«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері»
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
156
Даралау белгілерінің өзара қарым-қатынасы анықталады.Мысалы,бір
сөздің бейнесін қалыптастыру үшін оның барлық даралау белгілерін
анықтаумен қатар,сол белгілерінің тіркесу ретін де анықтау керек.
Тану процесі объектінің есте қалыптасқан бейнесіне сүйенеді. Жалпы
алғанда ауызша сөзді қабылдау барысында та ну акустикалық белгілерді
талдау–жинақтау тәсілімен өңдеуге, аныкталған белгілерді есте сақтаулы
тұрған бейнемен салыстыруға және оларға мән беруге саяды [2].
Ағылшын тілін тереңдетіп оқытуды жүзеге асыру мүмкіндіктеріне
сәйкес 1 саты – бастауыш мектеп; 2 саты- негізгі мектеп; 3 саты – жалпы
орта мектеп.
Алғашқы сатысында оны оқып- үйренуге қызығушылығын
қалыптастыру
үшін
педагогикалық-дидактикалық
әдістерді
жаңа
технологиялармен жетістіру қажет.
Екінші сатысында оқушыларда тілдік қызметтің барлық тілдерінде:
сөйлеу, тыңдап-түсіну, жазу қалыптасуын бірыңғайлау керек.
Үшінші сатыда ағылшын тілін оқыту өзара қатысымдылық ықпал
етеді.
Қабылдау единицасы жеке сөздермен тікелей байланысты. Ал жеке
сөздерді қабылдау үшін оқушылардың санасында фонематикалык есту
кабілетін қалыптастыру керек. Фонематикалық есту қабілеті дегеніміз —
сөздегі дыбыстарды ажырату және оларды тиісті фонемалармен
ұштастыру. Ал қабылдау единицасындағы фразаны оған кіретін сөздерді
талдап, сосын оларды жинақтау арқылы емес, информативтік белгілерді
тану арқылы түсінеміз. Фразаны түсіну үшін ең басты информативтік белгі
интонация. Сондықтан окушылардың санасында фонематикалық есту
қабілетімен қатар интонациялық есту қабілетін де қалыптастыру керек.
Интонациялық есту қабілеті сөйлемдердің коммуникативтІк типтерін
(хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлем) ажыратура, фраза
бөлшектерінің байланысын анықтауға, сөйтіп оның мазмұнын түсінуге
көмектеседі [5] .
Тыңдап-түсіну қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік еске
(кратковременная и долговременная память) байланысты. Қысқа мерзімдік
ес келіп түскен хабарды қабылдаудың барлық сатыларында сақтап, оны
ұзақ мерзімдік еске жөнелтеді. Ұзақ мерзімдік ес сөздердің, сөз
тіркестерінің, синтаксистік құрылымдардың есту (артикуляторлық
бейнелерін және олардың бір-бірімен тіркесу ережелері мен схемаларын
сақтайды. Соның нәтижесінде сөйлемнің фразалық құрылымы мен
коммуникативтік типін ажыратуға мүмкіңдік туады.
Тыңдап-түсіну сөз әрекетінІң басқа түрлерімен тығыз байланысты.
Тыңдап -түсіну де, сөйлеу де сөз әрекетінің ауыз екі түріне жатады.
Ауызша сөзді қабылдай отырып, тыңдаушы моторлы анализатордың
көмегімен
дыбыстық
бейнелерді
артикуляциялық
бейнелерге
«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері»
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
157
айналдырады. Сөйтіп, моторлы (сөз қозғау) анализатор мен есту
анализаторы арасында берік функционалдық байланыс пайда болады.
Осыған орай, тыңдап-түсіну ішкі сөзбен де тығыз байланысты. Дыбыстық
бейнелерді артикуляциялық бейнелерге айналдыру арқылы тыңдаушы
естігенін ішкі сөзде қайталап отырады. Соның нәтижесінде ол естігенін
түсінеді. Демек тыңдағанды түсіну үшін ішкі сөздің маңызы зор. Тыңдап–
түсіну процесіне көру анализаторы да қатысады.
Жалпы көру анализаторы сыртқы дүние туралы хабар алуда барлық
басқа
анализаторлардан
артық.Тыңдап-түсіну
барысында
көру
анализаторы тыңдаған сөздің мағынасын түсінуге көп жеңілдік тудырады.
Сөйлеу
органдары,қимыл-қозғалыс
сияқты
көру
белгілері
тыңдауды,естігенін ішкі сөзде қайталауды жеңілдетеді. Демек
сөйлеушінің сөйлеу органдарының қозғалысын әр түрлі қимылдары мен
ымын бақылау тыңдаушыға естігенін түсінуді жеңілдетеді.
Естігенін түсінуді жеңілдетуде көру анализаторының тағы бір көмегі
мынада: егер тыңдаушы тыңдап отырған мәтінінің (текстің) жазбаша
нұсқасын көріп отырса, онда ол естігенін әлдеқайда жеңіл түсінеді.
Бұдан тыңдап–түсінудің оқумен тығыз байланысы көрінеді. Оның
үстіне тыңдап-түсіну мен оқу сөз әрекетінің импрессивтік түріне жатады.
Яғни екеуі де сөзді қабылдап, оны түсіну болып табылады. Тек тыңдап-
түсінуде ауызша айтылған сөзді қабылдап, түсіну керек болса, оқуда
жазбаша сөзді қабылдап, түсіну керек.
Сонымен тыңдап-түсіну сөйлеумен де, оқумен де, жазумен де
байланысты. Мұғалімнің оқыту қызметіне түсіндіру, талқылау, хабарлау,
түзету және үйреніп жатқан тіл арқылы білімді толықтыру, тілді ауызша
және жазбаша қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға үйрету жатады
[4].
ӘДЕБИЕТТЕР:
1.
Кушнир А.М. Принцип природосообразности как методологическое
основание проектирования систем и технологий обучения: материал
методологического семинара /А.М. Кушнир //Ученик в обновляющейся
школе. –М., 2002.-с.30-57.
2.
Воронин Ю.А. Технические и аудиовизуальные средства обучения:
учебное пособие / Ю.А№ Воронин. Воронеж: ВГПУ, 2001.-79с.
3.
Бим И.Л. Концепция обучения второму иностранному языку
(немецкому на базе английского). –М.: Титул, 2001.
4.
Ж. А. Караев Трехмерная методическая система обучения – основа
формирования функциональной грамотности учащихся. « Учитель
Казахстана » № 15, 2013. средней школе. Под редакцией А.Д.
Климентенко, А.А. Миролюбова. М., «Педагогика » 1981.
Достарыңызбен бөлісу: |
