Қозғалыс кезінде, жолдың пішініне байланысты
мәні өзгереді, сәйкес
түрде рельстің реакциясы да өзгереді. Алайда әрбір доңғалақ жұбының
,
ол кезде доңғалақтың рельстермен ілінісу күші бұзылмайтын, белгілі мәнге
дейін ғана артуы мүмкін, яғни мына шарт қажет:
3
F
3
F
O
O
P
F
ψ
≤
3
,
(2.3)
мұнда
- осьтерден рельстерге түсетін жүктеме,
O
P
O
ψ
- ілінісу коэффициенті,
O
O
P
ψ
- доңғалақ жұбының рельстермен тіркесу күші.
3
F
мәні
O
O
P
ψ
артық бола бастағанда, доңғалақтардың жеткілікті тіреуі
болмайды, олардың рельстермен ілінісуі бұзылады да, доңғалақ жұбы
сырғанап айналатын болады. Бұл құбылыс текке айналу деп аталады.
Барлық локомотив үшін ілінісу бойынша тартым күші:
К
Ксц
Р
F
ψ
=
, тс,
(2.4)
мұнда
Р
- локомотивтің ілінісетін салмағы,
К
ψ
- іліністің есептік
коэффициенті.
О
ψ
және
К
ψ
мәндері немен ерекшеленеді?
Ілініс коэффициенті
О
ψ
көптеген факторларға, қозғалу жылдамдығына,
атмосфералық жағдайларға, доңғалақтар мен рельстер құрсаулары бетінің
тазалығына және кейбір басқа факторларға байланысты болады. Сонымен,
рельстердегі майлы дақтар, лай
О
ψ
едәуір төмендеуін тудырады. Жоғары
ылғалдылық кезінде, сәл жаңбыр жауған кезде релсьтерде болатын шаң және
балшық бөлшектері қабық құрайды, ол да
О
ψ
төмендетеді. Қатты жаңбыр
қабықты шайып кетеді де,
О
ψ
мәні ұлғаяды. Доңғалақтардың рельстермен
ілінісуін едәуір жақсартуға локомотив доңғалақтарының астына құрғақ
кварц құмын себу арқылы қол жеткізіледі.
Ілініс коэффициентін тәжірибе жолымен анықтайды. Локомотивтің
ілінісу салмағын есепке алып, локомотив қозғалысының әр түрлі
жылдамдықтарында тартым күшінің сынау уақытында өлшенген аса үлкен
мәндері бойынша ілініс коэффициентін есептейді. Нәтижелерді жинақтап
қорытқан соң қозғалыстың әр түрлі жылдамдықтары кезінде ілініс
коэффициентінің орташаланған мәндерін табады. Мұндай орташаланған
мәнді (жылдамдықтың әрбір мәні үшін) локомотивтің есептік ілініс
коэффициенті
К
ψ
деп атайды.
К
ψ
есептік мәндерін келесі эмпирикалық формулалар бойынша табады:
- тұрақты токты тепловоздар мен электровоздар үшін:
ϑ
ψ
20
100
8
25
,
0
+
+
=
К
,
(2.5)
49
мұнда
ϑ
- локомотивтің қозғалу жылдамдығы, км/сағ;
- айнымалы токты электровоздар үшін,
ϑ
= 0-40 км/сағ болғанда:
-
ϑ
ψ
3
53
7
228
,
0
+
+
=
К
,
(2.6)
ϑ
= 40-150 км/сағ болғанда:
ϑ
ψ
3
413
95
09
,
0
+
+
=
К
(2.7)
2.3 Пойыз қозғалысына кедергі күштер. Жылжымалы құрамның
қозғалысына негізгі кедергі
Қозғалысқа кедергінің келесі түрлерін ажыратады: негізгі және
қосымша.
Жылжымалы құрамның рельстер бойымен қозғалуы нәтижесінде пайда
болатын күштердің жиынтығын негізгі кедергі деп атайды.
Қозғалыстың берілген жағдайлары кезінде ғана пайда болатын, уақытша
әсер ететін күштерді қосымша кедергі деп атайды.
Әдетте есептеулерде қозғалысқа меншікті кедергіні пайдаланады:
- локомотивтің негізгі меншікті кедергісі:
P
W
O
О
'
'
=
ω
, кгс/тс;
(2.8)
- вагондардың негізгі меншікті кедергісі:
Q
W
О
О
"
"
=
ω
, кгс/тс;
(2.9)
- пойыздың негізгі меншікті кедергісі:
Q
P
W
W
O
O
O
+
+
=
"
'
ω
, кгс/тс,
(2.10)
мұнда
P
- локомотивтің салмағы, тс; - құрамның салмағы, тс.
Q
Пойыз қозғалысына жалпы кедергі мына формула бойынша
анықталатын болады:
50
Д
O
ОБ
W
W
W
+
=
, кгс,
(2.11)
мұнда
және
- сәйкес түрде, поезд қозғалысына негізгі және қосымша
кедергі, кгс.
O
W
Д
W
Жылжымалы құрамның негізгі кедергісін толығырақ қарастырамыз. Ол
келесі элементтер қатарынан: ішкі кедергіден, доңғалақтардың рельстер
бойымен айналуының үйкелу кедергісінен, доңғалақтардың рельстер
бойымен
сырғанауының
үйкелу
кедергісінен,
жолдың
жоғарғы
құрылымымен энергияның сейілуінен кедергіден, жылжымалы құраммен
энергияның сейілуінен кедергіден және ауа ортасының кедергісінен
құралады.
Жылжымалы
құрамның
ішкі
кедергісі
текке
айналатын
мойынтіректердегі доңғалақ жұптарының осьтері мойнақтарының үйкелу
кедергісін білдіреді және мына формула бойынша анықталады:
к
о
Б
D
d
Р
W
ϕ
=
, кгс,
(2.12)
мұнда
- ось мойнақтарына түсетін жүктеме, кгс;
О
Р
ϕ
- үйкеліс
коэффициенті,
О
Р
ϕ
- ось мойнағының бетіне әсер ететін, үйкеліс күші, тс;
- ось диаметрі, мм;
- доңғалақ тоғынының диаметрі, мм.
d
K
D
Ішкі кедергіні жеңуге локомотив қуатының 25%-ке жуығы жұмсалады.
Доңғалақ пен рельс арасындағы айналу үйкелісінің кедергісі келесі
түрде құрылады.
Тік жүктеменің
әсер етуімен (2.2-сурет) доңғалақ рельске
жаншылады, ал
O
q
F
күшінің әсер етуімен өзінің алдында рельстердің
деформацияланған металының серпімді толқынын ығыстыра отырып, алға
қарай қозғалады. Бұл кезде
Р
рельс реакциясы нүктесінің
шамаға алға
қарай ығысуы пайда болады, оны айналудың үйкеліс коэффициенті деп
атайды.
m
Егер
Р
күшін доңғалақтың ортасына ауыстырса және құраушыларға
ыдыратса, онда айналудың үйкеліс күші келесі түрде анықталады:
P
R
m
W
ТК
=
, кгс,
(2.13)
мұнда R - доңғалақ радиусы, мм.
Айналудың меншікті үйкеліс кедергісінің 0,3-0,4 кгс/тс құрайды, оны
төмендетуге доңғалақтар мен рельс тоғындарының қаттылығын жоғарылату-
мен, рельстер салмағын ұлғайтумен, бетон шпалдарды қолданумен және
басқа факторлармен қол жеткізіледі.
O
q
51
Достарыңызбен бөлісу: |
