Электронды қызметтер - сыбайлас жемқорлықты төмендететін тәсіл

Электронды қызметтер - сыбайлас жемқорлықты төмендететін тәсіл

27-кесте. Қызмет алудың электронды формасы, сұхбаткерлердің %-ы .

Салық процедураларын автоматтандыру, оларды жетілдіруге байланысты салық бағытындағы сыбайлас жемқорлық деңгейі кеден қызметтеріне қарағанда төмен. Зерттеудің нәтижелері бойынша бейресми төлемдерді электронды қызмет түріне ауысу арқылы, яғни 4%-дан 0,9%-ға дейін айтарлықтай азайтуға болады.

Басқаларға қарағанда аса сыбайлас жемқорлыққа жол берген қызмет түріне бизнес пен жеке тұлғаларды шекарада кедендік бақылау жатады. Салық қызметтері арасында – заңды тұлғаларды тарату мен ЖК қызметін тоқтату. Сонымен қатар тауарларды кедендік тазалау және шығару қызметіне баса назар аударған жөн, себебі осы қызмет түрі бойынша сұхбаткерлер сыбайлас жемқорлық – мәселе ретінде көбірек қақтығысты (3,5%), сыбайлас жемқорлық қатынасына қатысушылар ретінде аз орын алды (2,6%).

Сыбайлас жемқорлықпен қатысы жоқ қызметтерге салық төлеушіні тіркеу (9,1 балл) және ЖТ үшін берешегі бар/жоқ туралы анықтама беру (9 балл) жатады. Кеден қызметінің басқа қызметтерімен салыстырғанда ең жоғары балға есептесулердің салыстырмалы актісін беру қызметі ие (8,5 балл).

Халыққа (жеке тұлғалар) арналған қызметтер қарапайым әрі қолжетімді болуы керек екендігі бәріне белгілі, алайда зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша халыққа бағытталған кеден қызметтері бизнеске қарағанда қиынырақ болып келеді. Мысалы, халық арасында бейресми төлемдерінің орташа көрсеткішінің көлемі салық қызметтеріне қарағанда кеден қызметтерінде жоғары, ал бизнес үшін кеден қызметтеріне қарағанда салық қызметтері бойынша көрсеткіш жоғары тұр. Кеден қызметі бойынша халық сыбайлас жемқорлықтың жоқтығын салық органына (9 балл) қарағанда төмен бағалаған (7,6 балл). Демек, халыққа арналған кеден қызметтері жетілдіруді, жеңілдетуді талап етеді. Сонымен қатар бизнес кеден заңдылықтары бойынша айтарлықтай сауатты болса, онда халық мәселе туындаған кезде ақсап, мемқызметкерлер алдында қорғансыз болып қалады, олардың 31,1%-ы сыбайлас жемқорлықтың қандай мөлшерде болса да бар екенін мойындайды.

Ережелер мен процедураларды сақтау қымбатқа түсетіндіктен, көптеген мәселелер туындайды. Сондықтан да жемқорлық мәселесін ережелер мен процедураларды міндетті түрде сақтау көмегімен шешу керек, олар анағұрлым ашық, бөтен адамдардың болуын немесе қызметкерлердің түсініксіз функцияларын қадағалау, бейнебақылауды енгізу, заңды бұзу қатаң жазалану арқылы бақылау керек, сонымен қатар ережені бұзу қымбатқа түсетін, атқарылуы тиімді болатын қарапайым кеден мен салық заңдылығын қалыптастыру қажет.

5. Шағымдар

Саылқ төлеушіні тіркеу (0,9%), тауарлардың құнына қосымша тексеріс жүргізу (0,5%) қызметтері бойынша шағымдану аз болған.

28-кесте. Қызметтер бойынша меморганның әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымдану, %

29-кесте. Өңірлер бойынша меморгандардың әрекетіне/әрекетсіздігіне шағымдану (шекарадағы кедендік бақылау қызметін есепке алмау), %

Шағымдану себептерінің болуы қызмет алу барысында әкімшілік кедергілердің бар екнедігін білдіреді. Сондықтанда бұл көрсеткішті жеке қарастырған жөн. Егер республика бойынша қызмет алушының орташа 1,8%-ы мемлекеттік кіріс органдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымданатын болса, онда 7,9%-ы шағымдануға себеп болып табылатын әкімшілік кедергілермен қақтығысқан.

Кеден қызметтері арасында шағымдануға себепті бизнесті шекарада кедендік бақылау (25,3%), тауар құнына қосымша тексеріс жүргізу (11,8%) туғызады және салық қызметтері арасында заңды тұлғаны тарату, ЖК қызметін тоқтату (9%).

30-кесте. Қызметтерге байланысты шағымдануға себептер болды, %

31-кесте. Шағымдануға себеп болды, өңірлерге шаққанда (шекарадағы кеден бақылау қызметін есепке алмау), %

Шағымдануға себеп болған сұхбаткерлердің 7,6%-ы ішінде босқа уақыт өткізгілері келмейтіндіктерінен 3,3%-ы шағымданбайды, ал 2,9%-ы мұның пайдасы жоқ деп есептейді. Қызмет алушылардың бір бөлігі шағымдану салдары өздеріне зиян болып тиеді деп санайтындары өкінішті (2,1%). Яғни бұл шынайы өмірде орын алып отырғандығын білдіреді.

