С.Қ. Малыбаев, Н. А. Данияров, А. Ж. Қарсақова

 
 
 
 
 
 
 
 V, км/ч 
 
 
 
V(S) 
                                                                   96
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S, м 
Сурет 4.5.-
 
Дягтерев  әдісімен пойыз жүрісі уақытын анықтау
 
 
4.8 Тежеу есептерінің шешімі 
 
Тежеу  есептерін  жүргізу  барысында  келесі  факторлар  анықталады: 
тежеу  күші,  тежеу  жолының  ұзындығы,  бастапқы  және  соңғы  тежелудегі 
жылдамдық,  тежеу коэффициенті. 
Тапсырма осылай болады: 
- аналитикалық және графикалық тәсілмен пойыз тежеу жолын анықтау; 
- есептік тежеу жолында шұғыл тежеу үшін берілген элемент еңісі бойынша 
пойыз қозғалысының ең үлкен шектік жылдамдығын анықтау.   
Осы  есепте  бастапқы  берілген  шарт  болып: 
р
ν
тежеу  коэффициентіне 
тәуелді 
 - шұғыл  тежеудегі  тең  әсер  ететін  күш  қисығы 
саналады; тежеу орындалатын еңіс өлмемі 
i
, 
( )
V
f
w
b
ox
Т
=
+
00
0
 (минималды еңіс).  
Соңғы  жылдамдық  Vк – бұл  есептік  тежеу  жолының  соңындағы 
жылдамдық,  пойыз тоқтағанда Vк=0 . Анықтау керек болған өлшем Vд. 
Пойыздың толық тежеу жолы келесі формуламен анықталады : 
                                        
Д
П
Т
S
S
S
+
=
,     м, 
 
 
                     (4.25)             
мұнда, 
П
S
 – тежеу алдындағы жол, м; 
  
 – нақты тежеу жолы, м. 
Д
S
Тежеуге дайындалу жолы мына формуламен анықталады: 
   
 
П
Н
П
t
V
S
⋅
⋅
=
278
,
0
,     м, 
 
 
 
(4.26) 
мұнда, 
П
t
 – тежеуге дайындалу уақыты, с, 
-  200 және оданда аз өсті құрам: 
                            

 
 
   
 
р
К
П
i
t
ν
ϕ
⋅
⋅
⋅
−
=
1000
10
7
,     с,   
 
 
(4.27) 
-  200 – 300 өсті құрамда: 
 
 
                                 
р
К
П
i
t
ν
ϕ
⋅
⋅
⋅
−
=
1000
15
10
,                            (4.28)             
-  300 ден артық өсті құрамда:    
р
К
П
i
t
ν
ϕ
⋅
⋅
⋅
−
=
1000
18
12
,                            (4.29) 
Нақты тежеу жолы мына формуламен анықталады: 
 
   
 
i
Д
Д
S
S
∑
Δ
=
,     м, 
 
 
 
 
(4.30) 
 
   
 
(
)
(
)
i
w
b
V
V
S
ox
Т
к
н
i
Д
+
+
⋅
−
⋅
=
Δ
ξ
2
2
500
,     м,   
 
 
(4.31) 
мұнда, 
ξ
 – Баяулататын  күш  әсерінен  пойыздың  баяу  қозғалысының  күші. 
км/сағ.
2
, 
120
=
ξ
км/сағ
2
. 
   
4.8.1  Аналитикалық  және  графикалық  тәсілдермен  тежеу  жолын 
анықтау  
 
Жылдамдық    V
Б
  –дан  V
С 
–ға  дейін  кемігенде  тежеу  алды  жолын 
анықтайды (4.6 формула).  Еңісті  ескергенде,  жылдамдық   
2
К
Н
ср
V
V
V
+
=
 
болғанда  пойызға  әсер  ететін  орташа  күш  мәні  мына  формуламен 
анықталады:  
(
)
i
w
b
ox
Т
+
+
⋅
ξ
. 
Жылдамдық интервалдары 10 км/сағ. және 15 км/сағ. тең деп алынады. 
Осылай  толық  тоқтауға  дейінгі  жылдамдық  өзгерісі  инервалдары  үшін 
пойыздың тежеу алды жолының ұзындығы анықталады.  
Осы есептің графикалық шешімі келесідей болады.  
Қабылданған  масштаб  бойынша  бірлік  тежеу  күштерінің  қисығын 
сызамыз.  Жылдамдықтың  әр  интервалының  шегінде  тежеу  күшін  тұрақты 
және интервалындағы ораша мәнге тең деп алады.  
  
 
 
 
 
 
 
                                                                   97
                            

 
 
 
 
 
 
 
4.3 кесте - Тежеу жолын анықтау 
 
ср
V
, 
км/с
ағ. 
x
w
, 
кгс/тс 
ос
w′′
, 
кгс/тс 
ox
w
, 
кгс/тс
К
ϕ
 
Т
b
, 
кгс/тс
ox
Т
w
b
+
кгс/тс 
i
, 
00
0
 
i
w
b
ox
Т
+
+
 кгс/тс 
S
Д
, 
м
1 2 3 4 
5 
6 7 8 9 10
        V, км/сағ. 
 
 
 
 
     V, км/сағ. 
                                                                   98
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    b
т 
– w
ox
, кгс/тс   
 
 
 
 
 
  S
д
, м 
 
Сурет 4.6. – Графикалық әдіспен тежеу жолының ұзындығын анықтау
 
 
 
4.8.2 Қозғалыс жылдамдығының максимал шектік мәнін анықтау   
 
Абсциссалар өсінде ОА тежеу жолын қалдырады және 
( )
V
f
w
b
ox
Т
=
+
 
қисығы  көмегімен   
V
    қисығын  түрлі  еңістер  үшін,  яғни 
,
 
( )
S
0
=
i
ср
i
i
= ,  
 тұрғызады,
 мұндағы
 
 
  - ең қиын түзетілген еңіс. 
max
i
i
=
max
i
Тежеу  алды  жолы 10.2 формуласымен  анықталады.  
V
Н
  жылдамдығы 
орнына  кез-келген    жылдамдықты    қойып 
E
, 
G
,  Н  нүктелерін  аламыз
, 
сонымен бірге 
 
(
)
0
1
=
i
S
П
, 
(
)
ср
П
i
i
S
=
2
, 
(
)
max
3
i
i
S
П
=
.
  
 
V
Н
    қозғалыс  жылдамдығының  тежеу  алды  жолына  тәуелділігі  (О 
нүктесі)  нөл  арқылы  өтетін  түзуге  жақын  қисық  арқылы  көрсетіледі. 
Сондықтан 
E
,
  G
, 
H 
нүктелерін  О  нүктесімен    түзу  арқылы  қосу  әр  еңіске 
қатысты 
( )
П
S
f
V
=
  тәуелділігін  аламыз.  Осы  түзулердің 
M
, 
N
    және 
P