126
sometimes it seems to be a bit exaggerated. It can be seen from the well known idioms such as it
rains cats and dogs, it rains buckets or pitchforks. Also there is a proverb “It never rains but it
pours” that means misfortune never comes alone.
Germany receives quite a large amount of clear sunny days. However, during the year the
weather in Germany is often changeable: even at the height of summer, warm and sunny days can
be drastically replaced by cool and rainy days. “Sogar auf der SonnegibtesFlecken” means even the
Sun has spots, “die Sonnebringtes an den Tag” means the truth will be revealed,
“Nach Regen kommt die Sonne” means that after rain comes the sun. Since there are usually cloudy
days, it was reflected on language: ausallenWolken fallen to be flabbergasted,auf Wolkesiebensein
means to be on cloud nine, schwarzeWolkenstehen am Ehehimmelblack literally - clouds have
thickened over one’s marriage, which means the spouses have some problems. Snow here falls very
rarely, quickly melts. That is why snow is associated with something that happened very quickly or
a long ago. The following idioms can prove it: Schnee von gesternmeans old news, im /
ausdemJahre Schnee/anno Schnee a long time ago, very old;wie Schnee an der Sonne schmelzen
means to melt like snow in the sun.
As a result of lexical-semantic analysis of the compared languages we found out that there are
idioms describing natural phenomena, weather changes, character, mood, life experience, blessing,
appearance, ability, and descriptive idioms, positive and negative actions.
In Kazakh worldview the concept of “Weather” exalts industriousness and prosperity, and
signifies it as something which has its time.In Russian worldview it has static and neutral connotation,
as well as the dominant perception as a decisive factor, which is not subject to the human influence.In
the English worldview this concept realizes sign of processuality, and has a negative connotation,
implying something unpleasant, something that one need to survive.In German worldview this concept
implies something that is created by God and beyond the human control.
Through observation of four different nations from completely different climate conditions,
we came to the conclusion that people’s values, attitudes, way of thinking and even character are
somehow influenced by the conditions of weather.
REFERENCES
1) The President of Kazakhstan NursultanNazarbayev’s Address to the Nation of Kazakhstan. January 31, 2017.
[Electronic resource] /
http://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/the-president-of-kazakhstan-
nursultan-nazarbayevs-address-to-the-nation-of-kazakhstan-january-31-2017.
2) «Қазақтілініңфразеологиялықсөздігі» - І. Кеңеспаев. Алматы, ҚазАқпарат:-2007.
3) Фразеологический словарь языка И.А. Бунина - А. И. Васильев. Елецкий государственный
университет им. И.А. Бунина, 2011.
4) NTC’s Super-Mini ENGLISH IDIOMS Dictionary - Richard A. Spears, Ph.D. Betty Kirkpatrick.
NTC/Contemporary Publishing Group, 2000.
5) Duden 11 – Redewendungen. Wörterbuch der deutschen Idiomatik. Bibliographisches Institut GmbH,Berlin, 2013.
ӘОЖ 811.512.122’1
КЕНЕСОВА А.Т., ӘЛІМХАН А.Ә.
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Өскемен қ.
МЕРЗІМДІ БАСПАСӨЗ АТАУЛАРЫНЫҢ ЛЕКСИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Ономастика саласында енді-енді бел алып, зерттеле бастаған тың бағыттың бірі –
идеоним. Бұл термин туралы бірқатар ғалымдар түрлі анықтама да берген.
Атап айтқанда, А.В. Суперанская және т.б. мынандай анықтамасын кездестіреміз:
«Идеонимдер, яғни, рухани мәдениет шығарма атаулары (ән, би, ертегі) өздері қалыптасқан
микрожүйеден тыс белгілі бола бастады».
Қазақ идеонимдерін жинақтап, жүйелі талдау жұмыстарын жүргізу қазақ тілі білімін,
қазақ ономастикасын тың деректермен толықтыра түседі. Сол себепті біз өзіміздің
жұмысымызда қазақ мерзімді баспасөз атауларын, қазақ тіліндегі көркем туындылардың
127
атауларын жинап, олардың лексикалық, грамматикалық тұрғыдан сипаттап, қойылу
себептерін ашып, туынды атауы мен шығарма арасындағы байланысты айқындамақпыз.
Атау тағылған объектінің негізгі белгілеріне қарай идеонимиялық жүйеде гиперо-
гипонимдік қатынас байқалады, олардың атаулары аталмыш жүйені құрайды. Ең алдымен
адамның ойлау қабілеті мен оларға атау беру уәжінің ерекшелігіне қарай әр объекттің
қайталанбайтындығын атап өту керек [1].
Сонымен қатар, лексикалық бірліктерді, тілдік құбылыстар мен үдерістерді, олардың
уәж, уәжділік ерекшеліктері тұрғысынан қарастыратын лингвистикалық зерттеудің арнаулы
саласы – уәжтану қарқынды дамып келеді. «Уәжтану» терминін ең алғаш рет орыс лингвисі
М.М. Гинатуллин 1973 жылы қорғаған «К исследованию мотивации лексических единиц»
диссертациясында қолданған. Ғалым: «Уәжтану – лексикологияның саласы. Уәжтанудың
міндеті – атау беру кезіндегі сөз бен зат арасындағы байланыстарды және тіл дамуының
белгілі бір кезеңіндегі сөздердің уәжділік күйі мен деңгейін зерттеу» деп анықтама берген
[2]. Біз осы мақалада мерзімді баспасөз атауларының тілдік ерекшеліктеріне тоқталдық.
Баспасөз - халық арасында әртүрлі ақпараттар тарата отырып, қоғамдық пікір
қалыптастыруға, саяси жұмыстар жүргізуге, мемлекеттің, әлеуметтік топтардың не
жекелеген тұлғалардың мүдделі мұраттарын танытуға қызмет етеді. Олар шығармалық-
өндірістік
процестердің
ұйымдастырылу
ерекшеліктеріне,
тақырыптық-мазмұндық
бағыттарына, әкімшілік-аумақтық бөлініс деңгейлеріне, оқырмандар аудиториясының
сипатына, т.б. белгілеріне орай бірнеше түрлерге жіктеледі. Мерзімді баспасөздің ең негізгі
әрі көне түрлерінің бірі – газет.
Газет атауларын таралу аймағына қарай: ұжымдық, аймақтық, республикалық деп
бөлсек, бағытына қарай: қоғамдық-саяси, спорт, мәдениет, өнер, денсаулық, сондай-ақ,
кезеңдік сипатына қарай: ХХ ғасыр басындағы газет атаулары, кеңестік кезең (1920-1940
жылдар аралығындағы газеттер, Ұлы Отан соғысы жылдарындағы газет атаулары, 1950-1980
жылдар аралығындағы газет атаулары) және тәуелсіздік алғаннан кейінгі газет атаулары
сынды топтастырылады.
Тарихтың кеңестік кезеңі Алаш һәм Алашорда туы астында ұлт бірлігін нығайту
жолындағы ұмтылыспен және қазақ автономияшылдары қозғалысының жеңілуімен, Бірінші
дүниежүзілік соғыс, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісті басып-жаншу, 1917 жылы
революция және Азамат соғысы салдарынан күйреген шаруашылықты соғыстан кейін
қалпына келтірумен ерекшеленді. Сол кеңестік (социалистік) кезеңнің өзінде шығып тұрған
басылымдар қатарына «Социалды жол», «Социалды еңбек», «Социалды құрылыс»,
«Социалды майдан», «Социалдық еңбек», «Социализм майданына аттаналық»,
«Социалистік Қазақстан», «Социалистік қарқын», «Социалистік құрылыс», «Социалистік
майдан», «Социалистік мал шаруашылығы», «Социалистік табыс», «Социалистік шаруа»
газеттері жатады.
Тарихтың кеңестік кезеңіндегі мерзімді басылымдар әлеуметтік-экономикалық,
ауылшаруашылық жағдайы, халықтың тұрмыс-тіршілігі мәселелерінен хабардар болған [3].
Республикалық қоғамдық-саяси бағыттағы газеттер қатарындағы басылымның бірі -
«Егемен Қазақстан» газеті. «Егеменді» жаңа дәуірмен бірге қолданысқа жаңа ене бастаған
сөз болатын. 1993 жылдың 1 қаңтарынан лингвистердің пікірлерінен туған талқылаудан
кейін газеттің бас редакторы Әбіш Кекілбаевтың ұсынысымен басылым атауындағы «-ді»
жұрнағы алынып, басылым атауы «Егемен Қазақстан» болып өзгерді. Газетке «Егемен
Қазақстан» атауының берілу себебі – Қазақстан мемлекетінің егеменді ел болуының
мәртебесіне орай, қазақ елінің тек қана бейбітшілікте өмір сүруіне нық сенім білдіретін, тек
қана қазақ тілінде қызмет атқаратын елдегі нөмірі бірінші басылым. Тарихы, беделі,
қоғамдық пікірге ықпалы зор, бейресми түрде ол елдің бас газеті деп аталады.
«Жас Алаш» - жастарға арналған республикалық басылым. Басылымға «Жас Алаш»
атауының берілу себебіне қазақ халқының ауыз бірлігіне, елдің, жердің тұтастығына
меңзейтін ұран негіз болған. 2008 жылдың 28 қаңтарынан бастап аталған басылымға ұқсас,
республикалық, қоғамдық-саяси ақпараттық «Алаш айнасы» басылымы жарық көре бастады.
Достарыңызбен бөлісу: |