Рахымбаев а. Б

3.2. 
Басқарушының
 
стилі
, 
типі
  
жəне
 
əдістері
 
 
Жетекшінің
 
жұмыс
 
стилі
 – 
басқару
 
процесінде
 
жетекшімен
 
қолданылатын
 
жəне
 
оның
 
іс
-
əрекеттеріне
 
адамдардың
 
қатынас
 
ерекшеліктерін
 
анықтайтын
 
қайталанатын
 
əдіс
 
пен
 
басқарушылық
 
əсер
 
ету
 
тəсілдерінің
 
жиынтығы
. 
Басқа
 
жағынан
, 
бұл
 
əлеуметтік
-
саяси
, 
əлеуметтік
-
экономикалық
, 
əлеуметтік
-
психологиялық
 
қатынастардың
 
адамдармен
 
жетекшілік
 
ету
 
процесіндегі
 
жеке
 
түрдегі
 
іске
 
асыру
 
формасы
. 
Жетекшіліктің
 
стилінде
 
жетекшінің
 
ішкі
 
мəдениеті
, 
білімі
, 
тəжірибесі
 
көрініс
 
табады
. 
Жетекшілік
 
стилі
 
ұжымның
 
психологиялық
 
климатына
 
елеулі
 
əсер
 
етеді
. 
Стиль
 
жетекшінің
 
жеке
 
тұлғасымен
 
тығыз
 
байланыста
 
тіпті
 
оны
 
кей
 
кезде
 
басқарушылық
 
қызметтің
 
жазуы
» 
деп
 
те
 
атайды
. 
Жетекшілік
 
стилінің
 
бірнеше
 
класификациясы
 
бар
. 
Бірінші
 
жəне
 
көбірек
 
белгілі
 
классификация
 – 
бұл
 
авторитарлы
, 
либералды
, 
демократиялық
 
стильдер
. 
Авторитарлы
  (
директивалы
) 
стиль
 
жетекшінің
 
ролін
 
асыра
 
пайдаланумен
 
байланысты
. 
Биліктің
 
орталықтандырылуымен
, 
приверженностью
 
к
 
единоначалию
 
сипатталады
. 
Жетекшіліктің
 
бұл
 
стилінде
 
қоластындағылардың
 
бастамасы
 
мен
 
өз
 
болуын
 
шектейтін
 
асыра
 
талап
 
қоюшылық
 
сипаттас
. 
Жетекшілік
 
түсінік
 
беру
 
əдістері
, 
пайымдаумен
 
емес
, 
күштеу
 
əдістерімен
 
іске
 
асырылады
. 
Өкінішке
 
қарай
, 
қазіргі
 
заманғы
 
жас
 
басшылардың
 
көпшілігі
 
осылай
 
ойлайды
 
жəне
 
өткен
 
стильді
 
таңдайды
. 
Бұл
 
стиль
 
үлкен
 
біліктілі
 
қызметкерлер
 
ұжымында
 
төмен
 
нəтиже
 
береді
. 
Либералдық
 
стиль
 
басшының
 
өзіне
 
бағыныштылардың
 
жұмысына
 
араласпауымен
 
сипатталады
, 
орындаушылардың
 
тапсырманы
 
орындамағаны
 
үшін
 
жауапкершлікті
 
талап
 
етпейді
, 
жұмысын
 
бетімен
 
жіберген
, 
өзіне
 
жауапкершілік
   
арқалайды
. 
Кейде
 
бұл
 
стиль
 
бос
 
белбеулік
 
деп
 
аталады
. 
Демократиялық
 
стиль
 
ұжымдағы
 
серіктестік
 
қатынастармен
, 
бағыныштыларды
 
ұжымның
 
негізгі
 
қызмет
 
бағыттары
 
бойынша
 
шешімдерді
 
талқылауға
 
жəне
 
дайындауға
 
тартумен
, 
құқықтар
 
мен
 
міндеттерді
 
өзара
 
бөлісумен
, 
қабылданған
 
шешімдерді
 
орындаған
 
кездегі
 
бағыныштылардың
 
дербестігі
 
мен
 
бастамашылдығын
 
дамытумен
, 
өзара
 
бақылауды
 
кеңейтумен
 
сипатталады
. 
Басшының
 
стильімен
 
жұмысты
 
жетілдіруге
 
болады
. 
Жақсы
 
басшы
 
– 
жақсы
 
психолог
. 
Огайо
 
жəне
 
Мичигана
 
университеттерінде
  (
АҚШ
) 
жүргізілген
 
зерттеулер
 
басшылық
 
стилін
 
анықтаудың
 
матрицалық
 
əдісін
 
жасауға
 
əкелді
. 1996 
ж
. 
Р
. 
Блейк
 
пен
 
Дж
. 
С
. 
Моутон
 
жасаған
 
 
66

басшылық
 
стильдерінің
 
матрицасы
 
басқаруға
 
екі
 
қатынастың
 
əр
 
түрлі
 
комбинацияларының
 
өзара
 
үйлесуін
 
береді
: 
адамдарға
 
қамқорлықпен
 
жəне
 
өндіріс
 
үрдісіне
 
күш
 
сала
 
отырып
 
басшылық
 
жасау
. 
Матрица
 
дегеніміз
 – 
əр
 
қайсысын
 9 
бөлікке
 
бөлген
 2 
шкаланың
 
қиылысуы
 
болып
 
табылады
. 
Тігінен
 
ұжымды
 
басқарудағы
 
адамдарға
 
қамқорлық
 
дəрежесі
, 
ал
 
көлденеңінен
 
өндірістік
 
үрдіске
 
басшылық
 
жасау
 
дəрежесі
 
қойылады
. 
Барлығы
 81 
ұстын
 (9
х
9), 
яғни
 
басқару
 
стилінің
 81 
нұсқасы
 
алынады
. 
Компанияны
 
басқару
 
кезінде
 
мінез
-
құлық
 
нұсқауларының
 
əрқайсысын
 
аталған
 
матрицадан
 
алынған
 
кез
 
келгенімен
 
салыстыруға
 
болады
. 
Р
. 
Блейк
 
пен
 
Дж
 
С
. 
Моутон
 
матрицаның
 5 
шеткі
 
жəне
 
неғұрлым
 
тəн
 
ұстынын
 
сипаттады
. 
1. 
Авторитарлық
 
басшылық
. 
Бұл
 
ұстын
 
басшысы
 
өндіріс
 
туралы
 
қамқорлық
 
болып
 
табылатын
 
жəне
 
ешқандай
 
əлеуметтік
 
қызметті
 
мүлдем
 
жүзеге
 
асырмайтын
 
менеджерлерге
 
тəн
. 
Олар
 
қызметті
 
жанама
 
нəтиже
 
деп
 
таниды
.
Олардың
 
есептеуінше
, 
басқару
 
шешімдерінің
 
сапасы
 
ол
 
қабылдаған
 
бағыныштылардың
 
қатысу
 
дəрежесіне
 
тəуелді
 
емес
. 
Осындай
 
менеджерлерге
 
тəн
 
оң
 
белгіне
 
жоғары
 
жауапкершілік
 
деңгейі
, 
еңбекқорлық
, 
ұйымдастырушылық
 
дарын
, 
зайаткерлік
 
тəн
. 
Бірақ
 
мұндай
 
басшылар
 
мен
 
бағынушылар
 
арасында
 
үнемі
 
қашықтық
 
сақталады
, 
тікелей
 
байланыс
 
пен
 
өзара
 
түсіністік
 
жиі
 
қалыс
 
қалады
, 
топтық
 
тəртіптің
 
қанағаттанарлық
 
деңгейі
 
ғана
 
сақталады
. 
2. 
Əлеуметтік
 
басшылық
  (
либералдық
 
стиль
). 
Бұл
 
ұстын
 
өз
 
бағыныштыларына
 
айрықша
 
назар
 
аударатын
 
басшыларға
 
тəн
. 
Мұндай
 
менеджерлер
 
табыс
 
негізін
 
ұжымдағы
 
сенім
, 
өзара
 
түсіністік
 
ұстау
 
деп
 
санайды
. 
3. 
Өндірістік
-
əлеуметтік
 
басқару
 (
ымырашылдық
 
