жауапкершілік жəне этика сияқты салаларда қорытындылау
көрсеткішін дұрыс келтіре алмайды.
Бақылау процесінің 2 кезеңі белгіленген стандарттың нақты жеткен
қорытындылармен салыстырылуы. Бұл кезеңде менеджер күтімінің
жеткен қорытындылармен сəйкес келуін анықтау қажет. Сондықтан
менеджер стандарттардан табылған кемшіліктер қаншалықты қауіп
қатері бар болуына байланысты маңызды шешім қабылдауы керек.
Осы 2 кезеңде бақылаудың процесіне бастапқы іс-əрекеттің шешім
үшін негізі болатын баға беріледі.
Бақылау – бұл критикалық маңызды жəне басқарудың күрделі
функциясы. Басқарудың маңызды ерекшеліктерінің бірі ең бірінші
ескеретін бақылаудың. Бақылау менеджер үшін дəргей болып қала
алмайды. Əр жетекші өзінің қызметіне қарамастан тіпті оған
бақылауды біреу əдейі бөліп бермесе де, ол бақылауды өзінің
міндеттеріне жатқызу керек.
Материалды ресурс саласында бақылау материалды техникалық
қамтамасыз ету, сонымен қатар өндіріс жəне тауарды сатып алу
саласындада анықталады. Еңбек немесе адамдық ресурстар кадрлық
қызметпен, бөлімшенің жетекшіліктермен жəне сол бөлімшедегі
арнайы адамдармен бақыланады. Кəсіпорындағы бақылаудың
маңызды бағыты өндірілетін өнімнің сапасын бақылау болып
табылады, (жұмысты орындау, қызмет көрсету). Сапа объектілердің
ерекшеліктерінің жинақылығын анықтайтын сипаттама болмағандығы
сенімдікті, өнімнің жаңалығын жəне техникалық деңгейін бақылау
қажет. Бұдан өнімнің сапасын барлық баптарда жоспарлаудан
өндірудің соңғы операциясына дейін тексеретін сапаны бақылаудың
кешенді жүйесін құру керек екені анықталады. Мысалы, АҚШ-та
өндірілетін өнімнің барлық түрінің сапалы көрсеткішін өңдеу сапаны
тексерудің əдісі жəне сынақты өткізудің тəртібі сонымен қатар
ақаудың пайда болуының себептерін анықтау оларды коюдың
шарттарын функциясымен енгізетін орталық сапаны бақылаудың
қызметіне жүктеледі. Бақылаудың қызметі өзінің іс-əрекетін өндірістік
бөлімдердің, сонымен қатар сапаны бақылаудың зауыттың қызметімен
сəйкес жүзеге асырады.
АҚШ-дағы фирмалардың сапаны басқарудың негізгі принциптері
келесідей.
1.
Сапаны
жоғарлатуға
бағытталған
жұмыс
фирманың
бағдарламасының міндетті, негізгі бөлігі болуы керек.
2. Сапаны бақылауда негізгі бақылау емес, алдаусыз жұмыс.
3. Жеткізушілер немесе мердігірлер серіктес болуы керек.
4. Қызметкерлердің біліктілігін үнемі жоғарлатып отыру.
32
Бақылау басқарудың фундаментальды элементі болып табылады.
Жоспарлауды,
ұйымдық
құрылымды
жасауды,
мотивацияны
бақылаудан бөлуге болмайды. Ұйым жалпы бақылау жүйесі, осы
барлық элементтердің ең негізгі болып табылады.
Алдын-ала бақылауды жүзеге асырудың негізгі құралы белгілі
ережелерді нақты іске айналдыру, жүріс-тұрыстың пікірлері жəне
рəсімдері. Ұймдарда алдын-ала бақылау 3 негізгі салаларда адамдық,
материалды жəне қаржылық ресурстарда қолданылады. Ағымдағы
бақылау жұмысты орындау негізінде жүзеге асады. Оның объектісі
көбінесе қоластындағы қызметкерлер болады.
Қорытынды бақылау шеңберінде кері байланыс жұмыс
орындалғаннан кейін қолданылады. У. Ньюменнің ойы бойынша
қорытынды бақылаудың екі маңызды функциясы бар. Бірінші
мағынасы мынадай: Егер ұқсас жұмыстар болашақта орындалатын
болса, онда қорытынды бақылау жоспарлауға қажетті ұйымның
жетекшісіне ақпарат беріледі. Екінші функциясы мотивацияға
мүмкіндік туғызады. Бақылау белгілі мақсаттарға жету үшін
проблемаларды анықтауға жəне оған жауап беруге ғана емес, сонымен
қатар ұйымның қызметіне радикалды өзгертулерді енгізу үшін
жетекшілікке көмектеседі. У. Ньюмен менеджерлерге қызметтен
жүріс-тұрысына негативті əсер етулерден құтылу үшін бірнеше
əдістерді ұсынды. Бұл əдістер мыналар.
Қызметкерлермен қабылданатын ойланып жасалған стандарттарды
белгілеңіз. Жетуге болатын, бірақ қатаң стандарттарды белгілеңіз.
Екі жақты қарым-қатынасты белгілеңіз.
Шамадан тыс бақылаудан қашқақтаңыз.
Стандартқа жеткені үшін марапаттаңыз.
Тиімді, бөлу үшін, бақылаудың бағдарламалық сапаттамасы,
сонымен қатар ұйымның жалпы приоритеті жəне оны қолдау керек.
Бақылауды тиімді деп бақыланатын қызмет түріне сəйкес келгенде
атауға болады. Ол объективті түрде өлшену жəне бағалану керек.
Бақылау деп кезінде болу керек. Бақылаудың уақытында болуының
уақыт мағынасы интервалында. Бақылау жоспар сияқты икемді
болатын өзгерістерге бейімді болуы керек. Ең тиімді бақылау бұл
мақсаттарға белгіленген қарапайым бақылау. Бірақ ең маңыздысы
бақылаудың жүйесі тым күрделі болса жəне адамдар бақылаумен өзара
əрекет ететін жəне оны түсінбейтін, қолдамайтын болса, ондай
бақылауды тиімді деп атауға болмайды. Барлық ұйым шығындары
оның табыстары мен артықшылықтарын өсіру керек екенін ұмытпау
керек. Ұйым өз қызметін шетелде жүзеге асырғанда бақылаудың
функциясы қосымша деңгейде күрделенеді. Халықаралық деңгейге
33
шыққан жағдайда кəсіпкерлік қызметте мақсаттар саны көбейеді, онда
бақылауды бұл жағдайда іске асыру күрделенеді. Менеджерлер тек
қана стандарттарды белгілеп, қорытындылауды өлшеп, мемлекет
ішінде өзінің бизнесіне түзету іс-əректтерін жасап қана қоймайды,
сонымен қатар өзінің халықаралық бизнесі үшін ұқсас операцияларды
жүзеге асыру керек. Олардың бизнесі неғұрлым глобальды болса,
соғұрлым бақылау функциясын жүзеге асыру қиын.
Көп ұлтты фирмалар бақылаудың қаржылық емес сипаттарға
фирманың өнім үлесі, еңбек өнімділігі, мемлекеттігі жəне қоғамдағы
фирманың образы, қызметкерлердің моральды деңгейі, профсоюзбен
жəне қабылдап отырған мемлекеттің басшылығымен өзара қарым-
қатынас жатады.
Активті семинарды өткізгендегі студенттердің білім санасын
тексеруге арналған сұрақтар
1. Менеджменттің мəні мен ұғымы.
2. Менеджменттің эволюциясын ашыңыз.
3. Менеджменттегі қандай негізгі мектептерді білесіз?
4. Менеджменттің ғылыми басқару мектебі нені ақытады?
5. Адамдық қатынастар мектебінің негізгі сипаттамасын атаңыз?
6. Менеджментте қандай функциялар бар?
7. Жоспарлау функциясы қалай жүзеге асырылады?
8. Қандай жоспар түрін білесіз?
9. Функционалды жоспардың мəні неде?
10. Тактикалық жоспардың мəні неде?
11. Ұйымның функциясының мəні неде?
12. Менеджменттің ұйымдық принциптерін атаңыз?
13. Басқарудың линиялық құрылымын сипаттаңыз?
14. Басқарудың функционалды құрылымын сипаттаңыз?
15. Басқарудың ұйымдық орталықтандырылған жүйесінің
ерекшеліктері қандай?
16. Басқарудың ұйымдық орталықтандырылмаған жүйесінің
ерекшеліктері қандай?
17. Өкілеттіліктерді деңгейлеу принциптерін атаңыз?
18. Мотивация функциясының мəні неде?
19. Мотивацияның мазмұнды теориясын сипаттаңыз?
20. Мотивацияның процессуалды теориясын сипаттаңыз?
21. А. Маслоудың мотивация моделі?
22. Ф. Херцбергтің мотивация теориясы?
23. В. Врумның мотивация теориясы?
34
Достарыңызбен бөлісу: |
