Сабақ: Қазақ тілі- қазақ халқының әдеби тілі және мемлекеттік тіл Мектеп: күні

Сынып төрт топқа бөлінеді.

1. Осы шақ болатын етісіктерді ата.

2.Осы шақ дегеніміз не?

3.Осы шақтың түрлерін ата.

4.Осы шақ,соның ішінде нақ осы шақ нендей жұрнақтар арқылы жасалады?

5. «Тұр» сөзін жікте.

6. Ауыспалы осы шақтың ауыспалы келер шақтан айырмашылығы неде?

7.Сен әңгіме айтып отыр. Ауыспалы осы шақ па,нақ осы шақ па?

8. Ағаңда атақ, абырой толып жатыр.

Ана – біздің күніміз,

Біз – олардың гүліміз.

Гүл өсіп тұр

ІІ топ

1.Жедел өткен шақ дегеніміз не?

2. Мақсатты келер шақ деген не? Келермін,келмекпін, қайсысы мақсатты келер шақ?

3.Өткен шақ дегеніміз не? Түрлерін ата.

4.Қу өмір жолдас болмас.Қалай жасалып тұр?

5. –а,-е,-й жұрнақтары арқылы жасалса,ауыспалы осы шақ па,ауыспалы келер шақ па,қалай ажыратамыз?

6. Есімшенің –атын, -етін, -итін жұрнақтары арқылы жасалса,ауыспалының қай түрі? Ауыспалы осы шақ,ауыспалы келер шақ ауыспалы өткен шақ.

7.Болып сөзін жікте.

8.Бұрынғы өткен шақ дегеніміз не? Жұрнақтарын ата.

Көкпар – қазақ халқының ұлттық ойыны.

Көкпар ойынын ойнаған.

ІІІ топ

1.Шәкәрім Стамбұлда болған еді.

2.Өткен іске өкінген едім.Сөйлем мүшесін талда.Қалай жасалып тұр?

3. Көсемшенің –ып, -іп, -п және есімшенің –ған, -ген, -қан, -кен жұрнақтары арқылы жасалса өткен шақтың қай түрі?

4. Келді сөзін жедел өткен шақ етіп жікте.

5. Мақсатты келер шақ дегеніміз не? Жұрнақтарын ата.

6.Болжалды келер шақ қандай жұрнақтар арқылы жасалады.

7.Ауыспалы осы шақпен ауыспалы келер ақтың айырмашылығы неде?

8.Келер шақ дегеніміз не? Түрлерін ата.

Ою оймаған ойлап жарытпас.

ІІ. Осы сұрақтарға жауап бергенде өрнектер шығады.Сол өрнектерге мәтін құрастыру.Тапсырма беріледі. «Гүл», «Көкпар», «Ою».

IV. топ (нашар оқитындармен жұмыс)

3. 
   Суретке қарап сөйлем ойлау. («Біздің аула», «Жидек тере барғанда», «Еңбек етсең ерінбей», «Әдептілік әдемі», «Көмекшілер».
   
4. 
   Етістіктің шақтарының ережелерін сұрау.
   

1.Қай сөйлемде нақ осы шақта тұрған етістік бар?

2. Сөйлемде ауыспалы өткен шақта тұрған етістік бар ма?

3.Болжалды келер шақта тұрған етістік қай сөйлемде?

4.Қай сөйлемде жедел өткен шақтағы етістік бар?

5.Нақ осы шақты сөйлемді тап.

6.Көп нүктенің орнына мақсатты келер шақтың жұрнағын қой.

7.Ауыспалы келер шақты етістікті тап.

8.Болымсыз етістік қай сөйлемде?

9.Қай сөйлемде сабақты етістік бар?

10.Қай сөйлемде нақ осы шақта тұрған етістік бар?

IV. Гүл неге жылайды? (Мені түсін)

Суық,солу,жұлу,таптау,байқамау,талғамай бере салу,тікен қаулап өсіп кету,күн көзінен таса қалу,сусау(шөлдеу).

Осы берілген сөздерді дәлелдей отырып,мәтін құрастыру.

Мысалы: Суық (Күн суытқан кезде тоңып қараусыз,жылусыз қаламын ба деп жылайды).Байқамау (Иісі қандай,өзі қандай әдемі деп көңіл аудармай қасымнан өтіп кете ме деп жылайды).Талғамай бере салу (Әр гүлдің өз иесі,өзіне тән қасиеті болады емес пе?Қай гүлді кімге сыйлауын білмей,өз иесін таппай,гүл қадірін білмейтін біреуге беріп қоя ма деп жылайды) т.б.

Бағалау.

Ұйымдастыру кезеңі.Сәлемдесу,түгендеу,оқу құралдарына көңіл бөлу.

Бүгінгі сабағымыз – шылауларды қайталау,қорытындылау сабағы.Сабақ барысында шылаулардың қолданыс аясының кең екендігіне көзіміз жетті.Олай болса сабақты бір оқушымыздың ғылыми ізденіс жұмысымен бастағанды жөн көріп отырмыз.

Тақырыбы: «Шылаулардың поэзиялық шығармаларда қолданылуы». Оқушылар тыңдап болған соң осы жұмыс бойынша өз пікірін айтады.

Ал енді деңгейлік тапсырмаларға кезек берейік.

а) Мәтінді оқып,шылаулардың астын сыз.

ә)Шылаулардың түрлерін ата.

б) Венн диаграммасы бойынша ережелерін жаз.

а) Шылаулардың түрлеріне жеке тоқталыңдар(тақтадағы үш гүлдің жапырақтарына шылау түрлерін жазу).

ә) Үстеу ме,шылау ма?Мен мәтінді оқимын.Мәтіндегі бұрын,кейін,соң,әрі,бірге сөздері үстеу ме, шылау ма, дәлелдеп беріңдер.

1.Бойда қайрат,ойда көз

Болмаған соң айтпа сөз.

2.Судан кейін шыққан жолдастар бұрын шыққандарды көргенде әр түрлі асығыстық істеді.

3.Сабақтан кейін оқушылар жиыны болады.

4.Талай сөз бұдан бұрын көп айтқанбыз.

5.Көлемі үлкен бай колхоздың ылғи жаңа таза үйлері әрі көңілді,әрі көрікті,әрі тыңқиған тоқ пішінде.

6.Олар таудан әрі асып кетті.

7.Кәрі аңшының өзі үлкен бөлмесінде баяғы айнымас досы Ахметпен бірге отыр.

8.Бірге келіп,бірге сабақ дайындаймыз.

б) Үндемес ойыны.

Жалғаулық па,жалғау ма? (да,де,та,те,мен,бен,пен) Оқушылардың қолында екі түрлі үлестірмелері болады.

Бір-біріне жалғау,екіншісінде жалғаулық деген сөз бар аралас сөйлемдер оқимын.Оқушылар жаза отырып, сөйлемдер шылау болса үндеместен «жалғаулық» үлестірмесін,жалғау болса «жалғау» үлестірмесін көтереді.

1.Қызметте тустық болмайды.

2. «Көкаршын» ән еркесі баппен айтса ...

3.Асан бір нәрсенің боларын сезді де,үндеместен шығып кетті.

4.Асан менҮсеннің әңгімесі өте қызықты.

5.Айгүл әжесімен нағашыларына қонаққа кетті.

6.Әнші болмасақ та, ән тыңдауды сүйеміз.

ІІІ деңгейлік тапсырма

а) Бірақ , себебі, сонда да , кейде , я , не болмаса , және жалғаулықтарын қатыстырып әңгіме құрастыру.

ә) Талдау жұмыстары: бірде , дегенмен , және , жалғаулықтарына математикалық дыбыстық мінездеме.

б) «Ішінде – сыртында»

Септеулік шылауларды ішіне,қалғандарын сыртына жазу.

IV. деңгейлік тапсырма

Ойтолғау

Шығармашылық топ жазып жатқанда қалғандары таспадан ән тыңдап,сонда кездескен шылауларды ажырату.

Сабақты бекіту. «Мың бір мақал» ойыны.

1-айналым

1.Да шылауы кездесетін мақал айту.

2.Үшін шылауы кездесетін мақал айту.

3.Мен шылауы кездесетін мақал айту.

Мақалдың жалғасын табу.

1.Өз басыңды дауға берсең де, (Жолдасыңды жауға берме)

2.Тау мен тасты су бұзар. (Адамзатты сөз бұзар)

3.Заманына қарай күлкісі (Тауына қарай түлкісі)

3-айналым

Мағынасын ашу.

1.Палуанның жаманы 2.Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам.

Шалдырған соң өкінер. 3.Сүтпен біткен мінез сүйекпен кетеді.

Күзетшінің жаманы

Алдырған соң өкінер.

3. 
   Оқушылар,бүгінгі «Етістік» тақырыбын қайталау сабағымыз бірнеше тапсырмалардан тұрады
   

1.Етістіктің құрамына,тұлғасына,мағынасына қарай қандай түрлері бар? Мысал келтір.

2.Есімше дегеніміз не,қалай жасалады? Мысал келтір.

3.Көсемше дегеніміз не,қандай түрлері бар,қалай жасалады?

4.Етіс дегеніміз не,қандай түрлері бар,қалай жасалады?

5.Етістіктің шақтары туралы не білесің? Мысал келтір.

6.Етістіктің райлары.Мысал келтір.

7.Етістік сөйлемде қандай қызмет атқарады? Мысал келтір.

ІІ деңгей: «Сен қалай ойлайсың?»

Оқушылар берілген мақал-мәтелдерден,сөйлемдерден,нақыл сөздерден етістіктерді тауып,мағынасын анықтауы керек.

Морфологиялық кешенді талдау.

Білмейді : етістік ; сұрағы : қайтеді ; дара ; болымсыз ; сабақты ; ауыспалы келер шақ ; ашық рай ; сөйлемдегі синтаксистік қызметі – баяндауыш.

1.Желоқсан құрбандарының есімі мәңгі жадымызда сақталады. 2.Әй жолаушы,болсаң осы бұлақтай бол! (Ыбырай Алтынсарин. «Таза бұлақ.».)

3.Туған жердей жер болмас,

Туған елдей ел болмас.(Мақал)

4.Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.(Абай). 5.Еңбекті сүйгенді елі сүйеді.(Мақал).

6.Самғау әрбір жастың мұраты. 7.Жеңіл еңбекпен бақытты бола алмайсың. 8.Денсаулықты сақтау әркімнің өзінің қолында.

ІІІ деңгей 2 бөлімнен тұрады.

1-бөлім.Шығармашылық жұмыс «Мені әңгімеле».Дарынды оқушылар суретке тақырып қойып,етістіктерді қатыстырып,5 минут уақыт ішінде қысқаша әңгіме құрайды.

2 – бөлім. «Балық аулау» ойыны жүргізіледі.Суреттегі теңізде жүзіп жүрген балықтарды аулап,әрбір балықтарда жазылған сұрақтарға жауап беру керек.

1.Дара етістіктерді ата. Жазып отыр,келді,жүгіріп келеді,жуылды,оқыды,айтып болған еді,тереді,сөйле.

2.Есімше етістіктерді ата. Айтқан,келді,келетін,сөйлер,бармайды,барған,оқитын еді,жазар.

3.Көсемшелі етістіктерді тап. Келіп отыр,айтты,жүргізді,жазғалы отыр,айтыпты,келеді,еритін,жапқалы,санай,алып барады.

4.Тыйым сөздерге мысал келтір,ол қандай етістіктер арқылы жасалады?

5.Туынды етістіктерді ата. Көркемде,ойна,ағар,көру,жарастыру,айтпа,шегеле.

6.Тұйық етістіктерді тап. Көру,кетеді,таластыру,жазады,жағады,сабау,кешу,келу.

IV деңгей. «Жоғалған сөз,шешімін тап».

Оқушыларға әдебиет пәнінен өтілген поэзиялық шығармалардан үзінді етімтіктері түсіріліп оқылады.Сол етістіктерді айтып,өлеңін тақырыбы мен авторын және өлеңдердегі әдеби-көркемдегіш құралдарды табу қажет.

1. Сендерге ... батамды. (Ыбырай. «Өнер-білім бар жұрттар»).

2.Сағымы сайран ...

Бораны ... (Мағжан. «Сүйемін»).

3.Қырда торғай ... сайда бұлбұл.

Тастағы үнін ... байғыз,көкек. («Жазғытұры»).

4.Теке мұрын,салпы ерін,ұзын тісті,

Қабырғалы жоталы ... күшті. (Абай. «Аттың сыны».Эпитет)

5.Ақ киімді,денелі,ақ сақалды.

Соқыр мылқау .. тірі жанды. (Абай. «Қыс».Кейіптеу).

6. Бұрынғы атамызға сыйға ...

Біздерде мынадай бар,мынадай бар. (Сұлтанмахмұт. «Бір адамға».Ирония).

Етістікті қайталай отырып,берілген деңгейлік тапсырмалар бойынша оқушының еркін,көркем сөйлеуіне ықпал жасалынады.

Сабақты қорытындылай келе,оқушыларға етістіктің грамматикалық мәні мен қоғамдағы әлеуметтік мәні де түсіндіріледі.

Сабақты бекіту.

1. Етістік деген не? 2.Қандай түрлері бар? 3.Етістіктің шақтары,райлары. 4.Етістіктің сөйлемдегі қызметі.

Бағалау.

Үйге тапсырма.

1. деңгей: 132-жаттығу.Етістіктерді түрлеріне ажырату.

ІІ деңгей: мақал-мәтел,өлең жолдарынан үзінді жазып,мағынасын ашу,етістікті табу.

ІІІ деңгей: "Қыс кереметі» атты шығарма жазу.

Ойын «Грамматикалық терминді таңдау». Терминдер: сөз,сөйлем,сөз тіркесі,синтаксис.

Оқушылар берілген терминдерден сабаққа қатысты термин сөзді анықтайды және оның қажеттілігн дәлелдейді.қажетті термин – сөз тіркесі.

4. 
   Сөз тіркесі дегеніміз не?
   
5. 
   Сөз тіркесінің қандай айырықша белгілері бар?
   
6. 
   «Қатені түзеу» ойыны.
   

7. 
   Сөздердің байланысу түрлерінің қандай тәсілдері бар?
   
8. 
   Сөздердің осындай тәсілдері арқылы байланысуы міндет пе,мақсат па?
   

Мақсат қою кезеңі.

«Бүгінгі тақырыпта нені білуіміз керек?»

Сұрақ барысында оқушылардың болжау пікірлерімен таныса отырып,сабақтың негізгі мақсаты слайд арқылы көрсетіледі.

Сабақтың мақсаты

1.Сөздердің байланысу түрлері.

2.Грамматикалық белгілері.

3.Сөздердің байланысу тәсілдерімен байланыс.

4.Заңдылық (ереже).

1.Қиысу.Мен көрдім ұзын қайың құлағанын. (Абай).

2.Матасу. Достық деген – адамның көрігі екен,

Достық деген – адамның серігі екен. (Мұқағали).

3.Меңгеру. Асқар белден күн нұры шашырады,

4.Қабысу. Сұрғылт тұман дым бүркіп ... (Абай).

5.Жанасу. Бүгін бірінші рет әдейі алғызып отыр (М.Әуезов)

Ереже шығару.

Жаттығу жұмыстары

1-топ. «А» деңгейі – шығармашылық деңгей

(Саттар Ерубаев).

«А» тобының жұмысы

1.Мәтіннамалық (текстологиялық) жұмыс

а) Мәтінде не абзац бар? ә) Жаңа ой қанша?

б) Қосымша ой бар ма? в) Қандай сөйлемнің түрлері кездеседі?

2.Композициялық-мәтіндік талдау

Шығарма неше бөлімнен тұрады? Жоспарын құр.

.Сөздердің байланысу түрлерін анықта.

а) Қиысудың мәтіндегі саны.

ә) Меңгерудің мәтіндегі саны.

б) Матасудың мәтіндегі саны.

в) Қабысудың мәтіндегі саны

г) Жанасудың мәтіндегі саны.

4.Сөздердің байланысу тәсілдерінің санын анықтаңдар.

2-топ. «Ә» деңгейі – танымдық деңгей

9. 
   Абай,Жамбыл,Мұқағали кім? Олардың әдебиеттегі орны қандай?
   
10. 
    Абайдың,Жамбылдың,Мұқағалидың қай шығармалары матасу,қабысу,меңгеру тіркесі түрінде келген?
    

а) Абай;Жамбыл,Мұқағали шығармалары бойынша сөздердің байланысу түрлерін табу.

ә) Жекелеген сөздерге математикалық талдау жасау.

б) Сөйлемдерге морфологиялық талдау жүргізу.

3-топ «Б» деңгей – мақсатты деңгей

238-жаттығу.

Ойлану сұрағы.

11. 
    Грамматикалық құрылым қиысудан басқа байланысу тәсілдеріне тән бе? Неге? неліктен?
    
12. 
    Қабысу мен жанасуды бір-бірінен қалай ажыратуға болады?
    

2.Үстеу дегеніміз не?

3.Үстеудің құрамына қарай қандай түрлері бар?

4.Негізгі үстеулер қалай жасалады? Мысал келтір.

5.Туынды үстеулер қалай жасалады? Мысал келтір,дәлелде.

6.Күрделі үстеулер қалай жасалады? Мысал келтір,дәлелде.

7.Үстеудің мағынасына қарай қандай түрлері бар?

8.Мезгіл үстеу дегеніміз не? Қандай сұрақтарға жауап береді? Мысал келтір.

9.Мекен үстеу дегеніміз не? Сұрақтарын ата,мысал келтір.

10.Сын-қимыл үстеу дегеніміз не? Сұрақтарын ата,мысал келтір.

11.Мөлшер үстеу дегеніміз не? Сұрақтарын ата.

12.Күшейткіш үстеу дегеніміз не? Мысал келтір.

13.Мақсат үстеу дегеніміз не? Мысал келтір.

14.Себеп-салдар үстеуі дегеніміз не? Сұрақтары қандай? Мысал келтір.

Сұрақтар өтілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін айқындау және еске түсіруге бағытталған.
ІІІ.Үйге берілген жаттығудың орындалуын тексеру.
IV.Сабақ мақсатымен таныстыру.
V. Жаңа сабақ. Үстеудің емлесі.
Тақтаға плакат ілу,сол арқылы үстеудің емлесін түсіндіру.Оқушылардың өзін қатыстыра отырып ауызша мысалдар келтіру.

Тақтамен жұмыс.

Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазып,емлесін түсіндір.

Көру диктанты.

1.Түлкідейін түн қатып,

Бөрідейін жол тартып./Махамбет/.

2.Ендігәрі мұндай ісіңді көрмейтін болайын.

3.Ол қаннен-қаперсіз жүріп келеді.

4.Дұшпан ұшақтары қала үстінде күні-түні ұшып,бомбаларды боратып жатыр.


VI. Жаңа сабақтан түсінгендерін тексеру.

Сынып оқушыларын екі командаға бөлу.

2-команда

Үлестірмелі карточкамен жұмыс.

Шарты.Үстеу орнына сұраулары берілген.Ойлап тауып,орнына қой.
№1

а) Еріншекке / қашанғыдан? Қашанғы? / оңай.

ә) / Қай уақытта? / тұрған жігіттің ырысы артық?
№2

Қазша қанатын жаяды,

Үйрекше мойнын созады

Құсша қонады. /Жұмбақ/

Біздің бүгінгі сабағымыз матаса байланысқан сөз тіркесі жөнінде болмақ,сабағымыз төрт бағыт бойынша өтеді.Кезекті сауаттылық бағытына берейік.

ілік септіктің жалғауы

зат есім

а) Кітаппен жұмыс.Тақтаға жаздыру.

248-жаттығу.

ә) 249-жаттығу.Ауызша орындату.

б) 250-жаттығу.Жарыс жаттығуы.

в) Интерактивті тақтамен жұмыс

Сыңарларын тауып жаз.Оқушылар тақтаға жазады.

а) Адамның ...

ә) Көктемнің ..

б) Баланың ...

в) Табиғаттың ...

Әр оқушыға тиісті жауабына лайық сары түсті ұпай сандары берілуі керек.

Сергіту жаттығуы. «Кім тапса сол айтып берсін».

Мына жұмбақтағы сөздерді байланысына қарай топтаңдар да,есімді тіркесті бір бөлек,етістікті тіркесті бір бөлек айтып беріңдер.

1.Әуеден күбі түсті,Күбінің түбі түсті. (Күннің күркіреуі)

2.Тоғыз белдеу,қос жібек,Екі мұрын,бір шүмек.(Домбыра)

3.Көк лағым көген сүйреді.(Ұршық)

Ізденіс бағыты (Жасыл түспен жазылады). «желтоқсан ызғары» тақырыбында шағын шығарма жаздыру.

Құрамындағы матаса байланысқан сөз тіркестерін айтқызу.Төменде Әнел деген оқушының шығармасынан үзінді.

(Әр оқушының жазған шығарамалары оқылады,матаса байланысқан сөз тіркестерін тауып айттыру.Өте жақсы жазған оқушыларға жасыл түсті 5 ұпай сандары беріледі).

1.Матасу дегеніміз не?

2.Есімді тіркес дегеніміз не? Мысал келтір

3.Ілік септігінің сұрағы мен жалғауын кім айтады? Мысал келтір.Зат есім дегеніміз не?

4.Матаса байланысқан сөз тіркестеріне кім мысал келтіреді?

Бағалау.

3. 
   Теория (Ережені меңгеруі)
   
4. 
   Тәжірибе (Ережелерді іс жүзінде қолдана білуі)
   
5. 
   Сауаттылқ (Орфографиялық,орфоэпиялық заңдылықтардың орындалуы)
   
6. 
   Ізденіс (Берілген тақырып бойынша оқушылардың шығарма жаза білуі).
   

«4» деген баға 16-24 ұпайға қойылады.

«3» деген баға 13-9 ұпай аралығына қойылады.

Үйге тапсырма: 251-жаттығу.

Рефлексия.Бүгінгі сабақта кімге не ұнады?(Оқушылардың жауабынан үлгі)

13. 
    Маған бүгінгі сбақта төрт бағытпен оқығанымыз ұнады.
    
14. 
    Интерактивті тақтадағы тапсырмаларды орынедаған.
    
15. 
    Мен өзімнің іздену бағытынан орташа екенімді білдім,содан жоғары ұпай алу үшін көп оқу керетігін ұғындым.
    
16. 
    Теория бағыты ұнады,өйткені қазақ тілі сабағында бір ережеге сүйенеміз,сол ережені дұрыс меңгерсек,оны жүзеге асырғанда біздің біліміміз болары анық.
    
17. 
    Маған «Кім тапса сол айтып берсін» деген сергіту жаттығуы ұнады.
    

- Балалар,біз сіздермен етістіктің райларын қайталаймыз.Сендердің білімдеріңді тексеремін.Бірнеше тапсырма түрін орындайсыңдар.Сабақты бастамас бұрын 2 топқа бөлініп алайық.Ол үшін мына мақалдардың мәнін ашып алайық.

1.Отан үшін отқа түс, күймейсің.

2.Жүзден жүйрік,мыңнан тұлпар.

Бірінші мақал Отан туралы,екіншісі тұлпар туралы екен.Ендеше топтың аттары – «Отан» және «Тұлпар».

Сайысымызды бастаймыз.

1.Етістіктің райлары дегеніміз не?

2.Етістіктің райлары мен шақтарының арасында қандай ұқсастық пен өзгешелік бар?

3.Етістік райларының қандай түрлері бар?

4.Ашық рай нені білдіреді,қалай жасалады?

5.Бұйрық рай дегеніміз не,қалай жасалады?

6.Шартты рай дегеніміз не,қалай жасалады?

7.Қалау рай дегеніміз не?

8.Қалау райдың қандай жасалу жолдары бар?

IV.Оқулықпен жұмыс (тақтада және дәптерде орындау).

Тақтаға әр топтан оқушыларды кезек-кезек шығарып,етістіктердің шағын анықтату.

Фариза Оңғарсынованың ана тақырыбындағы өлеңін (179-жаттығу) оқушыларға мәнерлеп оқыту.

Өлең кім туралы?Авторы кім?

Ақынның басқа қандай өлеңдерін білеміз?

Өлеңнен бұйрық рай,қалау рай,ашық райда тұрған етістіктерді табыңыздар.

Ашық райдағы етістіктердің қай шақта тұрғанын талдаңыздар.

Бұйрық рай: тыңда.

Қалау рай:салғың келеді,айтқың келеді.

Ашық рай: еккен,түлеткен,күл еткен,тұрған,сарқылмайтын (бұрынғы өткен шақ).

VI.Салыстыру. «Венн диаграммасы»

Қалау рай мен ашық райды салыстыру

-ғы, -гі, -қы, -кі+кел үш жақтың бірінде

-са, -се+игі еді етістік райлары қолданылады,

-ғай, -гей, -қай, -кей сөйлеушінің

шындыққа қатысын білдіреді

Іс-әрекеттің орындалуын қимылдың,іс-әрекеттің

талап ету мағынасын етістік райлары болу-болмау мүмкіндігінің

білдіреді,көбінесе ІІ жақ шартын білдіреді, -са, -се

Адамды түсіне қарап таныма,ісіне қарап таны.

Не ексең,соны орарсың.

Мезгілі жетсе,мұз ерір.

Көп іздеген адам көмбенің үстінен шығар.

Бай болсаң,халқыңа пайдаң тисе игі еді,

Батыр болсаң,жауыңа найзаң тисе игі еді.
VIII. Деңгейлік тапсырмалар

1-деңгей.Ойлан,тап. «Сәйкестік тесті»

2-деңгей «Кім жылдам?» Семантикалық карталарды толтыру.

а) Сөйлем мүшесін талдау.

Шәкәрім Стамбулда болған еді.Үйдің төңірегі қобырап жатыр.Жақсы жаныңа жолдас болар.Екеуінің әңгімеі аяқталмай қалды.

ә) Мақалдардағы етістік райларын анықта.

1.Отан үшін отқа түс,күймейсің.

2.Мың жүйрік арасында бір тұлпар шығады алға.

4

1.Ағааш түрі

2.Әкеңнің әкесі

3.Ұлттық әшекей бұйым

4.Қалыңдықтың бас киімі

5.Пәннің аты

6.Көрнекті ақын

7.Есікті ашатын құрал.

ә) Семантикалық картаны толтыру.Өздік жұмыс.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу.Оқу құралдарын тексеру және сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы тексеремін . Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ тілі- қазақ халхы үшін әдебиет,мәдениет, ғылым мен білім тілі, оқу-ағарту тілі, түрлі іс-қағаздарының тілі.

1989 жылы қазан айында республиканың Жоғарғы Кеңесі қабылдаған Қазақстанның Тіл туралы заңына сәйкес қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе берілді.

Қазақ тілі -өте бай әрі көркем тілдердің бірі.

Тіл білімі

Лексика

Фонетика

морфология

Синтаксис

Сөз таптарын

қарастырады

Тіл дыбыстарын қарастырады

Сөз оның мағыналарын қарастырады

Сөйлем мүшелерін

қарастырады

6. 
   Қазақ тілі қашан мемлекеттік мәртебе алды?
   
7. 
   Әдеби тіл нешеге бөлінеді?
   
8. 
   Әдеби тілдің неше нормасы бар?
   

.

Пәні: қазақ тілі

Оқушылармен амандасу,түгелдеу.Оқу құралдарын тексеру және сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы тексеремін . Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

4. 
   Қазақ тілі қашан мемлекеттік мәртебе алды?
   
5. 
   Әдеби тіл нешеге бөлінеді?
   
6. 
   Әдеби тілдің неше нормасы бар?
   

Тілдегі сөздердің жұмсалу аясы бірдей емес.Халық тіліндегі сөздердің көпшілігі әдебиетте жиі қолданылып,жалпы халықтық нормаға айналады да, біразы қолданылудан шығып қалады. Сөйлеу тіліндегі сөздердің кейбіреулері әдебиетте кездескенімен,олар әдеби нормаға жатпайды.

3. 
   Әдеби тілдің лексикалық нормасы дегеніміз не?
   
4. 
   Лексикалық нормаға қандай сөздер жатпайды?
   
5. 
   Жалпы халыққа ортақ,түсінікті тілді не дейміз?
   

Оқушылармен амандасу,түгелдеу.Оқу құралдарын тексеру және сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы тексеремін . Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

2. 
   Әдеби тілдің лексикалық нормасы дегеніміз не?
   
3. 
   Лексикалық нормаға қандай сөздер жатпайды?
   
4. 
   Жалпы халыққа ортақ,түсінікті тілді не дейміз?
   

Мәтінде бір-бірімен жалғасып,байланысып келетін бірнеше күрделі ой болады. Бір бүтін күрделі,жүйелі ой жазуда бір абзац арқылы көрінеді. Кейде мәтінде негізгі ой жүйесінен ауытқып,жаңа ой,жаңа пікір айтуға көшеді немесе негізгі ойға қосымша ой қосады.Осылар жазуда абзацпен беріледі.

Абзац екі түрлі мәнде жұмсалады. Бірі-мәтінді жаңа жолдан бастап жазғанда,оңға қарай жасалған шегініс. Ол азат жол деп аталады. Екінші –бір азат жол мен келесі азат жол арсындағы мәтін бөлігі.

Жаттығумен жұмыс: 7-жаттығу. Мәтіннің тақырыбы ретінде алынған сөздерге талдау жасаңдар.

Тақтамен жұмыс: Бірнеше сөйлемдер жазып,морфологиялық талдау жасайды.

М.ү з.е з.е б.с ет ж.ө ш

Таң ата жау шабуыл/ға шық/ты.

Ж.е з.е і.с з.е т.с ет өз.е ж.ө.ж

3. 
   Мәтін дегеніміз не?
   
4. 
   Мәтіннің қандай түрлері болады?
   
5. 
   Мәтіннің мазмұны мен тақырыптың байланысы дегенді қалай түсінесіңдер?
   

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;

ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;

б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.