Республикасында

 
103 
 
құжаттардың  санын  азайту.  Кәсіпкерлердің  жетпіс  пайызы  оларды  қолдайтын 
аймақтық бағдарлама туралы хабары жоқ. 
Респонденттердің  кәсіпкерлік  қызмет  көрсеткіштерінің  деңгейін  немесе 
өзгерісін бағалаудың үлес салмағы – ұйымдардың іскерлік белсенділігінің жай-
күйі мен үрдістері туралы талдау қорытындылары үшін ақпараттық база болып 
табылады. 
Зерттеу  нәтижелері  ұйымдардың  іскерлік  белсенділігінің  жай  және 
композиттік индикаторлары түрінде жалпыланады. 
Жай индикаторлар ретінде көрсеткіштерді бағалау баланстары (пайызбен) 
қолданылады,  олар  көрсеткіштің  өткен  кезеңмен  салыстырғанда  «өсуі»  және 
«кемуі»  деп  белгілеген  респонденттер  үлестерінің  әртүрлілігімен  анықталады. 
Тізбектік  зерттеу  нәтижелері  іскерлік  белсенділік  көрсеткіштерін  бағалау 
баланстарының уақытша қатарлары түрінде ұсынылады. 
Бағалау 
баланстары 
респонденттердің 
іскерлік 
белсенділік 
көрсеткіштерінің деңгейі мен серпіні туралы пікірлерінің жалпыланған көрінісі 
болып  табылады.  Көп  жылдар  бойы  жүргізілетін  конъюнктуралық 
зерттеулердің  сапалы  ақпаратын  жалпылау  және  талдау  саласындағы 
халықаралық  зерттеулер,  көрсеткіштердің  өзгерісін  бағалау  баланстарының 
уақытша  қатарлары  мен  осы  көрсеткіштердің  өзгеру  қарқынын  сипаттайтын 
сандық  уақытша  қатарлары  арасындағы  едәуір  ара  салмақ  бар  екенін 
дәлелдейді. 
Көрсеткіштерді  бағалау  баланстары  негізінде  іскерлік  белсенділіктің 
композиттік  индикаторы  есептеледі.  Халықаралық  практикада  кең  тараған 
композиттік  индикатор  –  экономиканың  сол  немесе  өзге  секторындағы 
кәсіпкерлік  қозғалыстың  жалпыланған  жай-күйін  сипаттайтын  кәсіпкерлік 
сенімділік индексі болып табылады.  
Іскерлік  белсенділікті  бағалау  нақты  нәтижелердің  қалыпты  (жеткілікті) 
нәтижелермен 
салыстырымдылығына 
негізделеді, 
зерттеу 
кезеңінде 
қалыптасқан  жағдайлар  үшін  мына  деңгейлерде:  «жоғары»,  «сәйкес  келеді», 
«қалыпты  деңгейден  төмен»  бағаланады.  Ұйымдардың  белгілі  бір  уақыттағы 
іскерлік белсенділігі көрсеткіштерін бағалауда мынадай саралау қолданылады: 
«өсуі» («жақсаруы»), «өзгеріс жоқ», «төмендеуі» («нашарлауы»). 
Өнеркәсіпте  кәсіпкерлік  сенімділік  индексі  нақты  қалыптасқан  сұраныс 
деңгейін  (тапсырыстар  портфелі),  дайын  өнім  қорын  (кері  белгімен  алынады), 
сондай-ақ  өнімнің  күтілетін  шығарылымын  бағалау  баланстарының  орташа 
арифметикалық мәні ретінде есептеледі. 
Құрылыста кәсіпкерлік сенімділік индексі тапсырыстар портфелінің нақты 
жай-күйін  және  ұйымдарда  жұмыс  істейтіндер  санының  күтілетін  өзгерісін 
бағалау баланстарының орташа арифметикалық мәні ретінде анықталады. 
Саудада  кәсіпкерлік  сенімділік  индексі  ұйымның  нақты  экономикалық 
жай-күйін,  қойма  қорының  деңгейін  (кері  белгімен  алынады),  күтілетін 
экономикалық  жай-күйді  бағалау  баланстарының  орташа  арифметикалық  мәні 
ретінде  есептеледі.  Саудада  кәсіпкерлік  сенімділіктің  үш  индексі  есептеледі: 
«Тұтынушыларды  сезіну  индексі»,  «Экономикалық  климат  индексі»  және 

