Сынып: 6 . Биология. Күні: 15.01.2015

Плаун тәрiздiлер ерте дәуiрде пайда болған. Олардың казiргi кездегi өкiлдерi көп жылдық мәңгi жасыл шөптесiн өсiмдiктер. Жойылып кеткен түрлерiнiң iшiнде ағаштарыда кездескен. Қазiргi кезде плаундардың 100 – дей түрi белгiлi. Плаун тәрiздiлер тең және әр түрлi споралы өсiмдiктер. Тең споралы плаун тәрiздiлердiң кең тараған өкiлiне шоқпарбас плаун(плаун булововидный – Lycopodium clavatum) жатады.

Ол қарағайлы ормандарда жиi кездеседi. Плаунның сабағы жерге төселiп, тiк және басқа өсiмдiктерге сүйенiп өседi. Төселiп өсетiн сабағынан жоғары қарай ұсақ жапырақтары бар, өркендерi, төмен қарай қосалқы тамырлары жетiледi. Күзге қарай жоғары бағытталып, тiк өсетiн өркендерiнiң ұшында екiден (сиректеу 3-5-тен) спора түзетiн масақтары дамиды. Плаунның сабағының iшкi құрылысы өте қарапайым. Сабақтың сыртын жұқа қабық жауып тұрады. Оның астында жақсы жетiлген қабық қабаты болады. Қабықтың сыртқы қабатында тiрек ұлпасы бар. Сабақтың ортанғы бөлiгiн шеңберлi шоқ алып жатады

Көбеюi. Шоқпарбас плаун вегетативтi, жыныссыз және жынысты жолдармен көбейедi. Вегететивтi көбеюi төселiп өсетiн өркендерiнiң үзiндiлерi арқылы жүзеге асады. Мұндай үзiндiлердiң жас клеткаларынан қосалқы тамырлар, содан соң жас өркендер жетiледi. Осылайша бiр өсiмдiктен бiрнеше жас плаун пайда болады. Кейбiр түрлерi (басқа ағашқа жабысып өсетiндер) өркендерiнiң ұшында пайда болатын бүршiктерi арқылы вегетативтi көбейедi. Бүршiк толық жетiлген соң үзiлiп (0,5м қашықтыққа) түсiп, қолайлы жағдайда өнедi. Мұндай бүршiктер өркенде жылына бiр рет түзiледi. Жыныссыз көбеюi споралар арқылы жүзеге асады. Споралар масақтарында жетiледi. Плаунның спора түзетiн масағының өсiне көптеген үш бұрышты, ұшы үшкiр спорофилдер бекидi. Спорофилл –түрi өзгерген жапырақ. Осы спорофилдерде бүйрек тәрiздi спорангийлер орналасады. «Спорангий» споралар дамитын орын, олардың iшiнде көптеген ұсақ, сары түстi споралар жетiледi. Споралардың барлығының пiшiнi мен мөлшерi бiрдей. Пiсiп – жетiлген споралар спорангийлердiң қабықшасының жарылуының нәтижесiнде жерге шашылады. Плаун тәрiздiлердiң кейбiреулерi (мысалы, Selaginella) әртүрлi споралы өсiмдiктер болып келедi.

Жынысты көбеюi жерге түскен споралардың өнуiнен басталады. Плаун спораларының өнуiнiң екi типi белгiлi. Жер үстi және жер асты типтерi. Бiрiншi жағдайда споралар жерге түскен соң бiрнеше күннен кейiн жер үстi өскiншелерiн бередi. Бұл өскiншелер жартылай сапрофит ретiнде қоректенедi. Олардың жерге төселiп өскен ашықтау – жасыл түстi өскiншелерiнiң астында саңырауқұлақтардың жiп шумақтары (гифалары) болады. Саңырауқұлақтың жiп шумағынсыз өскiншелер өспей қурап қалады. Осылайша жартылай жерге енiп жататын өскiншелер бiр жаздың өзiнде пiсiп жетiледi.

Қорытынды: Плаундар барлық жасыл өсiмдiктер секiлдi фотосинтез процесiнiң нәтижесiнде органикалық заттар түзедi және топырақ түзу процесiне қатысады. Плаундардың практикалық маңызы шамалы. Спораларын көп мөлшерде жинап, дәрi - дәрмек жасауға пайдаланылады. Шөбiн қайнатып, тұнбасын iш жүргiзетiн, несеп айдайтын және өттi тазартатын дәрi ретiнде медицинада қолданылады.
ІҮ. Үй тапсырмасы: 19 параграфтарды оқу, сұрақтарға жауап беру.
Ү. Бағалау

Күні: 23.01.2015 Сыныбы: 6 Пәні: Биология

Тақырыбы:Ашық тұқымды өсімдіктер.

Білімділік мақсаты:Оқушыларды ашық тұқымды өсімдіктердің құрылысы, ерекшеліктерімен таныстыру.Споралы өсімдіктермен салыстырғанда ашықтұқымдылардың айырмашылығы, және олардың қылқандары, көбею мүшелерінің құрылысын анықтау.Ашық тұқымды өсімдіктерді үйрету, адам өміріндегі, табиғаттағы маңызын білдіру.

Дамытушылық мақсаты:Ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту. тұрақты түрдегі ерікті зейін қоюды дамыту.

Тәрбиелігі: Табиғатты сүюге,экологиялық мәдениеттің қалыптасуына тәрбиелеу. . Өз бетінше ойлануға тәрбиелеу. Санитарлық – гигиеналық дағдыларын, салауатты өмір сүру әдеттерін тәрбиелеу

Құрал-жабдықтар: кеппе шөптер, нақпішіндер, суреттер, электронды көрсетілімдер, кестелер, сызбанұсқалар

Сабақ типі: жаңа сабақ

Әдістемелік шешім: сұхбат, әңгіме-сұхбат, кестелер суреттер көрсету, тақтамен жұмыс

І.Ұйымдастыру кезеңі: Жаңа сабақты бастамас бұрын өткен сабақтардағы мағлұматтарды еске түсірейік.

ІІ.Ой қозғау.(өтілген тақырыпты пысықтау) . 1. Көкек мүгі,п Шымтезек мүгі,лаундардың сабақтарының құрылыстары қандай?

2. Көкек мүгі, Шымтезек мүгі,плаундардың жапырағының құрылыстары қандай?

3. Көкек мүгі, Шымтезек мүгі,плаундардың тамырының құрылыстары қандай?

4 . Көкек мүгі, Шымтезек мүгі, плаундардың маңыздары неде? 5. Көкек мүгі, Шымтезек мүгі,плаундар қандай өсімдікке жатады? (қосжынысты,даражынысты,бірүйлі, екіүйлі). 6. Көкек мүгі, Шымтезек мүгі,плаундар қандай жолмен көбейеді? 2. Сұрақ-жауап. 1.Тамыры болғанымен, не себептен көкек мүгі сабағын тік ұстайды? /тірек ұлпасы бар,сабағы бұтақтанбайды/ 2. Көкек мүгі қандай ұлпалардан тұрады? /өткізгіш,тірек,қор жинаушы,жабын/ 3.Не себептен қалың қалың қардың астындағы мүктердің түсі жасыл ? /-14С фотосинтез жүреді/ 4.Көкек мүгінің қай өсімдігінде аталық,аналық жыныс жасушалары жетіледі /аналық жыныс жасушасында аналық, аталық жыныс жасушасында аталықжыныс жасушалары дамиды/ 5.Мүктердің жапырақтарының басқа өс імдіктерден айырмашылығы неде? 6.Гаметофитпен спорофиттің айырмашылығы неде? /жыныстық көбею –гаметофит,жыныссыз-спорофит,мүктер көбінесе жыныссыз жолмен көбейеді/. 7.Шымтезек мүгі қандай жасушалардан тұрады? /өлі, тірі/ 7.Қырықжапырақтылардың жапырақтары әдемі, ал гүлдері қандай болады? /гүлдері болмайды/

Ашықтұқымдылардың ерекшеліктері

Вельвичия Ғажайыбы,Өңтүстік Америкада мыңжылдық секвоийя, туя ағаштары өседі.

1. 
   Электронды оқулықты пайдалана отырып ашықтұқымдылардың ерекшелгімен танысыңыз қарағай, шырша.
   

Қарағай Шырша

3. Оқулықтағы мәтінді қолдана отырып кестені толтырыңыз: