-тарау. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру негіздері

44 
Кәсіпкерлік қызметті  ұйымдастыру
Кестенің соцы
Еңбекакы төлеудің 
разрядтары
Тарифтік
коэффициенттер
Еңбекақы
төлеудің
разрядтары
Тарифтік
коэффициенттер
4
1,24
15
2,74
5
1,33
16
2,95
6
1,43
17
3,17
7
1,54
18
3,43
8
1,66
19
3,67
9
1,78
20
3,94
10
1,91
21
4,24
11
2,05
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастыру мынадай қағидаларға 
негізделеді:
-   еңбек  ұжымының  нәтижелері  мен  жұмсалған  еңбектің 
саны мен сапасын объективті көрсететін мөлшерде жұмыс- 
керлерге сыйақы белгілеу;
-   кәсіпорынның еңбекақы төлеуді ұйымдастырудағы жұмыс- 
керлерге  жалакы  көлемін  белгілеу,  еңбекақы  жүйесі  мен 
нысандарын таңдаудағы дербестігі;
-   мемлекеттің ең төменгі жалақы көлемін белгілеуі;
-   жалақыны  еңбек  жағдайы  және  тұрғылықты  аудандар 
бойынша дифференциациялау.
Қазіргі  кезде еңбекақы төлеудің ұтымды  нысаны мен жүйесін 
таңдау  әрбір  кәсіпорын үшін  маңызды.  Жұмыскерлерге  еңбекақы 
төлеу  жүйесі  мен  нысандары  шаруашылық  жүргізудің  барлық 
деңгейлерінде  өндірісті тиімді  басқару  мен  жұмыс  күшін  ұтымды 
пайдалануға,  адам  капиталының  дамуына  материалдық  негіз  жа- 
сайды.  Шаруашылық  жүргізуші  субъектілерде  персоналдарға  ең- 
бекақыны  есептеу  жэне төлеу  үшін  оның  мерзімді  және  келісімді 
нысандары  қолданылады.
Мерзімді  еңбекақы  жағдайында  жүмыскерлерге  төленетін 
сыйақы  (төлемақы)  нақты  орындалған  жүмыс  уақытына  байла- 
нысты  болса,  келісімді  еңбекақы  өндірілген  өнімнің,  орындалған 
жүмыстың,  көрсетілген қызметтің көлеміне карай төленеді.
Мерзімді  еңбекакы  өнім  өндіру  (жүмыс  орындау,  қызмет 
көрсету)  көлеміне  қарамастан  жүмыс  істеген  уақытта  сағаттық

1-тар ay. 
Кәсіпкерлік кызметті ұйымдастыру негіздері 
45
иемесе  күндік  еңбекақы  мөлшері  бойынша  жұмыста  болған 
уақытына төленеді.  Өндірген өнімін немесе орындалған жүмысын 
мөлшерлеуге  болмайтын,  яғни  атқарған  жұмыс  көлемі  мен  санын 
анықтау мүмкін емес жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік 
еңбекақы төленеді. Мысалы, кәсіпорын басшыларына, каржы жэне 
есеп  бөлімінің қызметкерлеріне жэне т.б.
Мерзімдік  еңбекақының  мынадай  екі  негізгі  жүйесін  бөліп 
көрсетуге болады.  Олар:  жай мерзімді жэне мерзімді  сыйақылы.
Жай  мерзімді  еңбекақы  жүйесінде  жұмыскердің  жалақысы, 
оған  берілген  разрядтің  тарифтік  мөлшерлемесі  немесе  штатта 
көрсетілген лауазымдық оклад бойынша нақты  орындалған уақыт 
көлеміне байланысты анықталады.
Мерзімді  сыйақылы  еңбекақы  жүйесінде  жұмыскерлердің  та- 
рифте  немесе  штатта  көрсетілген  жалақысына  қосымша  сыйақы 
төлеу мүмкіндігі қарастырылады. Мұндай сыйақы белгілі бір сандық 
жэне сапалық нәтижелерге қол жеткізгені үшін белгіленеді.
Мерзімді еңбекақы келесі формула бойынша есептеледі:
ЕАМ = ТМ*ПУ, 
(1)
мұндағы:  ЕАМ -  мерзімді еңбекақы төлеу;
ТМ  -   біліктілік  разрядына  сәйкес  белгіленген  тарифтік  мөл- 
шерлеме;
ПУ -  нақты  пайдаланылған (орындалған) уақыт.
Келісімді  еңбекақы  жұмыскердің  нақты  еңбек  нәтижесіне 
байланысты  анықталады.  Яғни,  мұнда  еңбекақы  жұмыскердің 
өндірген  өнім (орындаған жұмыс,  көрсеткен қызмет)  көлемін бел- 
гіленген келісімді бағаға көбейту арқылы есептеледі. Ал, келісімді 
баға  белгіленген  жұмыс  уақытында  өндірілуге  тиісті  өнім  көлемі 
мен  сапасына  негізделіп  белгіленеді.  Келісімді  еңбекақы  келесі 
формула бойынша есептеледі:
ЕАК = КБ*ӨК, 
(2)
мұндағы:  ЕАК -  келісімді еңбекақы төлеу;
КБ -  өнім бірлігі үшін белгіленген келісімді баға;
ӨК -  өндірілген өнім (орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет) 
көлсмі.

жүктеу 7,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: