С.Қ. Малыбаев, Н. А. Данияров, А. Ж. Қарсақова

 
 
мұнда 
φ
 - вагон  шанағының  геометриялық  сыйымдылығын  пайдалану 
коэффициенті:  
φ
 < 1- жабық  вагондар, 
φ
 > 1 – үсті  ашық  вагондар  және 
φ
 
≈
 1 
цистерналар үшін. 
Платформаның меншікті ауданы: 
 
       
Q
F
f
у
=
,  м
2
/т,  
 
                      
 (1.8) 
мұнда   - платформа еденінің ауданы, м
2
.
           
 
F
Вагонның  ұзына  бойындағы  жүктемесі – вагонның    салмағымен  қоса  
массасының тіркелу осьтері бойынша ұзындығына қатынасы  (8,3 т/м дейін). 
 
2   ПОЕЗДАР ТАРТЫМЫ ТЕОРИЯСЫ 
 
2.1 Қозғалыс кезінде поезға әсер ететін күштер 
 
Поезд  қозғалған  кезде  оған  ішкі  және  сыртқы  күштер  әсер  етеді.  Ішкі 
күштер  поездың  қозғалысына,  яғни  поездың  ішінде  теңестірілетіндіктен, 
оның қозғалу жылдамдығына әсер етпейді. Сыртқы күштер поездың қозғалу 
жылдамдығына әсер етеді. Оларға мыналар жатады: 
-  локомотивтің тартым күші 
K
F
; 
-  тежеу күші, 
T
B
; 
-  қозғалысқа кедергі күштері, 
W
. 
      
   
және 
  күштерін    машинист  реттей  алады,  сондықтан  олар 
басқарылатын  деп  аталады, 
  басқарылмайтын  күштерге  жатады. 
 - 
поездың  қозғалу  барысына, 
  және 
  поездың  қозғалысына  қарсы 
бағытталған. 
K
F
T
B
W
K
F
T
B
W
Барлық  үш  күш  бір  мезгілде  поезға  әсер  ете  алмайды  (тежегіштері 
қосылып  тұрғанда  поезды  тартудың  мәні  жоқ).  Берілген  қозғалу  сәтінде 
поезға  қандай  күштердің  әсер  етуіне  байланысты,  поезд  қозғалысының 
келесі режимдерін ажыратады: 
- тартым  режимі,  оған  қозғалыстың  келесі  теңдеуі  сәйкес  келеді: 
W
; 
F
F
K
У
−
=
- қозғалыстан шығу (бос жүріс) режимі 
W
F
З
−
=
; 
- тежеу режимі 
W
B
F
T
З
−
−
=
. 
З
У
T
K
F
F
B
W
F
,
,
,
,
күштері кгс өлшенеді (1 кгс = 9,8 Н). 
Әдетте  есептеулерде 
  шамаларының  өздерін  емес, 
олардың меншікті мәндерін пайдаланады: 
З
У
T
K
F
F
B
W
F
,
,
,
,
 
       
,
P
F
f
K
K
=
  
(
)
Q
P
W
w
+
=
,  
(
)
Q
P
B
b
T
T
+
=
,  кгс/тс,              
(2.1) 
                                                                   47
                            

 
 
 
мұнда 
P
 - локомотивтің салмағы, тс; 
Q
 - құрамның салмағы, тс. 
 
2.2  Тартым  күшінің  пайда  болуы  және  оны  шектеу.  Ілініс 
коэффициенті 
 
Тартым  күшінің  пайда  болуын  қарастырамыз (2.1-сурет).  Тартымдық 
электр қозғалтқыштың білігінде пайда болатын момент,  тісті беріліс арқылы 
доңғалақ  жұбына  беріледі.  Айналдырушы    момент 
  мына  күштер  жұбы 
арқылы  өрнектеуге  болады:  доңғалақтың  рельспен  жанасуының 
К
М
А
 
нүктесінде әсер ететін   және  
О
 нүктесінің ортасына түскен
. 
1
F
2
F
Егер  доңғалақ рельске жанаспаса, онда оның 
 әсер етуімен айналуы   
  ортасының  қозғалуына  әкелмейді,  өйткені   
  және 
  мен 
  поезд 
үшін  ішкі  күштер  болып  табылады.  Егер    доңғалақты  рельске 
  күшімен 
жақындатса,  онда 
  күшінің  әсер  етуімен  доңғалақтың  рельспен  жанасу 
нүктесінде 
-ге  тең  және  оған  қарама-қарсы  бағытталған 
  күші  пайда 
болады.  Рельстің  бұл  реакциясы  поезға  қатысы  бойынша  сыртқы  болып 
табылады және жанама тартым күші деп аталады. Ол 
 бар болғанда және 
доңғалақтың  рельспен  жанасуы  немесе  ілінісуі  кезінде  ғана  пайда  болады 
және  доңғалақтың  ортасында 
  нүктесімен  үдемелі  қозғалыс  тудырады.  
Доңғалақтың  рельспен  ілінісуі  есебінен  қажетті  тіреу  пайда  болады  (
К
М
О
К
М
1
F
2
F
0
Р
1
F
1
F
3
F
К
М
О
А
  н.), 
одан  тебіле  отырып  доңғалақ  қозғалатын  болады.  Бұл  кезде 
  және 
 
күштері  теңестіріледі  және 
  күшінің  әсер  етуімен  доңғалақ 
1
F
3
F
2
F
А
  нүктесінің 
маңында  айнала  бастайды,  яғни  үдемелі  қозғалыс  жасай  бастайды.  Мұндай 
 күші локомотивтің барлық доңғалақ жұптарында пайда болады 
3
F
 
                                             
K
F
F
=
∑
3
, 
                                             
(2.2) 
 
мұнда 
 -  локомотивтің жанама тартым күші. 
K
F
 
                                                                   48
2.1-сурет Тартым күшінің пайда болу сұлбасы 
 
                                     
1
F
А          
         
3
F
         
 
2
F
К
М
 
     
О
  
   
0
Р