стиль
). 
Бұл
 
ұстын
 
адамдар
 
туралы
 
қамқорлықтықты
 
өндіріс
 
туралы
 
қамқорлықпенүйлестіре
 
білетін
 
басшығы
 
тəн
. 
Мұндай
 
менеджердің
 
есептеуінше
, 
барлық
 
жағдайда
 
ымыра
-
жақсы
 
шешім
, 
ол
 
нəтижелі
 
басқаруға
 
негіз
. 
Шешім
 
қабылдау
 
үрдісіне
 
бақылау
 
жасау
 
өндіріс
 
үрдісіндегі
 
бақылауды
 
жүзеге
 
асыруға
 
жұмысшалар
 
үшін
 
өтемақы
 
болып
 
табылады
. 
Мұндай
 
белгілердің
 
басшылардың
 
оң
 
белгісі
 
тұрақтылақ
,  
бастаған
 
ісіне
 
құлшыныс
, 
ойлаудың
 
стандарттық
 
еместігі
, 
алға
 
басушылық
 
көзқарастар
. 
Бірақ
, 
өкінішке
 
қарай
, 
көзқарастардың
 
алға
 
басушылығы
 
басқару
 
стилінің
 
өзіне
 
тікелей
 
аз
 
таралады
. 
4. 
Қарапайым
 
басшылық
 
немесе
    «
жұмыстағы
 
демалыс
» 
(
ұйымшылдықты
 
бұзу
, 
берекені
 
кетіру
: 
барлығын
 
уыстан
 
шығарып
 
алу
). 
Бұл
 
ұстын
 
өзінің
 
бағыныштыларына
 
да
, 
өндірістік
 
үрдіске
 
де
 
салқын
, 
сылғырт
 
қарайтын
 
басшыға
 
тəн
. 
Оның
 
есептеуінше
, 
 
67

басқарушы
 
үнемі
 
сырттай
 
сарапшының
 
немесе
 
маманның
 
жəрдеміне
 
жүгіреді
. 
Ол
, 
бəрінен
 
бұрын
, «
өз
 
портфелі
 
мен
 
креслосының
 
сақтаушысы
» 
ғана
. 
5. 
Əміршіл
 
басшылық
 
немесе
 
«
бетпе
-
бет
» 
басшылық
 
«
демократтық
, 
мұратшылдық
 
стиль
). 
Бұл
 
ұстын
 
адамдар
 
мен
 
өндіріске
 
ұқыптылықпен
 
қарайтын
 
басшыға
 
тəн
. 
Ол
 
əлеуметтік
 
саясат
 
саласында
 
да
, 
өндірісте
 
де
 
күштеуге
 
тырысады
. 
Басшылық
 
стильдерінің
 
матрицасы
 
басшылық
 
стильдерін
 
зерттеуге
 
неғұрлым
 
танымал
 
қатынас
 
болып
 
табылады
. 
Ол
 
басшыға
 
өз
 
ұстынын
 
бағалауға
 
ерекше
 
мүмкіндік
 
береді
. 
Менеджменттің
 
əр
 
циклі
 
өзіндік
 
білім
 
мен
 
қабілетті
, 
мінезін
 
талап
 
ететін
 
белгіленген
 
басқарушылық
 
мəнін
 
талап
 
етеді
. 
Осындай
 
нақты
 
рөлдерге
 
арналған
 
барлық
 
мəліметтерге
 
не
 
басшылар
 
əр
 
түрлі
 
архетипті
 
құрайды
. 
Бірінші
 
архетип
 – 
жетекші
, 
екіншісі
 – 
əкім
, 
үшіншісі
 – 
жоспаршы
, 
төртіншісі
 – 
кəсіпкер
. 
Жетекші
 
шешімдерді
 
жүзеге
 
асыру
 
үрдісіне
 
өз
 
мəнін
 
ойнайды
. 
Мұнда
 
адамдармен
 
қарым
-
қатынас
 
жасау
 
қабілеті
, 
əр
 
адамның
 
қарымын
 
тану
 
қабілеті
 
жəне
 
оны
 
толық
 
пайдалануға
 
қызығушылығын
 
бағалау
 
ерекше
. 
 

жүктеу 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: