Республикасында

 
96 
 
кәсіпкерлікке  кедергі  келтіреді.  Сондықтан  да  АҚШ  конгресі  шағын  бизнеске 
тікелей  бақылау  жасайды.  Конгресс  шағын  бизнесті  қолдау  және  дамыту 
мақсатында бірнеше программа жасады. 
АҚШ шағын бизнесті колдаудың мемлекеттік жүйесі: 
- бюджеттен тікелей дотациялау; 
- мемлекеттік тапсырыстардың бір үлесін шағын кәсіпорындарда орналас-
тыру; 
- шағын бизнеске несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдану; 
- шағын бизнеске салықтық жеңілдіктер беру. 
Негізгі  бағдарлама  бұл  инкубаторлық  бағдарлама.  Инкубаторлар  -  ол 
университеттер,  компаниялар,  федералдық  органдар,  штаттық  басқармалар 
жанында  құрылатын  ұйымдар.  Бұл  ұйымдардың  негізгі  мақсаты  -  жаңа 
кәсіпкерлерге  жан-жақты  көмек  көрсету  болып  табылады.  Себебі  көптеген 
кәсіпкерлер  өз  ісін  бастағысы  келгенімен,  мүмкіндігі  жоқ,  осындай 
кәсіпкерлерге 
инкубаторлар 
көмекке 
келеді. 
Қойылған 
мақсатқа, 
қаржыландыру  көзіне  байланысты  инкубаторлар:  фирмалық,  университеттік, 
жекеше болуы мүмкін. Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаттар: 
- инкубатор клиенттерінің табысына ортақтасу; 
- жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу; 
- жаңа жұмыс орындарын ашу. 
Сауда палаталары да инкубаторларды қаржыландыруға қатысады. АҚШ-та 
шағын  кәсіпорындар  экономикада  жетекші  рөл  атқарады.  Сондықтан  да 
федералдық, штаттық басқару органдары шағын және орта бизнестің дамуына 
үлкен мән беріп отыр, оның дамуына барлық жағдай жасап жатыр. 
Қазір  шағын  кәсіпорындар  жоғары  техналогиялық,  химялық  өнеркәсіп, 
транспорттық  қызмет,  инфарматика,  телекомуникация  салаларына  әр 
тараптандырылып жатыр.  
 
17%
13%
12%
9%
7%
9%
8%
9%
10%
6%
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет көрсету
Құрылыс
Бөлшек сауда
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету
Жылжымайтын мүлік аясында
Қаржы аясында
Көлік 
Көтерме сауда
Білім
Басқа салаларда
 
Сурет 11. АҚШ-тың салалар бойынша кәсіпкерлік қызмет түрлері 

 
97 
 
Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаты:  
- Инкубатор клиентінің табысына ортақтасу; 
- Жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу; 
- Жаңа жұмыс орындарын ашу . 
Сауда  палаталары  да  инкубаторларды  қаржыландыруға  қатысады.  АҚШ–
та  шағын  кәсіпорындар  эканомикада  жетекші  рөл  атқарады.  Сондықтанда 
федералдық,  штаттық  басқару  орындары  шағын  және  орта  бизнесті  дамуына 
барылық жағдай жасап жатын.  
АҚШ  экономикасыда  олар  барлық  техникалық  прогресс  саласында  
жататын барлық жаналықтарды жасауды, игерудің және  өндіріске енгізудің тең 
жартысына жуығы қамтамасыз етеді.  
АҚШ-ғы  Орталық  федералды  әкімшілік  бір  жағдайда  кәсіпорындардағы 
жұмысбастылардың  орта  тізімдік  құрамы  көрсеткішін  қолданады,  ал  екінші 
жағдайда  –  ақша  түріндегі  шығарудың  жылдық  көлемін  пайдаланады. 
Жұмысшылардың  орта  тізімдік  құрамы  көрсеткіші  ауытқудың  жоғары 
амплитудасын  иемденді:  жиһаздық  көтерме  саудадағы  100  адамнан,  мыс  құю 
өнеркәсібіндегі 1000 адамға дейін. Негізгі көрсеткіш ретінде жұмысшылардың 
орташа  тізімдік  құрамының  тұрақты  мөлшерін  тек  Федералды  статистикалық 
бюро  ғана  ұстанады.  Ол  шағын  кәсіпорындарға  кем  дегенде  500  адам  жұмыс 
істейтін кәсіпорындары жатқызды. Айта кететін жайт, АҚШ-та кәсіпорындарды 
бөлу критерийіне көзқарастағы ішкі саланың ғана емес, сонымен бірге фирма-
ішілік  айырмашылықтар  мысалдары  да  кездеседі.  Мысалы,  «Мак  Греухилл» 
компаниясында  50  жұмысшыға  дейін  жұмыс  істейтін  кәсіпорынды  шағын 
кәсіпорындарға, 100-ге дейін – орта, ал 100-ден жоғары және одан да көп – ірі 
кәсіпорындарға жатады. 
50%
25%
25%
Шағын бизнестегі жалдамалы жұмысшылар
Ірі бизнестегі жалдамалы жұмысшылар
Орта бизнестегі жалдамалы жұмысшылар
 
 
Сурет 12. Жалдамалы жұмысшылардың жеке сектордағы үлесі 
 
АҚШ  1953  жылы  шағын  кәсіпкерлік  мәселелері  бойынша  атқарушы 
үкіметтің арнайы органы құрылды – жалпы бойынша орналасқан, 400-ге жуық 
қызметкерлер  бар,  ол  өңірлік  және  120-ға  жуық  жергілікті  бөлімдерден 
тұратын,  тармақталған  жүйесі  бар,  шағын  кәсіпкерлік  әкімшілігі.  әкімшіліктің 
орталық  аппараты  1100  қызметкерлерден  тұрады,  оның  негізгі  қызметкерлері 

 
98 
 
техникалық  және  кеңес  беру  қызметтерін  көрсету,  шаруашылық  жүргізуші 
субъектілер арасында мемлекеттік тапсырыстарды үлестіру, шағын кәсіпкерлік 
субъектілеріне  қаржылық  көмек  көрсету  механизмін  дайындау  болып 
табылады. [15] 
Бүгінгі  таңда  АҚШ-та  7  млн-ға  жуық  шағын  кәсіпорындар  бар.  Негізінде 
әрбір  отбасы  шағын  кәсіпкерлікпен  айналысады  деуге  болады.  Яғни  АҚШ-та 
шағын бизнес кәсіпкерліктің бір түрі ғана емес, өмір сүрудің негізі. Мелекетте 
жыл  сайын  600  мыңға  жуық  шағын  кәсіпкерлік  тіркеліп,  олардың  500  мыңы 
жойылады.  Бірақ  бұл  ешкімді  сескендірмейді,  себебі  американдықтар 
сұраныстың  динамикасына  қарап,  ескі  бизнестерін  жаңа  басқа  бизнеске  қаарй 
бұрып жібереді. 
Американың шағын кәсіпкерлігі сауда, өндірістік орта, қаржылық сектор, 
консалтинг, инновациялық ортада және әлеуметтік қызмет көрсету салаларында 
жақсы  дамыған.  АҚШ-та  ең  алдымен  осы  салаларды  штаттық  және  аймақтық 
орталарында  дамыту  болып  табылады.  Штаттық  пен  аймақтық  ортаны 
қаржыландыруға  байланысты  ұйымдар  құрылған.  Бұл  ұйымдардың  басты 
мақсаты қандай да кәсіпорындарға қаржылық, несиелік түрінде көмек көрсету. 
Мысалға Коннектикут штатын алайық:  
Жапонияда  шағын  бизнеске  ерекше  назар  аударады.  Себебі  шағын 
бизнесті  дамыту  арқылы  Жапония  соғыстан  қираған  елден  жоғары 
технологиялық  дамыған  елге  айналды.  Жапонияның  халық  шаруашылығында 
шағын  және  орта  бизнес  субъектілерінің  саны,  жұмысшылар  саны,  тауар 
айналымы  басқа  секторлармен  салыстырғанда  алдыңғы  қатарда  тұр.  Дәстүр 
бойынша  әрбір  ірі  корпорация  өз  жанында  бірнеше  шағын  кәсіпорын  құрады. 
Бұл  кәсіпорындар  бас  кәсіпорынға  тәуелсіз  болады  және  өздерінің  ұйымдық 
кұрылымын жасайды, жаңа өнімдерді шығара бастайды. 
Жапонияда  шағын  кәсіпорындар  үлесіне:  өндірістік  өнімнің  55%-ы, 
көтерме сауданың 60%-ы, бөлшек сауданың 80%-ы тиеді, Еркін нарықты бәсеке 
шағын  кәсіпорындарға  сыртқы  ортаға  бейімделуіне  көмектеседі.  Мұндай 
жағдайда  мемлекеттік  органдар  шағын  кәсіпорындарға  кұрал-жабдықтарды 
жаңартуға, технологияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты дамытуға көмек 
береді. Жапонияның шағын бизнесті мемлекеттік қолдауының басты ерекшелігі 
-  басымды  бағыттарды  дамытудағы  уақыт  мерзімі.  Басымдылық  бағыттар  бір 
немесе  одан  да  көп  жылдарға  бекітіліп,  кейіннен  өзгеріп  тұруы  мүмкін. 
Мемлекет  шағын  кәсіпорындарға  мемлекеттік  тапсырыстарды  алуда  да 
көмектеседі.  Жапонияда  шағын  бизнесті  мақсатты  түрде  бюджеттен 
қаржыландырады.  Әрбір  министрлік,  әр  ведомство  өз  шығындар  бюджетіне 
шағын  бизнеске  жұмсалатын  қаржыны  кіргізеді.  Шағын  және  орта 
кәсіпорындарға  жеңілдетілген  салық  мөлшерлемесі  қолданылады.  Жапонияда 
шағын және орта кәсіпорындар жалпы ұлттық өнімнің 73%-ына ие болып отыр. 
Жапонияда  шағын  кәсіпкерлікті  ұйымдастырушылық  реттеу  шағын 
кәсіпкерліктің Мемлекеттік корпорациясымен жүзеге асырылады. Жапонияның 
халық  шаруашылығындағы  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  субьектілерің  саны,