С.Қ. Малыбаев, Н. А. Данияров, А. Ж. Қарсақова

 
 
 Тап  осы 4.1 кестесімен  бос  жүріс,  тартым  және  тежеу  тәртіптеріне 
арналған 4.2 кестесінің  масштабы  бойынша  бірлік  үдеу  және  тежеу 
күштерінің диаграммасы салынады. 
 
V, км/ч 
                                                                   92
 
 
 
        
           (f
к
 – w
оп
) 
 
 
 
 
 
 
 
 
      w
ох
 
 
 
 (b
т
 – w
ох
) 
 
 
 
 
f
у
, кгс/тс 
 
 
 
 
 
 
 
 
f
з
, кгс/тс 
 
 
Сурет 4.2
 -  
бірлік үдеу және тежеу күштерінің диаграммасын тұрғызу 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                            

 
 
 
кесте 4.2 -  Бірлік үдеу және тежеу күштерін анықтау 
 
                                                                   93
о
V, 
км/ч 
F
к
, 
кгс
 
w′
, кгс/тс 
P
w
W
⋅
′
=
о
о
′
, кгс/тс 
ос
w ′′
, кг
1 2 3 
4 
5
 
 
ос
о
оп
П
К
W
W
W
′′
+
′
=
, кгс 
W
F
−
, кгс 
Q
+
−
=
−
P
W
F
w
f
П
К
П
К
, кгс/тс 
7 8 
9 
 
Тарту тәртібінде 
 
Q
⋅
′′
+
⋅
w
P
w
ос
х
, кгс/тс
Q
Q
+
⋅
′′
+
⋅
=
P
w
P
w
w
ос
х
ох
, кгс/тс 
К
ϕ
 
Т
b
ϕ
⋅
= 1000
кгс/тс
12 13 
14 
15 
 
Бос жүріс тәртібінде  
 
 
                            

 
 
4.5  Бөлімше бойынша пойыз қозғалысының жылдамдық қисығын 
тұрғызу  
 
Жылдамдық  қисығынқұруға  бірлік  үдеу  және  тежеу  күштерінің 
диаграммасы қолданылады. 
Жол  профилі  сызылған  миллиметровка  қағазына  масштаб  бойынша 
ординатасына жылдамдық мәндерін салады.   
Жылдамдық V(S) қисығын  А  стансасынан  қозғалғаннан  салады.  ΔV
1
 
бірінші келтіру, үдеу күштерінің қисығында В нүктесін белгілейді, яғни АВ 
аралығында  қозғалған  пойыздың  орташа  жылдамдығы    ΔV
1
/2.  О 
координаттар  басы  мен  В  нүктесі  арасын  қосып  α  бұрышын  алады,  осы 
бұрыш  қозғалыс  жылдамдығының  өзгеруін  көрсетеді.  Сызғашқа  жанасқан 
бұрыш катеті абсцисса өсімен бұрышын жасайды  α = β. 
Осы  катет  бағыты  бойынша  А  координаттар  басынан  горизонтальмен 
қиылысқанға  дейін  тік  сызық  жүргізу  арқылы  бірінші  жылдамдық 
қисығының мәнін аламыз.   
Келесі  құрулар  да  осылай  жасалады.  Графикалық  тұрғызуларға  қажет 
масштабтар 4.3 кестесінде көрсетілген. 
 
 
  
 
       
V, км/ч  
 
 
 
V, км/ч 
                                                                   94
 
 
 
 
 
 
f
к
 – w
оп 
 
 
 
 
 
 
  
Δ
V
1
   
 
 
 B 
 
 
 
 
 
    
 
          B 
 
    
α
    
Δ
V
1
/2    
 
 
β
 
 
 
 
 
             
 
 
 
 
 
  A   
 
 
 
 
 
    A   
 
 
S, м 
 
Сурет 4.3 
 
Қозғалыс жылдамдығы қисығын тұрғызу   
 
4.6 Пойыз қозғалысы уақытының қисығын құру 
 
Уақыт  қисығын  график  арқылы  анықтау  үшін  жылдамдық  қисығын 
қолданады. . Ол  үшін  А  координаттар  басынан  Δ  тұрақты  қиманы  солға 
қарай алады. Оны мына теңдеуден анықтайды: 
 
   
 
 
 
m
x
k
⋅
⋅
⋅
=
Δ
ξ
60
, 
 
 
 
(4.24) 
мұнда  
x, k, m
 – уақыт, жылдамдық және күш масштабы;  
ξ
=120.  
 
                            

 
 
Уақыт қисығын құруы келесіде болады. Жылдамдық қисығын шартпен 
жеке  бөлімшеге,  яғни  А – В,  В – С,  С -  D жылдамдық  қисығының  сыну 
нүктелері  бойынша  бөледі.  Әр  бөлімше  аумағында  қозғалыстың  орташа 
жылдамдығын  анықтайды.  Солға  Δ  тұрақтысын  жүргізген  соң  К  нүктесін 
алады,  осы  нүкте  арқылы  абсцисаға  перпендикуляр  жүргізеді – КК
1
.  Осы 
перпендикулярға орташа жылдамдық мәндеріне сай жылдамдық қисығынан 
сәйкес нүктелерді проекциялайды.  
КК
1
  түзуіндегі  проекцияларды  нүктемен  қосып  отырады.  Бірінші 
сызықты  А  нүктесінен  жүргізеді.  Ол  АВ
1
  аралығын  өтетін  уақытқа  сәйкес. 
(сурет  4.4). 
Екінші  бөлімше  уақыты  осы  әдіспен  анықталады.  Аралықтың  жалпы 
уақыты ордината өсі бойынша анықталады.  
. 
 
      t, мин   
 
         V, км/ч 
                                                                   95
  
   t
1 
 
 
 
 
 
 
   t(S) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
C 
 
D 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
V(S) 
 
 
 
 
 
 
         B 
  K
1
 
 
 
 
 
 
 
          V
ср
 
 
  K 
 
 
 
 
Δ
 
 
    A    B
1 
 
                                                  
S, м
 
 
Сурет 4.4 – Қозғалыс уақытының қисығын тұрғызу 
      
 
 
 
 
4.7  Дягтерев  әдісімен  бойынша  аралықтағы  жүріс  уақытын 
анықтау  
 
Осы әдіспен жүріс уақытын анықтау үшін АВС теңбүйірлі үшбұрышын 
дайындайды, АВ табаны «у» немесе 1 км-ге тең деп алады, биіктігі ВВ 60m 
тең,  яғни 60 км/сағатына  сәйкес  келеді,  бұл  жағдайда  көрсетілген 
жылдамдық 1 минут ішінде 1 километр қашықтықты өтеді..
 
Басқа  масштабта  орындарлған  кез-  келген  ұқсас  үшбұрышта,  тиісті 60 
(m/у)  масштабында  үшбұрыш  табаны  пойыздың 1 минутта  жүріп  өткен 
жолын көрсетеді.    . 
Пойыз  жүрісінің  уақытын  анықтау  үшін  үшбұрыш  үлгісін  бұрыш 
төбесіне орнатады, және жол өсінде белгілер жасайды (сурет 4.5.). 
Осы белгілермен әр аралықтағы немесе қандайда бір жол элементінде 
пойыз жүрісінің уақытын анықтайды.