 
104 
 
«Сатып  алу  ниетінің  индексі».  «Тұтынушыларды  сезіну  индексі»  соңғы 
жылдағы  экономикадағы  өзгерістер  туралы  тұтынушылардың  субъективті 
пікірлерін сипаттайды. «Экономикалық климат индексі» келесі жылдағы елдегі 
экономикалық  жағдай  туралы  тұтынушылар  пікірін  сипаттайды.  «Сатып  алу 
ниетінің  индексі»  респонденттердің  өз  үй  шаруашылықтарының  қаржылық-
экономикалық  жағдайы  туралы  айтады  және  үй  шаруашылықтарының  ұзақ 
мерзімді  пайдаланылатын  тауарларға  деген  сұранысының  индикаторы  болып 
табылады.  Тұтынушылардың  жалпы  индексі  үш  индекстің  –  бұл  сатып  алу 
ниеті  индексінің,  келесі  жыл  ішіндегі  күтілетін  жинақ  ақша  индексінің  және 
жұмыссыздықты  болжау  индексінің  (соңғысы  кері  белгімен  алынады)  орташа 
арифметикалық индексі сияқты есептеледі.  
Енді кейбір  экономика салаларының іскерлік белсенділік көрсеткіштеріне 
жеке-жеке тоқталайық. 
Өнеркәсіп  кәсіпорындарының  іскерлік  белсенділігі.  2009  жылғы  ірі  және 
орта өнеркәсіп кәсіпорындарында экономиканың осы саласында салыстырмалы 
қолайлы  экономикалық  конъюнктура  сақталғанын  көрсетеді.  Нақтылап 
айтқанда,  респонденттердің  көпшілігі  (87%-дан  астамы)  өнеркәсіптік 
кәсіпорындардағы  экономикалық  ахуалды  «жақсы»  және  «қанағаттанарлық» 
деп бағалады.  
Кәсіпкерлік  сенімділік  индексі  2009  жылы  кәсіпорындар  бойынша 
алдыңғы жылмен салыстырғанда 4 пайыздық тармаққа өсіп, (+4)% құрады. 
Ағымдағы  жылғы  IІ  тоқсанда    2008  жылғы  IІ  тоқсанмен  салыстырғанда 
кәсіпкерлік 
сенімділік 
индексінің 
төмендеуі 
өңдеу 
өнеркәсібі 
кәсіпорындарында белгіленді, ол 14% пайыздық тармаққа азайды, сол уақытта, 
кен  өндіру  кәсіпорындарында  бұл  индекс  2008  жылғы  сәйкес  тоқсанының 
деңгейінде қалды (Сурет 13). 
баланстар, % 
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
II 
то
қса
н
III
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
ІІ 
то
қса
н
ІІІ
 то
қса
н
IV 
то
қса
н
I то
қса
н
ІІ 
то
қса
н
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
 
 
Сурет 13. Тұтастай өнеркәсіп кәсіпорындарының кәсіпкерлік сенімділік 
индексінің серпіні 
 
Өндірістік  қызмет  кәсіпорындарының  іскерлік  белсенділігі.  2009  жылды 
өткен  жылмен  салыстырғанда  кәсіпорындардың  өнімдеріне  сұраныстың  өсуі 
байқалды.  2009  жылғы  ІІ  тоқсанда  өнімге  сұранысты  бағалаудың  өзгеру 
балансы  өткен  тоқсанмен  салыстырғанда  12  пайыздық  тармаққа  өсіп,  ал  2008