Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 марта 2014 года №258 «о стратегическом плане Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2014 2018 годы»

Пайымы: Қазақстан экономикасының дамуының негізгі драйвері ретінде тиімді қызмет етуші және әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне кіріктірілген, республиканың әрбір азаматының өзінің еліне мақтаныш сезімін дамытуға ықпал ететін білім беру мен ғылымның озық жүйесі.

Инфрақұрылымды дамытудың 2015 - 2019 жылдарға арналған "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде мектепке дейінгі ұйымдарда орын тапшылығы мәселесін шешу үшін 19 балабақшаны салу жоспарланған, оның 14-і пайдалануға берілді.

2016 жылы толық емес күн болатын шағын орталықтардың саны 2 208 бірлікті құрады. 2014 жылмен салыстырғанда олардың саны 517 бірлікке қысқарды (2014 жылы – 2 725 бірлік, 2015 жылы – 2 408 бірлік, 2016 жылы –
2 208 бірлік).

Сонымен қатар жекеменшік мектепке дейінгі ұйымдардың желісін кеңейту бойынша жұмыс жүргізілуде. Үш жылдың ішінде олардың саны 876 бірлікке артты және 2 336 бірлікті құрады (2014 жылы – 1 460, 2015 жылы –

2016 жылы мемлекеттік тапсырыстың жалпы санынан (412,9 мың орын) 42,8% (177 мың орын) 1 931 жекеменшік мектепке дейінгі ұйымға орналастырылды (2013 жылы - 988, 2014 жылы – 1 029, 2015 жылы – 1 043).

Мектепке дейінгі ұйымдардың санының артуы педагог кадрлар санының өсуіне оң ықпалын тигізді. 2014 жылмен салыстырғанда педагогтардың саны 10,5 мыңға артты және 84,7 мың адамды құрады (2014 жылы – 74,2 мың адам, 2015 жылы – 80,8 мың адам, 2016 жылы – 84,7 мың адам). Сонымен қатар, кәсіби білімі бар кадрлар тапшылығы байқалады. 82,2 мың педагогтардың 29,7 мыңы (36,1%) «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» мамандығы бойынша білімі бар (2014 жылы – 31,8%, 2015 жылы – 35,1%, және 2016 жылы – 36,1%).

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мазмұнын жаңарту мақсатында Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың стандарты жаңартылды және үлгілік оқу бағдарламасы әзірленді.

1.2) Негізгі проблемаларды талдау

1. 1 жастан 3 жасқа дейінгі балалардың мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен төмен деңгейде қамтылуы.

2016 жылы Қазақстанда 1-3 жастағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 30,6%-ды құрады. Бірақ, көрсеткіш ЭЫДҰ елдерінің орташа көрсеткішіне жақындады.

1-3 жастағы балалар Қостанай, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарында ҚР бойынша орташа көрсеткіштен 2 есе артық қамтылды. Осы өңірлердің көрсеткіштері Данияда ерте жастағы балаларды қамту көрсеткіштерімен салыстыруға болады және ЭЫДҰ бойынша орташа мәннен
2 есе артық. Қарағанды және Оңтүстік Қазақстан облыстарында 1-3 жастағы балаларды қамту сәйкесінше 18% және 24,4% артты.

2. Мектепке дейінгі кәсіби білімі бар кадрлардың тапшылығы.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі кадрлық мәселесі арнайы кәсіби дайындықты меңгермеген педагогтардың басым болуы болып табылады.

3. Инклюзивтік білім беру үшін жағдайдың жеткілікті жасалмауы.

Республикада 10% (2015-2016 оқу жылдарында - 10%) мектепке дейінгі ұйымдарда инклюзивті тәрбие мен оқытуға жағдай жасалған. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінде жан басына қаржыландыру негізгі білім беру қажеттіліктері бар балаларды тәрбиелеу мен оқытудың шығындарын қарасытрмайды.

1.3) Тәуекелдерді басқару

2.1) Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері.

2014-2016 жылдар аралығында апатты мектептер саны 99 бірлікке азаюы байқалуда (2014-2015 оқу жылы – 136 бірлік, 2015-2016 оқу жылы - 69 бірлік, 2016-2017 оқу жылы – 37 бірлік).

Үш ауысымды мектептердің саны 11-ге дейін ұлғайды (2014-2015 оқу жылы - 95, 2015-2016 оқу жылы – 87, 2016-2017 оқу жылы –106).

«Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде 2015-2016 жылы елімізде 35 мектеп ашылды, бұл 27 мектепте үш ауысымды және 5 мектепте апаттылықты жоюға мүмкіндік берді.

2017 жылы 118 мектептің құрылысына Ұлттық қордан 68,1 млрд тг. көлемінде қаражат бөлінді, жылдың сонына дейін 76 мектепті іске қосу күтілуде.

Республиканың орта білім беру жүйесін ЭЫДҰ елдерінің білім беру жүйелерімен құрылымды түрде интеграциялауды қамтамасыз ету үшін Министрлік Назарбаев Зияткерлік мектептері тәжірбиесін және 12 жылдық білім беруге кезең-кезеңімен ауысуды ескере отырып орта білім беру мазмұнын жаңарту бойынша жұмыс жүргізуде.

2016-2017 оқу жылы елімізде дарынды балалар үшін контингенті 65,2 мың оқушылар бар мамандандырылған 125 білім беру ұйымы жұмыс істеуде.

2016-2017 оқу жылында республиканың 3 289 мектебінде инклюзивті білім беруге жағдай жасалды, бұл барлық мемлекеттік мектептердің 46,3 %-ын құрайды (2014-2015 оқу жылында -30%, 2015-2016 оқу жылында – 44,8%).

Инклюзивті білім беруге ең аз жағдай жасалған мектептердің саны, пайызбен есептегенде Қызылорда облысында 12,3%, Шығыс Қазақстан облысында 16%, Қарағанды облысында 24,7% байқалады.

Инклюзивті білім беруге ең көп жағдай жасалған мектептердің саны, пайызбен есептегенде Астана қаласында (66,3%) және Қостанай (63%),

Орта білім беру жүйесіндегі білім беру процесі негізінде қосымша білім беру арқылы іске асырылатын тәрбиелеу компонентімен үздіксіз байланыста.

Білім беру жүйесінде балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдары желісінің азаюы байқалады, 2015 жылмен салыстырғанда 26 бірлікке (2015 жылы – 860, 2016 жылы - 834).

2016 жылы қосымша біліммен қамту 1 928 682 бала санын (65,8%) құрады, бұл 2015 жылмен салыстырғанда 228 109 балаға артық (2014 жылы - 1 590 724 немесе 60,5%, 2015 жылы – 1 700 573 немесе 61,9%).

Жалпы білім беретін мектептерде спорт түрлері бойынша спорт секцияларының желісі артуда. 31 мың спорт секциясы жұмыс жасауда.

Балалардың өсуі мен дамуын жүйелі бақылау өскелең ұрпақ денсаулығының жағдайын күнделікті бақылау жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. 2015 жылы мектептерде 6 243 медициналық кабинет жұмыс жасады. Мектеп оқушыларына медициналық қызмет көрсетуді 260 дәрігер және 7 525 медбике қамтамасыз етеді. Бұдан басқа созылмалы аурулары бар 507 мың балалардың 20 мың (4%) мектеп оқушысы арнайы медициналық топтарда айналысады.

Соңғы үш жылда 512 Кбит/сек жылдамдығымен кеңжолақты интернетке мектептердің қол жетімділігі 62,8%-дан 81,6%-ға дейін ұлғайды (2014 жылы – 62,8%, 2015 жылы – 75,9%, 2016 жылы – 81,6%). Жаңа модификациялы пәндік кабинеттері бар мектептердің үлесі 45%-ды құрайды.

2015 жылдың 1 қазанына қарағанда 1 070 (15%) мектептерде электрондық оқыту жүйесі енгізілді.

Білім беру сапасы ең біріншіден білім беру ұйымдарының педагог қызметкерлердің сапалық құрамымен анықталады.

2014-2015 оқу жылымен салыстырғанда орта, білім беру жүйесінде 6 805 адамға педагогикалық кадрлар үлесінің үлкею үрдісі байқалуда (2014-2015 оқу жылы - 297 293, 2015-2016 оқу жылы - 325 184 адам, 2016-2017 оқу жылы – 304 098 адам).

Мұғалімдер беделінің жоғарылауына, олардың кәсіби өсуіне «Үздік педагог», авторлық бағдарламалар конкурсы және т.б. септігін тигізеді, олардың жеңімпаздары материалдық және рухани жағынан көтермеленеді.

2013 жылмен 2015 жылдар аралығында деңгейлік бағдарламалар бойынша біліктілікті арттыру курстары «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы мен «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының Педагогикалық шеберлік орталығымен өткізілді. Деңгейлік бағдарламалар бойынша елде 48 236 мұғалімдер оқытылады (2013 жылы – 15 126 адам, 2014 жылы – 16 518 адам, 2015 жылы – 16 592 адам).

2016 жылы біліктілікті арттыру курстарында жаңартылған бағдарламалар бойынша кестеге сәйкес 74 мыңнан астам педагогтар оқытылды.

2016-2017 оқу жылында республиканың 2 500 мектебінде 5-11 класс оқушыларына арналған «Робототехника» элективтік курсы енгізілді.

«НЗМ» ДББҰ 5-11 сынып оқушылары үшін «Робототехника» элективті курсын енгізу шеңберінде робототехника бойынша 80 тренер дайындалды және жалпы білім беру мектептерінің 2 999 информатика мұғалімдерін оқыту жүргізілуде. Оқыту аймақтардағы интеллектуалдық мектептердің базасында өтуде. «Робототехника» элективтік курсының негіздерін қарастыру, LEGO MINDSTORMS EV3 Education табымен танысу, құрастыру элементтері мен роботтарды бағдарлау мүмкіндіктері берілуде.

Бала өмірінің сапасын арттыру үшін құқықтық және әлеуметтік кепілдігін қамтамасыз ету.

2016 жылдың 1 қазанына 18 жасқа дейінгі бала саны 5,3 млн., 2015 жылы – 5,5 млн., 2014 жылы – 5,3 млн. құрайды. Оның ішінде 140 мың даму мүмкіндіктері шектеулі балалар (2014 жылы – 158 мың., 2015 жылы – 143 мың.), 28 мыңнан астам жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар (2014 жылы – 32,4 мың., 2015 жылы – 29,6 мың.), 11 мыңнан астамы девиантты мінез-құлықты (2014 жылы – 10,4мың., 2015 жылы – 11,6 мың.). 2016 жылы 5 мыңнан астам қадағалаусыз қалған балалар анықталады (2014 жылы – 4,7 мың., 2015 жылы – 6,4 мың.).

Балалары бар отбасыларын мемлекеттік қолдау шаралары неғұрлым жүйеленуде.

Отбасы құндылықтарын, ата-ана жауапкершілігінің, балалық шақты қорғаудың басымдылықтарын, балаға қатысты барлық зорлық-зомбылықтың және жазалаудың барлық нысандарына төзбеушілікті насихаттайтын Қазақстан Республикасында отбасылық және гендерлік саясаттың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру бойынша іс-шаралар жоспары іске асырылуда.

Балалардың құқықтық ақпараттануы артуда және балалардың қоғамдық ұйымдарға қатысу сауаттылық деңгейінің артуы көбеюде.

2014 жылмен салыстырғанда балалардың өз құқықтары туралы хабардар болу деңгейі 11,8%-ға артты (2014 жылы – 58%, 2015 жылы - 63%, 2015 жылы – 69,8%).

Шалғай елді мекендерде тұратын 97,8% оқушылардың білім алуға қол жеткізу құқығын іске асыру үшін, сапалы және қауіпсіз тасымалдаумен қамтамасыз етілген (2015 жылы – 91%).

