Сборник материалов международного научно-практическоого семинара «Научные подходы к экологизации системы образования в условиях развития «зеленой экономики»

14 
6  –  тарау.  Агроэкология  (2  сағат).  Агроэкология  негіздері.  Табиғи  және 
агроэкожүйелер туралы.  Агробиоценоздар.  Жерді  дұрыс күтудің  халықтық салт-дәстүрлері. 
Топырақ  құнарлылығы  және  оның  тозуы.  Ауыл  шаруашылығында  минералды 
тыңайтқыштарды  пайдалану.  Пестицидтер,  гербицидтер,  инсектицидтер  және  өсімдіктерді 
қорғау  жолдары.  Жердің  жарамсыздану  проблемасы.  Қазақстан  топырағы  экологиясы. 
Топырақ  эрозиясы  туралы.  Биологиялық  күрес,  оның  тиімділігі,  болашағы.  «Жер  кодексі» 
заңын оқып үйрену. 
2  лабораториялық  жұмыс.  Топырақтың  ластану  көздері  мен  ластану  дәрежесіне 
анализ жасау. Қазақстанның топырақ экологиясы картасымен танысу, оқып үйрену.  
Экскурсия  (2  сағат).  Топырақтану  институттары  мен  жергілікті  жердегі  жерді  игеру 
мекемелерінің жұмысымен танысу.  
7  –  тарау.  Радиоэкологиялық  жағдайлар  (2  сағат).  Радиоэкология  туралы  алғашқы 
түсініктер.  Қазақстандағы  радиоэкологиялық  жағдайлар  туралы.  Радиоактивті  қалдықтар 
оның  табиғи  және  жасанды  көздері.  Қазақстандағы  полигондар  оның  зардаптары. 
Радионуклидтер.  Рентген  сәулелері.  Радионуклидтер  және  адам  денсаулығы.  Сәуле 
аурулары. Радиациядан болатын аурулар және одан сақтану шаралары.  
8 – тарау. Экологиялық сараптама және мониторинг (2 сағат). Экологиялық сараптама 
оның  мақсаттары  мен  міндеттері.  Сараптама  жасаудың  қарапайым  әдістері.  Экологиялық 
сараптаманы  ұйымдастыру.  Экологиялық  мониторинг  туралы,  оның  маңызы  мен  мәні. 
Экологиялық мониторинг жүйесі, оның жұмыс істеу тәртібі. Табиғат өзгерістеріне бақылау, 
баға  беру  және  болжау  жасау  принциптері.  Экологиялық  сараптама  және  экологиялық 
мониторинг заңдарын оқып – үйрену.  
Экскурсия  (2  сағат).  Республика,  облыс  және  аудандық  экология  басқару  және 
бақылау жүйелерінің жұмысымен танысу.  
9 – тарау. Қазақстанның қазіргі кездегі экологиялық жағдайлары (8 сағат). Қазақстан 
жеріндегі  қалыптасқан  экологиялық  мәселелерді  талдау.  Ауа,  су,  жер  ресурстары  бойынша 
аймақтық және жергілікті экологиялық мәселелер. Оның туу себептері. Экологиялық қауіпті 
апат  аймақтары.  Арал  өңірі,  Каспий  теңізі,  Балхаш  көлі  төңірегіндегі  экологиялық 
жағдайлар.  Үлкен  және  кіші  өзендер  проблемасы.  Жер  ресурстарының  тозуы, 
жарамсыздануының  негізгі  себептері.  Өсімдіктер  мен  жануарлар  дүниесінің  экологиялық 
жағдайлары. Жергілікті проблемалар. «Орман кодексі». 
3 – 4 лабораториялық – практикалық жұмыстар. Қазақстанның аймақтық экологиялық 
картасына  талдау  жасау.  Қазақстан  бойынша  жердің  жарамсыздану,  топырақ  эрозиясы, 
ластанған  өзен  мен  көлдерді  анықтап  оның  себептерін  ашу.  Экологиялық  жағдайы  нашар 
аймақтың, жергілікті жерлердің проблемасын шешуге өз үлестерін қосу, ұсыныстар жасау. 
10  –  тарау.  Табиғатты  тиімді  пайдалану  және  қорғау  (3  сағат).  Табиғат  ресурстары 
оны  классификациялау.  Табиғатты  қорғаудың  қазіргі  негізгі  мәселелері.  Атмосфераны,  су 
ресурстарын  және  жер  ресурстарын  қорғау  қажеттілігі.  Өсімдік  пен  жануарларды  қорғау. 
Сирек  аңдар  мен  құстар.  Дәрілік  өсімдіктер.  Қазақстанның  «Қызыл  кітабы»  оның  маңызы 
мен табиғат қорғаудағы рөлі. Табиғат қорғау және экология. Табиғат қорғау туралы заңдары 
мен қаулыларды оқып-үйрену. Туған өлке, жергілікті жердің «Қызыл кітабын» ұйымдастыру. 
Табиғат қорғаудың ең жоғарғы формалары – қорықтар, заказниктер, ұлттық парктер, табиғат 
ескерткіштері,  қорықшалар  т.б.  Табиғат  қорғаудың  ұлттық  салт-дәстүрлері.  Табиғат  қорғау 
заңдары және нормативтік құжаттар. 
5  -  6  лабораториялық  –  практикалық  сабақтар.  Қазақстанның  картасына  қорықтар, 
негізгі заказниктер мен ұлттық парктерді түсіру және маңызына мән беру. 
Экскурсия  (2  сағат).  Жақын  маңдағы  қорықтар,  ұлттық  парктер  т.б.  табиғат 
объектілерінің жұмысымен танысу. Көктемде және қыста құстарға қамқорлық жасау.  
Жоғары  сыныптар  арасында  «Экология  және  табиғат  қорғау»  тақырыбында 
экологиялық кеш, конференция, КВН т.б. ұйымдастыру. 
11  –  тарау.  Әлеуметтік  және  адам  экологиясы  (1  сағат).  Қазақстандағы  қалыптасқан 
әлеуметтік  және  экологиялық  жағдайлар.  Экологиялық  апат  аймақтарындағы  халықтың 
әлеуметтік жағдайлары. Таза ауа, су, азық-түлік тапшылығы. Экологиялық дағдарыстар және 
адам  денсаулығы.  Адам  экологиясы.  Салауатты  өмір  сүру  дәстүрлері.  Гигиеналық-

15 
санитарлық  нормалар.  Адам  және  адамгершілік.  Экологиялық  әдеп,  мәдениет  және  ойлау. 
Нооэкология – ақыл - ой экологиясы. XXI ғасыр және жаңа ұрпақты тәрбиелеу. XXI  ғасыр 
індеті – СПИД және норкомания т.б. аурулардан сақтаудың экологиялық негіздері. Экология 
– адам мен халық тағдыры. «Салауатты өмір сүру дәстүрлері», «Жақсыдан үйрен, жаманнан 
жирен» атты пікірсайыс ұйымдастыру [4].   
 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  заңы  (баптары  бойынша  түсіндірмелері)  оны  жүзеге 
асыру жөніндегі құжаттар. – Астана, 2000. 
2.  Бейсенова  Ә.С.,  Шілдебаев  Ж.Б.,  Сауытбаев  Г.З.  Экология.  –  Алматы:  «Ғылым»  ғылыми  баспа 
орталығы, 2001. - 555б.  
3.  Шәріпханова  А.С.,  Шәйімова  Б.М.  «Экологиялық  білім,  тәрбие  және  мәдениет  проблемалары, 
оларды шешу жолдары» Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. – Семей: 17-
20 желтоқсан, 2003.  
4.  Шілдебаев  Ж.Б.  «Қазақстан  Республикасындағы  жалпы  орта  білім  беруді  дамытудың 
тенденциялары  мен  мәселелері»  халықаралық  ғылыми-практикалық  конференцияның  материалдары.  – 
Алматы: 2002. – 140 – 143 б. 
5.  Бейсенова  Ә.С.,  Шілдебаев  Ж.Б.,  Экология  (5-9  сыныптарға  арналған  бағдарламалар).  –  Алматы: 
«Мектеп» баспа орталығы, 2004.  
 
 
UDC: 504 
 
DIGITALIZATION ON THE BASIS OF THE INFRASTRUCTURE APPROACH 
 EFFECTIVE PATH OF SOLVING ENVIRONMENTAL PROBLEMS OF KAZAKHSTAN 
 
Alipbeki O.A., Alipbekova Ch. 
Kazakh Agrotechnical university named after S.Seifullin, Astana 
e-mail: oalipbeki@mail.ru 
 
Аннотация: Жұмыста сандық модельдерді қолдана отырып Қазақстандағы жекелеген 
экологиялық шиеленістегі аумақтардың алынған (Арал бассейні; Көксарай контррегуляторы; 
Байқоңыр  айлағынан  ұшырылатын  зымыран  тетіктерінің  құлау  аймағы;  бұрынңы  Семей 
ядролық сынақ полигоны) зерттеу нәтижелерін ұсынылады. Орындалған жұмыстарды жүйе-
леу экологиялық мәселелерді шешуде кеңістіктік деректерді құру, қалыптастыру және дамы-
туда  инфрақұрылымдық  тәсілді  пайдалану  қажеттігіне  алып  келді.  Нәтижесінде  Қазақстан 
Республикасының  Ұлттық  кеңістіктік  деректер  инфрақұрылымын  құру  және  қалыптастыру 
идеясы ұсынылды.  
Тірек  сөздер:  сандандыру,  кеңістіктік  деректер,  инфрақұрылымдық  тәсіл, 
экологиялық шиеленіс, геоақпараттық қызмет, кеңістіктік деректер инфрақұрылымы. 
Аннотация: В работе представлены результаты исследований отдельных экологиче-
ских  напряженных  территорий  Казахстана  с  применением  цифровых  моделей  территорий: 
Аральский бассейн; Коксарайский контррегулятор; районы падения частей ракет носителей, 
запускаемых из космодрома Байқоңыр; бывший Семипалатинского испытательный ядерный 
полигон.  Систематизация  выполненных  работ  привело  к  выдвижению  инфраструктурного 
подхода  к  созданию,  формированию  и  развитию  пространственных  данных  при  решении 
экологических проблем. В конечном итоге выдвинута идея создания и формирования Наци-
ональной инфраструктуры пространственных данных Республики Казахстан.  
Ключевые  слова:  цифровизация,  пространственные  данные,  инфраструктурный 
подход,  экологический  напряженные  районы,  геосервис,  инфраструктуры  пространствен-
ных данных. 
 
Environmental problems, as a rule, are associated with geographical objects and the devel-
opment of events within a certain territory. That is, the negative effect for the growth of the devel-
opment of living organisms, including human, occurs as a result of the interaction of many factors 
in  space  and  time.  Therefore,  the  solution  of  complex  environmental  problems  often  requires  the