Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б. О

Ол өте күрделі жəне көп еңбекті керек ететін жұмыс, егер стратегия 
табысты  іске  асып  жатса,  маңызға  ие  болады,  стратегиялық  жүзеге 
асып  жатқанын  бақылау  үшін  жəне  алға  қойған  мақсатқа  жетуіне 
сенімді болу үшін, ұйымдағы басқарушылар жоспар, бағдарлама, жоба 
жəне бюджет жасауы керек, жəне оларды басқарып отыруы керек. 
 
6 кесте 
 
Қызметтің негізгі бағыттары 
Ұйымның даму жоспары 
Тактикалық жоспары 
Диверсификация жоспары 
жоюшылық жоспар,  
 
ҒЗЖ  жоспары 
Маркетинг бойынша жоспар 
Қаржылық жоспар 
Өндірістік жоспар 
Сатып алу жоспары 
Бизнес жоспар 
Жоба бағдарлама жəне жоспар 
Жоба-бағдарлама жəне жоспар 
Стратегиялық 
жоспар 
жүйесін 
функционалдау 
нəтижесі 
стратегиялық  шешім  бір-бірімен  байланысты  жоспарлау  документтің 
жиынтығы,  оларға  стратегияның  шешім  мен  қорларды  үлестіру 
көрсетілген. 
Ұйым  болашақтағы  өзгерістерді  аянбай  күтіп  алу  үшін  ең 
маңыздысы  мақсатты  стратегияны,  бағдарламаны  анықтау,  қорларды 
үлестіру болып табылады. Ал бұл өзгерістер стратегиялық жоспардың 
маңызды нəтижесі ретінде қызмет етеді жəне ғылыми-зерттеу жоспары 
жұмысы (ҒЗЖ) болып кірісуі мүмкін. 
Өнімнің  диверсификациясы,  жаңа  өнімді  бекіту  жəне  пайдасыз 
өндірісті жою мəселесі. 
Қазіргі заманғы ұйымда 4 бір-бірімен байланысты жоспар өңделуі 
керек. 
1.  Қызметтің негізгі  бағыттарды  ең маңызды  болып 10–15 жылғы, 
кейде одан да көп жылдық стратегия болып табылады. 
2.  Ұйымның  даму  жоспары 1 жылдан 5 жылға  дейінгі  уақыт 
аралығында.  Стратегиялық  жоспарлардың  маңыздысы  өнімді  толық 
жетілдіру, жəне жаңа технологиямен жаңа өнім шығаруға ауысу. 
3. Тактикалық жоспардың ұйым ағымының қызметін белгілеу. 
4.  Мақсаттық  мінез  ұстайтын,  бағдарлама,  жоба-жоспарлар:  жаңа 
өнім,  өндіру  жəне  технология,  өндіріске  шығынды  азайту,  экология 
қорларын үнемдеу, жаңа нарыққа кіру жəне т.б. 
Бірінші  екі  топ  стратегиялық  жоспардың  негізгі  өнімі  болып 
табылады. 
 
17

Бұл  жоспарлар  тактикалық  жəне  жоба-жоспарларға  қарай  өзгеруі 
керек,  себебі 1-ші  екі  топ  осылар  арқылы  іске  асады.  Тактикалық 
жоспар  жəне  жобалар  жарым-жартылай  стратегиялық  жоспарлау 
жүйесіне кіреді. 
Қызметтің  негізгі  бағыты.  Бұл  жоспарда  əлі  стратегиялық  деп 
аталады.  Ол  барлық  жоспарлардың  шыңы  деп  аталады,  себебі  ол 
ұйымның мақсаты мен стратегиясын белгілейді. 
Бұл жоспар басқа жоспарларға жөн табуға көмектеседі. 
Бір  уақытта  ол  қызмет  бағыттарында  жəне  нарықты  шешім 
қабылдағанда шек қояды. 
Ұйымның  даму  жоспары.  Ол  жаңа  өнім  шығару  мен  қызмет 
көрсетуде  қандай  шара  қолдану  керек  екенін  анықтайды  жəне  жаңа 
позицияға  шығудың  нақты  жолдарын  көрсетеді.  Даму  жоспары  мына 
сұрақтарға жауап береді. 
Тауарға деген ұйымда қандай шарт жəне қызмет көрсету күтіледі? 
Жаңа  өнім  түрлерін  шығаруда  жеңілдету  мен  олардың  нарықта 
өтімділігін табу үшін ұйымда қандай климат орнату шарт? 
Қолда  бар  қорлар  жаңа  өнім  түрлерін  шығару  үшін  жəне  қызмет 
көрсету үшін қандай дəрежеде? 
Даму жоспары өңдеу үшін жөн табуға қызмет етеді: 
а)  диверсификация  жоспары,  шығарып  жатқан  өнімді  толықтыру 
жəне алмастыру үшін жаңа өнім түрін көрсетеді; 
б)  жою  жоспары,  бұнда  ұйым  қай  элементтен  құтылу  керегін 
көрсетеді. 
Тактикалық  жоспар.  Бұл  жоспарды  сонымен  қатар  «ағымдағы 
қызмет  жоспары»  жəне  «табыс  жоспары»  деп  те  атайды.  Олар 
шығарып  жатқан  тауар  мен  қызмет  өндірістік  жаңа  нарыққа  кіру 
шарттарына бағытталған. 
Ағымдағы  қызмет  жоспары  əр  функционалдық  зонаның 
жоспарымен күшейеді: қаржы, өндіріс, сатып алушылар жəне т.б. 
Бұл  жоспарлар  стратегиялық  жоспардың  бөлігі  болмаса  да, 
стратегиялық жоспарға байланған. 
Тактикалық  жоспар  стратегиялық  жоспардың  бөлігі  болмаса  да, 
стратегиялық жоспарға байланған. 
Тактикалық  жоспар  стратегиялық  жоспардың  іске  асуына  негізгі 
құрал  ретінде  жұмыс  ісейді,  жəне  ең  соңғылардан  ерекшеліктері  бар, 
оны біз жаттығулық жұмыста есепке алуымыз керек. Олар: 
–  тактикалық  жоспарлар  толығымен  стратегиялық  жоспарлармен 
өңделеді; 
–  тактикалық  жоспарды  өңдегенде  мынандай  принцип  ұстанады: 
«Кім  жоспарларды  орындайтын  болса,  сол  оны  оңдейді».  Басқалай 
 
18

айтқанда  егер  стратегиялық  жоспарды  жəне  шешімді  ұйымдағы 
жоғары  басқару  қабылдаса,  онда  тактикалық  жоспар  орта  басқару 
деңгейінде өңделеді; 
– тактикалық жоспар, ереже бойынша қысқа мерзімге жасалынады 
стратегиялыққа  қарағанда,  сондықтан  оның  жүзеге  асыру  тез  жəне 
шыққан өзгерістерге байланысты тез шара қабылданады. 
Нарық  экономикасына  өту  шартында  тактикалық  жоспардың 
құрылымы өзгереді, оңдеу əдісі жəне негізгі бөлімдерді ойлап табу. 
Сонымен  ұйымның  жылдық  жоспары  ереже  бойынша  төрт  негізгі 
бөлімді  кірістіреді:  маркетинг  бойынша  жоспар,қаржылық  жоспар, 
өндіріс жоспары, сатып алу жоспары. 
Нарықтық даму қарым-қатынасы этапына байланысты жəне фирма 
қызметінің қалыптасқан ішкі шарты бойынша, жоспар бөлімін табады 
жəне  оның  маңызы  өзгереді.  Бірінші  орынға  сату  жоспары  жəне 
қаржылық  жоспары  жəне  өндірістік  шығуы  мүмкін.  Əр  стратегияның 
жоспар міндетті түрде бағдарлама жинағымен жəне жоба-жоспарымен 
бекітіледі. Мысалы, ұйымның даму жоспары қысқа, орташа жəне ұзақ 
мерзімді  бағдарламалармен  бекітіледі.  Бағдарлама  өз  кезегінде  нақты 
жоспарлармен бекітіледі. Əр жоба негізгі болып саналмауы, егер оның 
бағасы болса, өңдеу графигі жəне техника-экономикалық параметрі. 
Жоспардың  бейімділік  негізі.  Олар  иілгіш  жəне  күтпеген  ішкі 
факторлардың  өзгерістеріне  бейім  болуы  керек.  Сосын    стратегиялық 
жоспардың  бейімділігін  мінезін  қамтамасыз  ету  үшін  жоспардың 
барлық  түрлеріне,  соның  ішінде  ерекше  тактикалық  жоспар  күтпеген 
жағдайға қандай іс-əрекет қолдануы қарастырылады. Бұл іс-əрекеттер 
белгілі  əдістемелік  қабылдау  жағдай  жоспарлауы  арқылы  іске 
асырылады. Стратегиялық жоспарлау өзінің табиғатына тəн ұсынысқа, 
кеңеске, болжауға сүйенеді жəне оған кейде тəуекел етуге тура келеді. 
Сондықтан  ұйым  басқарушылары  олардың  байсалдары  мен  ойлары 
болмай  қалған  жағдайда  не  істеу  керек  екенін  білулері  керек. 
Жағдайлық  жоспарлар  қандай  дəрежеде  ұйымның  мақсаты  мен 
келетінін  анықтайды.  Жағдайлық  жоспар  артық  жоспарлар  жүйесі 
болып  табылатын  ұйымды  ішкі  ортаның  өзгеріске  дұрыс  шешім 
қабылдайды,  икемделеді.  Бұл  реакция  барлық  жоспар  жүйесінде 
көрінеді  жəне  ең 1-ші    англиядағы  қызмет  жоспарын  осылай 
стратегиялық  бейімделу  жоспары  өз  алдына  жағдай  жоспар 
жиынтығын  көрсетеді,  ұйымның  ішкі  ортасында  пайда  болған 
əрқайсысы  белгілі  бір  жағдайға  қызмет  жасайды.  Жоспарлар  жүлесі, 
бағдарлама,  жобаны  басқарудың  негізгі  функциясын  орындауымен 
бірге  стратегиялық  жəне  тактикалық  қорларды  бөлу  құралы  болып 
табылады,  жоспар  қорларды  бағыт  бойынша  бөлуге  көмектеседі, 
 
19