Аз қамтылған отбасыларынан шыққан балалардың 100%-ы мектептік тегін ыстық тамақпен қамтылған.

Бала құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағытының бірі әлеуметтік жетімдікті азайту.

28,4 мың жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың ішінен 21,2 мың бала (2014 жылы – 23,6 мың., 2015 жылы – 21,6 мың.) отбасыға орналастырудың баламалы нысандарымен (қамқоршы, патронат, асырап алу) қамтылды.

2016 жылы жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарда 7 236 бала (2014 жылы – 9,1 мың, 2015 жылы – 8,0 мың) тәрбиеленуде.

Әлеуметтік жетімдік пен отбасылық сәтсіздіктің негізгі себептері: материалдық және баспана қиындықтары, бейәлеуметтік өмір салтын ұстанатын (маскүнемдік, нашақорлыққа салыну) отбасылардағы адамдар саны, некесіз туудың артуы (29%), ана мен әке болуға деген жеккөрініштілік, отбасы және отбасы тәрбиесі құндылықтарының нашар насихатталуы, бала тәрбиесіне ата-аналардың жауапкершілігінің төмендеуі, қарқынды көшіп-қону процесі.

Қазақстандық азаматтарды материалдық жағынан ынталандыру жүйесі құрылды - баланы қорғаншылыққа алушыларға 10 АЕК, патронаттық тәрбиешілерге 9-10 АЕК, баланы асырап алушыларға 75 АЕК мөлшерінде жәрдемақы төленеді.

ҚР Бас Прокуратурасының деректері бойынша, 2016 жылы 2 мыңнан астам балаға қатысты қылмыс, балалар арасында – 3 мыңнан астам құқықбұзушылық жасалған (2014 жылы – 7 284, 2015 жылы – 3 796, 2016 жылы – 3 343).

Девиантты мінез-құлықты кәмелетке толмағандарды әлеуметтік-психологиялық оңалту үшін 7 арнайы білім беру ұйымды және ерекше режимде ұстайтын 1 білім беру ұйымы қызмет жасайды.

Республикада 20 кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтары қызмет жасауда, оларда өмірдің қиын жағдайына тап болған балаларға, ата-аналарына (заңды өкілдеріне) кеңестік, құқықтық, психологиялық,педагогикалық пәрменді көмек көрсетіледі. Соңғы үш жылда 11 470 ата-аналарға және балаларға көмек көрсетілді.

Қазақстанда Президент Жарлығымен Отбасы күні - мерекесі белгіленді, қыркүйектің әр екінші жексенбісінде тойланады.

Жыл сайын әлеуметтік қауіпті жағдайға тап болған балалы отбасының үлесі, жалпы санынан 0,01%-ға азаюда (2014 жылы – 12 469 отбасы, 2015 жылы – 12 324 отбасы, 2016 жылы – 11 778 отбасы).

2016 жылы Бас Прокуратураның деректері бойынша елімізде кәмелетке толмағандар арасында аяқталған суицидтің 175 жағдайы және 411 әрекет жасағандар тіркелген, бұл аяқталған суицидтің 2015 жылмен салыстырғанда 12,9% азайғандығын көрсетеді (2014 жылы – 192 аяқталған суицид және 509 әрекет, 2015 жылы - 201 аяқталған суицид және 485 әрекет).

Суицидтің негізгі себептері ішкі отбасылық шиеленіс - 23 (11,4%), өмірдің қиын жағдайы - 7 (3,5%), өмірге қанағаттанбауы - 7 (3,5%), табыспаған махаббат - 6 (3 %), 137 (68%) суицидтің себебі анықталмаған.

Орта білім беру жүйесінде мынадай мәселелер орын алуда:

2016-2017 оқу жылында республика бойынша ШЖМ саны жалпы көрсеткіштерге қарағанда қысқаруда, олардың үлесі 42,7%-ды құрайды. Оларда білікті мамандардың тапшылығы орын алуда, материалдық-техникалық қамтамасыз ету денгейінің төмендігі байқалуда. Жаңа модификациялық оқу кабинеттері жоқ мектептер: физика 33,7%, химия 39%, биология 39,3%, математика 29,3% және лингофондық кабинеттер 49%. 2015 жылғы ҰБТ қорытындысы бойынша ШЖМ орта балы республикалық көрсеткіштен (74,67 балл) төмен, яғни 4,45 балл.

2016 жылы 834 ұйымның 380-і типтік ғимаратта орналасқан. Мектептен тыс ұйымдарда балаларды қосымша біліммен қамту 22,2%-ды, мектеп үйірмелері мен секцияларында – 33,3%-ды құрайды. Жас туристер, техниктер, натуралистер станцияларының саны жеткіліксіз. Қосымша білім беру ұйымдарының басшылары, педагогтарі және мамандары жүйелі біліктілік арттыруды қажет етеді.

Арнайы білімі бар педагог кадрларға сұраныс артып отыр, әдістемелік қолдау қажет, инклюзивті білім беру мәселесі бойынша жалпы білім беру мектептердегі педагогтардың біліктілігін арттыру қажет.

Білім беру ұйымдары арнайы оқу-әдістемелік кешендермен қамтылуы төмен денгейде (көру қабілеті нашар балалар үшін Брайл шрифтісімен жазылған оқулықтар).

5. Оқытуда инновациялық технологиялар толық түрде қолданылмауда. Сапалы білімге қол жетімділікке жетуде мектептердің жоғары желідегі Интернетпен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі әсер етеді, сонымен қоса сандық ақпараттық ресурстар саны да. Оқушылардың ақпараттық технологияларға қол жеткізу мүмкіндігі шектелген. Мектептердің әлемдік білім беру интернет ресурстарына шығу көрсеткіштері төмен деңгейді сақтап қалуда.

6. Балалардың өз құқықтары туралы жеткіліксіз хабардар болуы

Қоғамның реформалануы, әлеуметтік саралау, өмір сүру деңгейінің төмендеуі, отбасының қолайсыздығы және өзге де факторлар балалар құқықтарына әсер етеді.

Осал топтағы балалардың әлеуметтік шеттелуі (жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, мүгедек - балалар, әлеуметтік қатерлі жағдайдағы балалар).

2016 жылдың қорытындысы бойынша балалар ұйымдарындағы балалардың 18%-ы жетімдер. Қалғандары - ата-аналары тірі бола тұра жетімдер, олар ата-ана құқығынан айрылған, қамау орындарында, іздеуде, ұзақ уақыт емделуде жүргендер .

Балалармен қатігездік қарым-қатынас жағдайлары азаймауда: физикалық, эмоционалды, балаларға қатысты жыныстық зорлық-зомбылық, олардың негізгі қажеттіліктерін елемеу.

Мектеп оқушыларының мінез-құлық факторлары денсаулық жағдайына әсері ерекше алаңдаушылық тудырып отыр.

Баланың жиі күйзеліске түсуі аяқталған суицид санын арттыруға әкеледі.

Кәмелетке толмағандар арасында алкоголді пайдалану, шылым шегу және нашақорлық мәселелері шиеленісе түсуде: балалардың 20%-ы спирттік ішімдікті қолданады, жасөспірімдердің 50% шылым шегеді, 17% - есірткі қолданады.

Балалар арасында және кәмелетке толмағандарға қатысты құқықбұзушылық жасалуда, анықталған балалар құқығын бұзушылық саны да төмендемеуде.

2016 жылдың қорытындысы бойынша білім беру ұйымдарында 5,5 млн. балаға 12 мың. астам мектеп психологтары, әлеуметтік педагогтар, қамқорлық органдарында 300 астам мамандар жұмыс істейді. Жалпы балалар санынан әлеуметтік-педагогикалық қызметпен тек 0,2% қамтылған.

Әлеуметтік-психологиялық, консультациялық және құқықтық қызметтерге тек қана кәмелетке толмағандар ғана емес, сонымен қоса олардың ата-аналары, заңды өкілдері қажет етеді.

1.3) Тәуекелдерді басқару