Рахымбаев а. Б

авторитарлы
 
болуымен
 
сипатталатын
 
тұйық
 
адамдар
 
тобы
. 
Жеке
 
ұйым
 
– 
бірігіп
 
жұмыс
 
жасауды
 
іске
 
асыратын
 
тəуелсіз
 
ашық
, 
өз
 
еркімен
 
құрылған
 
адамдар
 
тобы
. 
Бұндай
 
ұйым
 
жартылай
 
автономды
 
құрылған
 
ұйым
 
жиынын
 
көрсетеді
. 
 
2.3. 
Кəсіпорынның
 
жұмысшыларын
 
басқару
 
 
Кез
 
келген
 
кəсіпкерлік
 
қызметтің
 
жетістігі
 
бизнестегі
 
менеджменттің
 
негізгі
 
элементі
 
болып
 
саналатын
 
кəсіпорынның
 
потенциалымен
 
басқару
 
бағдарламасының
 
дұрыс
 
таңдауымен
 
анықталады
. 
Бағдарламаны
 
таңдау
 
факторларға
 
əуелді
 
болады
: 
кəсіпорынның
 
қандай
 
көлемде
 
потенциалы
 
бар
 
кəсіпорынның
 
потенциалының
 
бəсекелестік
 
қабілеті
 
қаншалықты
 
жоғары
; 
нарықта
 
қандай
 
үлесі
 
бар
 
жəне
 
кім
 
бола
 
алады
 – 
лидер
 
ме
, 
əлде
 
бəсекелес
 
пе
, 
əлде
 
автосайдер
 
ме
? 
кəсіпорын
 
алдына
 
қандай
 
мақсат
 
қояды
 
лидерлік
 
қабілетін
 
одан
 
əрі
 
шыңдау
 
ма
 
əлде
 
лидер
 
болып
 
шығу
 
ма
, 
əлде
 
тура
 
ортасында
 
тапжылмай
 
тұру
 
ма
 
немесе
 
банкрот
 
болмаудың
 
жолдарын
 
іздеу
 
ме
? 
Қойылған
 
мақсатқа
 
байланысты
 
кəсіпорын
 
нарықта
 
жүріс
-
тұрыстың
 
бағдарламасын
 
таңдайды
. 
Кəсіпорынның
 
потенциалын
 
басқару
 
технологиясының
 
келесі
 
кезеңдері
 
мынадай
: 
1) 
құрылымның
, 
динамиканың
 
жəне
 
кəсіпорынның
 
потенциалын
 
қолданудың
 
тиімділігінің
 
бағасы
, 
оның
 
нарықта
 
үлесі
; 
2) 
кəсіпорынның
 
бəсекелестік
 
қабілетінің
 
бағасы
; 
3) 
кəсіпорынның
 
резервтеріне
 
жəне
 
шығындарына
 
талдау
 
жасау
; 
4) 
кəсіпорынның
 
бəсекелестік
 
қабілетін
 
жоғарылату
 
бойынша
 
тактика
 
мен
 
бағдарламаны
 
таңдау
;   
5) 
таңдалған
 
тактика
 
мен
 
стратегия
 
кəсіпорынның
 
бəсекелестік
 
қабілетін
 
жоғарылату
 
бойынша
 
шараларды
 
өткізу
. 
Осылайша
 
нарық
 
жағдайында
 
кəсіпорынның
 
потенциалымен
 
басқару
 
оның
 
бəсекелестік
 
қабілетін
 
басқарумен
 
байланысты
. 
Дұрыс
 
бағдарламаны
 
таңдау
 
үшін
 
менеджер
 
алдымен
 
экономикалық
 
потенциалдың
 
не
 
екенін
 
білу
 
керек
. 
Кəсіпорынның
 
экономикалық
 
потенциалы
 
кəсіпорында
 
бар
 
жəне
 
менеджерлер
 
мен
 
жұмыскерлердің
 
тауарларды
, 
қызмет
 
көрсетуді
 
құру
 
мақсаты
 
мен
 
максималды
 
табыс
 
табуды
 
қолданудың
 
қабілеттілігі
 
бар
 
(
еңбек
, 
материалды
, 
материалды
 
емес
, 
қаржы
 
жəне
 
т
.
б
.) 
экономикалық
 
ресурстар
 
жиынтығы
. 
Кəсіполрынның
 
экономикалық
 
потенциалы
 
үшін
 
төрт
 
негізгі
 
ерекшеліктер
 
сипаттас
: 
1. 
Кəсіпорынның
   
экономикалық
   
потенциалы
   
экономикалық
  
қызметінде
   
нақты
   
мүнкіндіктерімен
   
анықталады
. 
Сонымен
   
қатар
  
 
53

тек
  
қана
  
іске
  
асырылған
 
мүмкіндіктерімен
 
ғана
 
емес
, 
қандай
 
да
 
бір
 
себеп
 
бойынша
 
іске
 
асырылмаған
 
мүмкіндіктермен
 
де
 
анықталады
. 
2. 
Кез
 
келген
 
кəсіпорынның
 
мүмкіндіктерін
 
өндірісте
 
қолданылмаған
 
ресурс
 
пен
 
резервтерге
  (
экономикалық
, 
əлеуметтік
) 
тəуелді
. 
Сондықтан
 
кəсіпорынның
 
потенциалы
, 
қолданылған
, 
өндіріске
 
қолданылмаған
, 
бірақ
 
қолданылуға
 
дайын
 
тұрған
  
белгілі
 
бір
 
резервтермен
, 
ресурстармен
 
сипатталады
. 
3. 
Ресурстың
 
қажетті
 
мөлшерде
 
болуы
 
қажетті
, 
бірақ
 
кез
 
келген
 
бизнесте
 
жетістікке
 
жетудің
 
жеткіліксіз
 
шарты
 
болып
 
табылады
. 
Кез
 
келген
 
бизнесте
 
бірінші
 
орында
 
тұратын
 
тапсырма
 
қолда
 
бар
 
ресурстарды
 
дұрыс
 
қолдана
 
білу
 
керек
. 
Менеджер
 
кəсіпорын
 
потенциалы
 
оның
 
қанша
 
мүмкіндігі
 
мен
 
ресурсының
 
бар
 
болуын
, 
тауарларды
 
жасау
 
мақсатымен
 
оларды
 
қолданудың
 
мүмкіндіктерін
 
жəне
 
максималды
 
табыс
 
табудың
 
да
 
шартын
 
ұмытпай
 
ескеру
 
қажет
. 
4.  
Кəсіпорынның
 
потенциалының
 
деңгейін
 
жəне
 
қорытындысын
 
іске
 
асыру
 
таңдап
 
алынған
 
кəсіпкерлік
 
пен
 
кəсіпорынның
 
ұйымдық
 
құрылымына
 
сəйкес
 
анықталады
. 
Шетелдік
 
бизнестің
 
теория
 
мен
 
жаттығусында
 
кəсіпорынның
 
экономикалық
 
потенциалының
 
төрт
 
ерекшелігінің
 
басын
 
қосатын
 
ұғым
 
болады
. 
Бұл
 
мынандай
 
себептермен
 
түсіндіріледі
: 
бастыста
 
технологиялық
 
бум
 
кезінде
 
негізгі
 
капиталды
 – 
машинаны
, 
станоктарды
, 
құрал
 
жабдықтарды
 
жəне
 
де
 
басқа
 
материалды
 – 
заттай
 
ресурстарды
 
көбірек
 
қалады
. 
Техникалық
 
фактордан
 
тиімділікті
 
алудың
 
мүмкіндігі
 
біткенде
, 
негізгі
 
назарды
   
адамдық
 
капиталға
, 
дəлірек
 
айтқанда
 
жұмыскерлердің
 
мүмкіндіктеріне
, 
олардың
 
жеке
 
потенциалын
 
табысты
 
іске
 
асыруға
 
аударады
. 
Мұндай
 
бағдарлама
 
фирмаға
 
басқа
 
техникалық
 
мүмкіндіктер
 
біткенде
, 
аз
 
табыс
 
əкелмейді
. 
Сондықтан
 
алда
 
келе
 
жатқан
 
фирманың
 
экономикалық
 
потенциалының
 
моделі
 
мынандай
: 
 
Эп
=
Ак
+
Нк
+
Ак
 
 
Эп
 – 
фирманың
 
экономикалық
 
потенциалы
; 
Ак
 – 
адамдық
 
капитал
; 
Нк
 – 
негізгі
 
капитал
; 
Ак
 – 
айналымдағы
 
капитал
. 
Экономикалық
 
капиталдың
 
ең
 
алдымен
 
адамдық
 
жəне
 
негізгі
 
капиталдың
 
барлық
 
көрсетілген
 
элементтердің
 
балансталуында
 
батыс
 
бизнесмендері
 
кез
 
келген
 
кəсіпкерлік
 
қызметте
 
табысқа
 
деген
 
кілтті
 
көреді
. 
Егер
 
батыс
 
бизнесінде
 
адамдық
 
капитал
 
кейй
 
кезде
 
жəне
 
тікелей
 
емес
 
есептелсе
, 
онда
 
бүгінгі
 
таңда
 
адамдың
 
капитал
 
өндірісті
 
 
54

дамуының
 
өзіндік
 
негізгі
 
факторы
. 
Ақша
 
санай
 
алатын
 
батыс
 
бинесмендері
 
адамға
 
ақша
 
салу
 (
сертификацияны
 
жоғарылатуға
 
деген
 
шығындар
 
білім
 
денсаулық
, 
фирманың
 
ақшасына
 
демалыс
 
жəне
 
бос
 
уақытын
 
өткізу
) 
табысты
 
көбейтеді
 
жəне
 
бəсекелестік
 
қабілетті
 
жоғарылатады
 
дейді
. 
Сонымен
, 
кез
 
келген
 
кəсіпорынның
 
экономикалық
 
потенциалын
 
келесі
 
факторлар
 
анықтайды
: 
– 
кəсіпорынның
 
ресурсының
 
көлемімен
, 
саласымен
: 
жұмыс
 
істейтіндер
 
сонымен
, 
негізгі
 
өндірістік
 
жəне
 
өндірістік
 
емес
 
қорлармен
, 
айналымдағы
 
қорлармен
, 
материалды
 
ресурстармен
, 
қаржы
 
жəне
 
материалды
 
ақпаратпен
 
технологиямен
; 
– 
қандай
 
да
 
бір
 
өнімді
 
құрудағы
 
қызметкерлердің
 
қабілеттілігімен
 
(
мамандар
, 
жұмысшы
, 
көмекші
 
персонал
) 
басқа
 
сөзбен
 
айтқанда
 
олардың
 
білім
, 
квалификациясы
, 
психофизиологиялық
 
мотивациялық
 
потенциалымен
; 
– 
менеджмент
 
қабілеттілігін
 
оптималды
 
түрде
 
кəсіпорынның
 
бар
 
ресурсын
, 
дайындығын
, 
талантын
 
менеджердің
 
профессионалды
 
адаптация
 
жəне
 
жаңарту
 
шеберлігін
 
қолданумен
; 
– 
инновациялық
 
қабілеттіліктерімен
, 
өндірістің
 
жаңаруына
 
кəсіпорынның
 
қабілеттілігімен
, 
технологияның
 
ауысуымен
; 
– 
ақпараттық
 
қабілеттілігімен
, 
оны
 
өндірісте
 
қолдану
 
үшін
 
ақпаратты
 
қайта
 
өңдеу
 
қабілеттілігімен
; 
– 
қаржылық
 
қабілеттілігімен
, 
кəсіпорынның
 
несие
 
қабілеттілігімен
, 
ішкі
 
жəне
 
сыртқы
 
қарыз
 
болуымен
. 
Нəтижесінде
 
олар
 
басқа
 
кəсіпорындардың
 
ұқсас
 
қабілеттілігімен
 
салыстырғанда
 
оның
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігінің
 
дəрежесін
 
көрсететін
 
кəсіпорынның
 
жиынтық
 
қабілетін
  (
экономикалық
, 
əлеуметтік
) 
құрады
. 
Кəсіпорынның
 
потенциалының
 
бəсекелестік
 
қабілеті
 – 
дүниежүзілік
 
халық
 
шаруашылық
 
салалық
 
қандай
 
да
 
бір
 
таңдалған
 
стандарттарға
 
тұратын
 
потенциалдың
 
салыстырмалы
 
сипаттамасы
. 
Кəсіпорынның
 
потенциалының
, 
бəсекелестік
 
қабілеттілігінің
 
бағасы
 
үшін
 
батыс
 
бизнесінде
 
əр
 
түрлі
 
тəсілдер
 
қолданылады
. 
Индикаторлы
 
тəсіл
 
оның
 
негізінде
 
фирманың
, 
компанияның
, 
корпорацияның
, 
басқа
 
кəсіпорынның
 
жəне
 
жалпы
 
алғанда
 
ұлттық
 
экономиканың
 
потенциалының
 
бəсекелестік
 
қабілеттілік
 
бағасы
 
көмегімен
 
берілетін
 
индикатордың
 
жүйесі
 
бар
. 
Индикатор
 
деп
 
батыс
 
бизнесінде
 
зерттелетін
 
объектінің
 
параметрлерінің
 
жағдайын
 
формамізді
 
түрде
 
бейнелеуге
 
көмектесетін
 
сипаттамалардың
 
жиынын
 
түсіндіреді
 
жəне
 
олардың
 
негізінде
 
оның
 
функционалдануының
 
нəтижесін
 
жоғарылату
 
бойынша
 
кепілдеме
 
таңдайды
. 
Əр
 
индикатор
 
өз
 
 
55

негізінде
 
зерттелетін
 
объектінің
 
бөлек
 
элементтердің
 
жағдайын
 
көрсететін
 
көрсеткіштер
 
қатарына
 
бөлінеді
. 
Басқа
 
сөзбен
 
айтқанда
 
елдің
    «
денсаулығының
» 
хал
-
жағдайын
 
анықтайтын
, 
одан
 
кейін
 
сауығудың
 
жəне
 
олардың
 
жағдайының
 
жақсы
 
болуының
 
рецептін
 
ұсынуға
 
көмектесетін
 
индикаторлар
 
жүйесі
 
өзіндік
  «
градусник
», 
«
барометр
» 
тəрізді
. 
Дамудың
 
оптималды
 
долын
 
болжау
 
жəне
 
бар
 
потенциалды
 
қолдану
 
жəне
 
басқарудың
 
жаңа
 
бағдарламасы
 
мен
 
тактикасын
 
жасау
 
қажет
. 
Қазіргі
 
уақытта
 
бəсекелестік
 
қабілеттілікті
 
бағалау
 
индикаторлы
 
тəсіл
 
батыс
 
бизнесінде
 
кеңінен
 
қолданады
. 
Мысалы
: 
батыс
 
бизнесмендері
 
өндірістің
 
оптималды
 
орналасуын
 
жəне
 
капиталды
 
салымдарды
 
анықтағанда
 
бірінші
 
елдің
 
потенциалының
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігін
 
зерттейді
. 
Осы
 
мақсатпен
 
басқару
 
мəселелері
 
бойынша
 
Европалық
 
форум
 
халықаралық
 
ұйымы
 
дамыған
 
мемлекеттердің
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігінің
 
деңгейін
 
əр
 
жыл
 
сайын
 
анықтайды
. 340 
көрсеткіштерді
 
жəне
 
экономист
-
эксперттердің
 100-
ден
 
көп
 
бағасын
 
есепке
 
алатын
 
индикаторлар
 
жүйесі
 
қолданылады
. 
Талдаудың
 
мəліметтері
 10 
фактор
 
бойынша
 
топтастырылады
: 
– 
экономиканың
 
динамикасы
 (
экономикалық
 
потенциалдың
); 
– 
кəсіпорынның
 
өндірістік
 
қуаты
; 
– 
нарықтық
 
динамикасы
; 
– 
қаржылай
 
көмек
; 
– 
адамдық
 
капитал
; 
– 
мемлекеттің
 
престижі
; 
–
шикізатпен
 
қамтамасыз
 
етілу
; 
–
сыртқы
 
нарыққа
 
бағдарлау
; 
– 
инновациялық
 
потенциал
; 
– 
қоғамдық
 
тұрақтылық
. 
Əр
 
фактор
 20–40 
біліктегі
 
индикаторлардан
 
тұрады
. 
Бұл
 
палитра
 
менеджердің
 
талантына
 
сендіріске
 
тұра
 
капитал
 
салымдарға
 
дейін
 
салық
 
салудан
 
мемлекеттік
 
қарыздарға
 
дейін
 
сақталуда
. 
Келтірілген
 10 
фактордың
 
бағасы
 
бойынша
 
маңызды
 
индикаторларды
 
таңдау
 
мəселесі
 
пайда
 
болады
. 
Матрицалық
 
əдіс
. 
Бұл
 
əдістің
 
негізінде
 
бəсекеге
 
жəне
 
динамикаға
 
қатысты
 
процесті
 
қарастыру
 
идеясы
 
жатыр
. 
Бұл
 
əдістің
 
методологиялық
 
базасы
 
болып
 
тауардың
 
өмірлік
 
циклының
 
қисығы
 
саналады
. 
Оның
 
қарапайым
 
ережелеріне
 
негізделіп
 70-
жылдардың
 
ортасында
 
«
Бостон
 
консалтинг
 
груп
» 
маркетингілік
 
фирмасы
 
қазіргі
 
кезде
 
əр
 
түрлі
 
кəсіпорын
 
мен
 
салалардың
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігін
 
зерттеуде
 
қолданылатын
 
əр
 
түрлі
 
тауарлардың
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігінің
 
 
56

бағасын
 
сипаттайтын
 
материалық
 
əдісін
 
жасап
 
шығарды
. 
Зерттеудің
 
негізгі
 
құралы
 
екі
 
көрсеткіш
 
негізінде
 
құрылған
 
матрица
 
болып
 
табылады
. 
Тігінен
 
линиялық
 
масштабта
 
нарық
 
сыйымдылығының
 
қарқыны
 
көрсетіледі
. 
Көлденеңінен
 – 
легарифмдік
 
масштабта
 
кəсіпкердің
 
немесе
 
нарықтағы
 
кəсіпорынның
 
үлесі
 
көрсетіледі
. 
Барлық
 
компаниялар
, 
корпорациялар
, 
фирмалар
 
жəне
 
бизнестің
 
басқа
 
бірліктері
 
осы
 
матрицада
 
өзінің
 
параметрлеріне
 
жəне
 
нарықтың
 
шарттарына
 
тəуелді
 
болуына
 
байланысты
 
орналасады
. 
Нарықта
 
көбірек
 
үлесті
 
алып
 
отырғандардың
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігі
 
жоғары
 
болады
. 
Матрицалық
 
əдісті
 
қолдана
 
отырып
 
менеджер
 
мен
 
бизнесмен
 
тек
 
өзінің
 
кəсіпорынының
 
потенциалының
 
бəсекелестік
 
қабілеттілігінің
 
деңгейін
 
ғана
 
емес
, 
сонымен
 
қатар
 
бəсекелестерінің
 
де
 
деңгейін
 
бағалай
 
алады
. 
Содан
 
кейін
 
нарықтағы
 
жүріс
-
тұрыстың
 
бағдарламасын
 
таңдай
 
алады
. 
Матрицалық
 
əдіс
  
америкалық
 
кеңнс
 
беретін
 
фирмалармен
 
кең
 
қолданылады
. 
Біздің
 
де
 
кəсіпкерлердің
 
бəсекелестік
 
қабілдеттілігінің
 
бағасының
 
сенімді
 
құралы
 
болып
 
табылады
.  
 

жүктеу 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: