетел  инвесторларына 30% дейін  жеңілдік  жасау; 5.

Инвестициялық  жобаның  барлық  уақытына  жұмыс  күшін  тарту  мүмкіндігі; 6. "Бір  терезе"

қағидасын  енгізу;  7.  Берілген  заңдылық  бойынша  құқықтық  құжаттарына  тұрақты  кепілдік

беріледі; 8. Экологиялық  алым 10 жыл  ішінде  тұрақты  болып  қалады; 9. Инвестициялық

омбудсмен  институты  енгізіледі; 10. Қазақстан  біржақты  тəртіп  бойынша 10 елдің

азаматтары  үшін  визасыз  режим  енгізіледі; 11. Артықшылықты  салаларда  жұмыс  істейтін

кəсіпорындар  кепіл  берілген  тапсырыспен  қызмет  істеу; 12. Білім, денсаулық  сақтау

ұйымдарының қозғалысы. Біздің елімізде инвестициялық қызметтің өсуі, іскерлік климатты

жетілдіру, тұрақты ортаны құрудың негізі ретінде инвестициялық заңдылыққа өзгерістер мен

233

қосымшалар  енгізілді. Осылайша, біздің  елімізде  инвестициялық  үрдісті  талдау  арқылы

келесі тенденцияларды анықтауға болады: Қазақстан үнемі инвестициялық қызметтің заңды-

құқықтық  қамтамасыз  етілуін жетілдіреді; мемлекет  пен инвесторлар  арасындағы  диалогты

жандандыру; үнемі  инвестициялық  климатты  жетілдіріп  отырады; ағымдағы  жағдайларда

берілген қызметтер тəуекелдерге ұрына береді

Елдегі  инвестициялық  əлеует  үлкен. Саяси, экономикалық  тұрақтылық, өткізу

нарығының масштабы, меншікті энергетикалық ресурстардың бар болуы, заманауи дамыған

қаржылық  жүйесі, көрші  елдегі  нарық  көлемі, мемлекеттің  даму  бойынша  инвесторлармен

диалогы (Президент қарамағындағы Шетел инвесторларының Кеңесі, ҚР Премьер-Министр

қарамағындағы инвестициялық климатты жақсарту бойынша Кеңесі) біздің республикамызға

инвестициялар  үшін  тиімді  болып  келеді. «Эрнст  энд  Янг» компаниясының  зерттеуі

бойынша  Қазақстанға  инвестицияларды  тартудың  маңызды  факторлары  елдегі

макроэкономикалық, саяси жəне əлеуметтік тұрақтылық болып табылады (2-кесте).

Қазақстандағы  инвестициялық  тəуекелдер  бойынша  өндірістің  төмен  технологиялық

деңгейін, кадрлардың  біліктілігінің  жетіспеуі, əлемдік  қаржылық-экономикалық  дағдарыс

əсері – банк  жүйесінде  проблемалы  активтердің  бар  болуы, елдің  рейтингісіне  жағымсыз

əсер  етуі, елдің  жеке  аймақтарында  экономикалық  дамудың  теңсіздігі, көлік-логистикалық

инфрақұрылымның  əлсіз  дамуы, сыртқы  коммуникациялардың  жеткіліксіз  деңгейі. Барлық

инвестициялық тəуекелдер бойынша Қазақстанда инвесторлар үшін қолайлы жағдайлар құру

үшін бағытталған саясатқа апарады.

Кесте 2

Қазақстанға инвестицияларды тарту факторлары

№

факторлар

Тартымды

Тартымсыз

1

Макроэкономикалық тұрақтылық

84%

10%

2

Саяси жəне əлеуметтік тұрақтылық

80%

10%

3

Телекоммуникациялық тұрақтылық

78%

Ж9%

4

Салық салу

68%

13%

5

Тұрақты даму көрсеткіштері

63%

27%

ҚР статистика агенттігінің мəліметтері негізінде

Бұған  қоса, елдегі  инвестициялық  климаттың  қалыптасуына  əсер  етеін  маңызды

экономикалық факторлардың бірі ол жалпы ішкі өнім (ЖІӨ). Неоклассикалық экономикалық

теория тұрғысынан, инвестиция көлемі жалпы ұлттық табыстың бөлуімен сипатталады, ол өз

кезегінде соңғы тұтыну шығыны мен қор жинау арасында бөлінеді. қор жинауға бағытталағн

үлес жоғары болған сайын инвестция көлемі де өсіп отырады.

Қор  жинау  көлемі  тікелей  халықтың  табысымен  байланысты. Əлем  бойынша  адам

басына  шаққандағы  ұлттық  табыс  көрсеткішінің  рейтингі  жыл  сайын  Əлемдік  банкпен

есепетеледі. Аталған  рейтингке  сəйкес, Қазақстан 193 елден 69 орынды  иееленіп  отыр.

Əлемдəк банк сыныптамасы бойынша Қазақстан адам басына шаққандағы табыстың орташа

деңгейі  бар  елдер  қатарына  жатқызылады. ҚР  статистика  Агенттігінің  мəліметі  бойынша

2015 жылы жан басына шаққандағы ЖІӨ 12 424,2 АҚШ долларын құрады.

Кесте 3.

Қазақстан Республкасының жалпы ішкі өнімі, 2010-2015 жж.

Қазақстан

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Халық саны, млмн.адам

16,440

16,673

16,909

17,160

17,417

17, 678

ЖІӨ, млрд. теңге

21815,52

25571.89

30346,96

35275,15

38033,06

40877,42

ЖІӨ,

жан 

басына

шаққанда, теңге

1336606

1 665311

1 807289

2 070712

2 199828

2 348212

ЖІӨ

жан 

басына

шаққанда, долл.

9 070,96

11 358,01

12 858,1

14 310,0

13 155,0

12 424,2

Дерек көзі: ҚР Статистика агенттігінің мəліметтері негізінде, stat.gov.kz