Шағымдану пайдасыз деп белгілеген сұхбаткерлердің басым бөлігі шекарадағы кедендік бақылау (бизнес) (8,2%), тауарлардың құнына қосымша тексеруді жүргізу (5%), тауарларды жіктеу жөнінде алдын ала шешімдер қабылдау (3,5%) қызметтерін аттап көрсетті.

Шағымданғаннан кейін өзіме зияны тиюі мүмкін деп қорқатындардың басым бөлігі де осы қызметтер бойынша кездеседі: шекарадағы кедендік бақылау (бизнес) (9,8%), тауарлардың құнына қосымша тексеруді жүргізу (3,5%), тауарларды жіктеу жөнінде алдын ала шешімдер қабылдау (2,4%).

Шағымдануға себеп бола тұра уақытымды босқа шығындаймын деп шағымданғысы келмейтіндер мына қызметтер бойынша кездеседі: шекарадағы кедендік бақылау (бизнес) (7,7%) және заңды тұлғаларды тарату мен ЖК қызметін тоқтату (6,5%).

Сұхбаткерлердің 1,8%-ы шекарадағы кедендік бақылау (бизнес) қызметі бойынша қалай шағымдану керек екендігін білмейді, ал қалған басқа қызметтер бойынша бұл көрсеткіш 0,3-0,9% деңгейінде.

32-кесте. Неліктен шағымданбадыңыз (қызметтер бойынша), %

Шағымдарды қабылдау және шағымдарды қарастыру нәтижелеріне қанағаттану 6,8 балды құрайды. Бизнес өкілдері салық қызметтері бойынша шағымдарды қабылдау және шағымдарды қарастыру нәтижелеріне көбірек қанағаттанады, халық – кеден қызметтері бойынша.

33-кесте. Қанағаттанушылықты бағалау, %

Салық қызметтері бойынша шағымдарды қабылдау процедурасымен қанағаттану деңгейі 59,4% құрайды, ал кеден қызметтері бойынша 29% тең, салық қызметтері бойынша шағымдарды қарастыру нәтижелері бойынша – 56,5%, ал кеден қызметтері бойынша – 31,2%.

Меморганның әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымданған сұхбаткердердің 1,6% ішінен сұхбаткердің 0,2%-ышағымдарды қарастыру мерзімін бұзғаны туралы хабарлады.

35-кесте. Шағымдарды қарастыру мерзімдерін бұзу, %

Сұхбаткерлердің 67,2%-дан астамы меморганның әрекетіне (әрекетсіздігіне) қалай шағымдану керектігін біледі. Тұрғындарға қарағанда бизнес өкілдері көбірек хабардар болып келеді.

Сұхбаткерлердің 80,0%-ы шағымдану процедурасы бойынша ақпараттың қолжетімділігін көрсеткен. Бизнес өкілдеріне және салық қызметтері бойынша шағымдану процедурасы туралы ақпарат көбірек қолжетімді.

Салық қызметіне қарағанда кеден қызметтері бойынша халықтың білім деңгейі 10%-ға төмен (50,5%). Салық және кеден қызметтері туралы ақпарат сұхбаткерлердің 80%-ына қолжетімді.

36-кесте. Ақпараттың қолжетімділігі және шағымдану процедурасын білу, %

Қарағанды облысынан басқа аталған өңірлер шағымдану процедурасы бойынша қолжетімді ақпарат жеткіліксіз екендігі бойынша ерекшеленеді.

Кеден қызметтері бойынша шағымдану процедурасы туралы білу деңгейі аз өңірлерге Жамбыл, Ақтөбе, Қызылорда облыстары мен Астана қаласы жатады. Берілген өңірлердің арасында Ақтөбе облысы жоғары деңгейдегі ақпараттың қолжетімділігімен көзге түседі.

37-кесте. Өңірлер бойынша ақпараттың қолжетімділігі мен щағымдану процедурасын білу (кеден бекеттерімен), %

Меморганның әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымданудың ең үлкен үлесі тауарларды кедендік тазалау және шығару, сондай-ақ есептесулердің салыстырмалы актісін беру бойынша қызметтерге қол жеткізу барысында байқалады.

Бизнеске арналған кедендік бақылау, тауар құнын қосымша тексеруді жүргізу қызметтері, ал салық қызметтері арасында заңды тұлғаны тарату және ЖК қызметін тоқтату үлкен көлемде шағымдану себептері бар екендігін білдіреді, яғни қызметтеге қол жеткізу барысында әкімшілік кедергілердің туындайтындығын көрсетеді. Аталған қызметтер меморганға сенбегендіктен (пайдасыз, зияны тиеді деп қорқу) олардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымданғылары келмейтіндігімен ерекшеленеді.

Салық қызметтеріне қарағанда кеден қызметтері бойынша шағымдану процедурасына қанағаттану төмен, бұл меморган тарапынан қызмет алушыларға қажет ақпараттың жетіспейтіндігін білдіреді. Кеден қызметтерін алушыларға, оның ішінде тұрғындарға шағымдану процедурасын түсіндіруге көп көңіл бөлу керек.

Мемлекеттік кіріс органдарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану процедурасы бойынша салық қызметтері бойынша өз жұмыстарын жетілдіру керек өңірлерге Ақтөбе, Алматы, Қарағанды және Маңғыстау облыстары, ал кеден қызметтері бойынша Жамбыл, Ақтөбе, Қызылорда облыстары мен Астана қаласы жатады.

4. 
   
   жүктеу 9,1 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: