Мектепке дейінгі жасөспірімдерге

141 
баға беруге бірте-бірте үйренеді. Ережелерді білмеу, олардың 
орындалмауы – кіші жастағы балалар арасында қақтығыстардың 
ең көп таралған себебі болып табылады. Құрбыларының 
қоғамында өмірсүру ережелерді игеруді ынталандырады, әсіресе 
мұғалім балаларға оларды сақтауға ақылдылығы мен 
қажеттілігін сезінуін көмектеседі. Ережелерді жүзеге асыру 
оларға ойындарды реттеуге көмектесетінін, әр әрекетте және 
қарым-қатынастарда табысты нәтижеге қол жеткізуге балаларға 
сенімділік әкелетіні өте маңызды. 
Кіші жаста ережелерді игеру сол ережелермен реттелетін 
мінез-құлқы мен қарым-қатынас тәжірибесін жинақтау 
нәтижесінде болады. Кішкентай мектепалды балалардың ойлау 
ерекшеліктері оларды үйренген ережелерді нормаға қорытуға 
мүмкіндік бермейді. Жаңа жағдайға түскен балалар қарым-
қатынас ережелерін қайтадан үйренуді болса етті, қарым-
қатынас тәсілін таңдауда қиналады және де үйренген ереже 
тәртіпті реттеу оларға тоқтатады. Бұл құбылыс, осы ережені 
жалпыланған нысан ретінде қабылдауға білместігімен, яғни 
оның объективті мағынасын түсінуімен байланысты. Дегенмен, 
жеке фактілерді жинақтау - моральдық норманы меңгерудің 
қажетті кезеңі болып табылады, себебі ол түсінуден емес, мінез-
құлқы тәжірибесінен басталады. Ересек адамға еліктеп немесе 
оның нұсқауларын орындаған кезде, бала нормаға сәйкес әрекет 
етеді және содан кейін ғана оны сезіне бастайды. 
Балалар мектепке дейінгі жаста игерген қарым-қатынастар 
ережелері қарапайым және әрқашанда бірдей шешімге ие, яғни, 
бала кіретін жағдайлар бір мәнді болуы керек: қыз жыласа – я, 
ойыншықты түсірсе – көтер, орнына қой. Тек сондай-ақ нақты,
мінез-құлқы мен ереже арасындағы көрнекті байланыс, 
адамгершілік нормаларды тиімді игеруді қамтамасыз етеді. 
Мектепалды кіші жастағы балалар кейбір ережені игеріп, оны 
«қорғауға 
және 
сақтауға» 
жарамды, 
оңы 
бұзбауға 
құрдастарынан талап етеді (бірақ олар өздері бұза алады). 
Мектепалды орта жаста балаларда ережелерді жүзеге асыру 
икемді қатынасы, оларды түсіну ынтасы қалыптасады. 
Сонымен қатар, мектепалды үлкен жастағы балалар әртүрлі 
жағдайларда бірдей ережені қолдануды бірмәнді еместігін 
түсініп, кейбір ережелердің қарама-қайшылығын көреді 
(досыңызға әрқашан да көмектесу қажет пе; төбелескен адам 
әрқашан да кінәлі ме; тәрбиешіге жасаған наразылық өсек 

142 
айтқан ба және т.б.). Балалар ереже мен норманы ұстану үшін 
ақылға қонымды және шығармашылық тәсілдемеде болу өте 
маңызды. Норманың императивтік қызметі ең басынан бастап 
догма емес, сезімі қабылдайтын жағдай қажет. Осыған 
байланысты балаларға арналған әлеуметтік іздену тәжірибелер 
туралы Н.Н. Поддякова көзқарасы аса қызықты. Балалар мінез-
құлқы мен қарым-қатынас тәртіптерін мен нормаларын 
меңгерген соң әлеуметтік, өнегелік құбылыстарда үлкен 
қызығушылықпен және нәтижелі жеке іздену тәжірибелерін 
өткізеді деп ғалым дәлелдейді. Іздену тәжірибе нормаларды 
меңгеру жүріске шығармашылық және саналы сипаттама береді. 

жүктеу 4,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: