ПоәК 042-18 53/03-2014 11. 09. 2014 ж. №2 басылым

Сиымдылығы 250-350 см3 екі колбаға 100 см3 зерттелінетін су құйылады.Бір колбаны сулы моншада 60 С-қа дейін қыздырады, екінші колбадан ауа температурасындағы иісін анықтайық.Осы мақсатпен колбаның ауызын тығынмен жауып шайқайды.

Судың дәмі минералды судың құрамынан, температураға және газдарға байланысты сезілудің негізгі 4 түрлі дәмін ажыратады: тұзды, қышқыл, тәтті, ащы.

Бар дәмдік сезілулерді – дәм деп атайды.

Күмәндану жағдайында суды 5 мин. қайнатады және суытады.Сыналатын суды аз бөлікпен ауызға, оны ішпей толтырады және 3-5 сек ұстап тұрады.Дәм интенсивтілігін 5 баллды бағамен бағалайды.0 балл – дәмі жоқ, 1 балл - өте әлсіз, 2 балл - әлсіз, 3 балл – білінбейді, 4 балл – есептеулі, 5 - өте нашар.

Иісі дәм интенсивтілігі 2 баллдан аспауы керек, ал хлорлау кезінде – 1 балдан аспауы керек.

Дәмі және иісінің гигиеналық маңызы, бұл интенсивтілігі 2 балл суды пайдаланумен шектеледі, қалыпты иісте мен дәмдердің интенсивтілігі 2 баллдан жоғары болса, бұл суда биологиялық активті заттардың жасанды иістер мен дәмдердің болуы судың стк суымен ластанғандығын көрсетеді.

Ауыз суы – түссіз болуы керек.Табиғи судың түсі онда өсімдік қалдықтарының таралуы нәтижесінде күмәнді заттардың болуына негізделеді, ол суда сарғыш реңді береді.

Судың түсін филтрленген судың түсін тек дистилденген сумен салыстыру арқылы анықтайды.Сынамасы бар цилиндрді ақ қағаз бетінде суды түссіз, ашық сарғыш түрде сипаттап, қарастырады.

Жұмыс барысы

А. Түс шкалаларын шақыру Несслер цилиндр жинағын әзірлейді.№ 1, .№2.3-кестеде көрсетілген сәйкестікпен араластырады.Шкаланы қараңғы жерде сақтайды.

Б. Сыналатын суды фильтрлі және оптикалық тығыздығын көк-ашық филтрлі 443 км кюветте өлшейді.Бақылаушы болып дист. Су табылады.Алынған оптикалық тығыздық бойынша- калибрлі графикте түс шамасын градуспен анықтайды.

Табиғи су әлсіз реакцияға ие.Сілтіліктің ұлғаюы оның ластануын көрсетеді.Судың қышқыл реакциясы гуминді заттардың болмауын немесе суға өндіріс су стоктарының түсірілуі нәтижесінде болады.Олсуға қышқыл дәм береді.Ауыз суының активті реакциясы рН 6,0-9,0 болуы керек.

Сапалы реакция индикатор бойынша анықтайды.Ол үшін пробиркаға сыналатын суды құйып, оған индикатор қағазын салады.Осыдан кейін қағаздың боялғанын, Универсалды индикатор рН шкаласымен салыстырады.

Судың жануартекті органикалық заттармен ластануының негізгі көрсеткіштері болып – аммиак тұздары және азотты қышқыл табылады.

Бұл әдіс Несслер реактивтерімен боялған біріктірулерді түзетін аммиак әдістеріне негізделеді.

Бұл әдістің мәні егер азотты қышқыл Грисс реактивімен ақшыл қызғылт түс берсе, интенсивтілігі нитрит құрамына пропорционал болса.

Пробиркаға 10 мл сыналатын су құйып, 0,5 мл Грисс реактивтерін құяды, 5 мин сулы моншаға қыздырады, бояу интенс. белгілейді.

Пробиркаға 10 мл сыналатын суды құйып, 0,2 мл сегнетті тұз қосып, араластырады.0,2 мл Несслер реактивін қосып, тағы араластырады және 10-15 мин кейін боялу интенсивтілігін анықтайды.

Нитриттің құрамын мына формула бойынша анықтайды:

Х=С*50 / ?, мл/дм3

С- калибрлі график бойынша табылған нитрит мөлшері, мг / дм3

50 – стандартты ерітінді көлемі, см3

? – таңдауға алынған сынама көлемі, см3

Қалдықты активті хлор мәні - соммалы қалдық хлоры, бос қалдық хлоры және хлорамминді хлорды қосады.

Стақанға немесе колбаға 100 мл анализденген суды арластырып, 2-3 тамшы 5 н тұз қышқылы ерітіндісін құйып титрлейді.Ақшыл қызғылт түске боялғанша метилоранж ерітіндісін қосып отырады.

Бос активті хлордың Х1 құрамын формула бойынша анықтайды.
№14, 15 тәжірибелік сабақтар

Тақырыбы: Ас тұзын сынау

1. МЕМСТ 13685-84 бойынша сапасына органолептикалық баға беру.

Сыртқы түрі: біркелкі, кристалды, себілгіш таза.

Дәмі және иісі: 5% тұз ерітіндісі тек тұз иісі болу керек, ал йодталғаг тұз үшін йод иісі болуы мүмкін.

Түсі: экстра сұрпы үшін – ақ, басқа сұрыптарда – сарғыштау.

2. Ас тұзының физико-химиялық қасиеттерін зерттеу

3. Ас тұзының қасиетін анықтау үшін тұз ерітіндісін белгілі бір концентрациямен – рассол дайындайды.

2.1 Рассолдың күштілігін анықтау.Ерітіндінің тығыздығы бойынша әзірлейді.

Құралдар: 1,005-1,2 сиымдылықты ареометр, 100 мл цилиндр.

Жұмыс барысы: зерттелінетін ерітіндіні 15-25 С-ге дейін жеткізіп, цилиндрге құяды да, ареометрмен тығыздығын есептейді.Рассолдағы NaCl – ды төмендегі кестеден табады.

Ерітіндінің тығыздығына байланысты натрий хлордың құрамы.

Ас тұзының ерітіндісін фенолфталеинмен титрлеу қажет.

Құралдар: зертхана таразылары, 50-100 мл колбалар, ерітінді, дист су.

Жұмыс барысы: 20 мл ерітіндіні мақтаның көмегімен филтрлейді, колбаға құйып, 5 тамшы 2% фенолф және араластырып, 0,1 Н NaOH ерітіндісімен титрлейлі, қызғылт түс болғанша, ол түс 1 мин ішінде кетпеуі керек.

Рассолдың қышқылдығын мына формула бойынша есептейді:

Х=5*К ,мұндағы

К – титрлеуге кеткен сілті мөлшері, мл;

2.3 Қышқылдықты азайту әдісі

Кейде рассолдың қышқылдығын азайтуға тура келеді.Ол үшін 1 л рассолға 1 г борды салып, одан кейін араластырып, қышқылдығыг анықтайды. Нәтижесінді 1 г бор 1 л рассолды неше градусқа төмендеткенін біле аламыз.

Қышқылдықты 5ºТ-ге дейін төмендету үшін бордың мөлшерін мына формула арқылы анықтайды:

Х=(a-5)*b/б, мұндағы

А- рассол қышқылдығы

Б – 1 л рассолға 1 г борды салғаннан кейінгі қышқылдығы;

В – Рассол мөлшері.

1. 
   Тұздың сапасына органолептикалық баға беру.Көрсеткіштердің сипаттамасы
   
2. 
   Тұздың микробиологиялық көрсеткіштері
   
3. 
   Тұздың физико-химиялық көрсеткіштері.Сынақ нәтижелері
   

3.1 Курс бойынша өзіндік жұмысты келесі тәртіпте жүргізіп тұруы қажет. Курстың әрбір тақырыбы бойынша ұсынылатын әдебиетті оқып, теориясына көп тоқталмай, оқылатын сұрақтардың мәніне ғана тоқталып, түсініксіз жерлерін белгілеу керек.

Содан кейін материалды мұқиятты түрде игеру қажет, яғни теориялық ережелерді, керекті негізгі мәліметтерді арнайы дәптерге жазып тұрады.

Курсты оқу барысында студент БАӨЖО мен БАӨЖ реферат немесе үй тапсырмасы түрінде орындайды, оның басты мақсаты өткен тақырыпты толық меңгеру үшін.

Студенттердің өзіндік жұмысы тақырыптарының тізімі:

1 Минералды заттардың гигиеналық сипаттамалары

2 Жеткіліксіз тамақтанудан туынлайтын мәселелер және гиповитаминозы жағдайдың алдын-алу шаралары.

3 Артық тамақтану және ішімдік ішу мәселелері.

4 Темекі шегу мәселелері және оның алдын-алу шаралары.

5 Антиалиментарлы факторлар.

6 Организмге жағымсыз әсер ететін табиғи өнімдер компоненттері.

7 Мал шаруашылығында қолданылатын заттармен тағам өнімдерінің ластануы. Антибактериалды заттар.

8 Мал шаруашылығында қолданылатын заттармен ластануы. Гормональды препараттар және азоты бар жемдік қоспалар.

9 Өсімдік шаруашылығында қолданылатын заттар және қосылыстармен тағам өнімдерінің латануы. Пестицидтер.

10 Нитраттармен, нитриттермен және нитрозоқосылыстармен ластануы.

11 Радиактивтік жөніндегі түсініктер.

12 Радиоактивті фон және оны төмендету жолдары.

13 Әртүрлі полимерлі материалдардың қасиеттері және қолданылуы.

14 Тағам өнеркәсібінде қолданылатын полимерлі материалдар. Полимерлі материалдардың ескіруі.

15 Тағам өнімдерімен қатынасқа түсетін материалдарға гигиеналық сараптамалар.

3.2 Студенттердің білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары:

1 Көмірсулар бөлінеді:

А) алмастырылатын және алмастылымайтын

В) сіңірілетін және сіңірітмейтін

С) жай және күрделі

Д) А мен В жауаптары дұрыс

Е) дұрыс жауабы жоқ

2 Күрделі көмірсуларға жатады:

А) моносахарид

В) полисахарид

С) дисахарид

Д) трисахарид

Е) дұрыс жауабы жоқ

3 Минералды заттар бөлінеді:

А) жай және күрделі

В) алмастырылатын және алмастырылмайтын

Д) макро және микроэлементтер

Е) дұрыс жауабы жоқ

4 Рационды тамақтанудың негізгі принциптері қанша?

А) 6

С) 4

Е) 2

А) Ибн Сина

В) Галец

С) Сократ

Д) Гиппократ

Е) Пифагор

6 Қай жылы академик Т.М.Шарманов «Ұлттық тамақтану саясаты» туралы докладты айтты?

А) 2005

С)1998

Е)1996

А) биологиялық тиімділік

В) энергетикалық құндылық

С) биологиялық құндылық

Д) сақтау мерзімі

Е) тағамдық құндылық

8 Қанша аминқышқылдар ағзада синтезделмейді?

А) 8

С) 7

Е) 5

А) 1875

С) 1864

Е) 1917

А) С₅ (Н₂О)

В) С₂ (Н₂О)₄

С) С₆ (Н₂О)₆

Д) С₁₂ (Н₂О₁₁)

Е) С₁₀ (Н₂О₅)

11 Ересек адам ағзасында йод мөлшері

А) 55-60мг

В) 60-70 мг

С) 20-50 мг

Д) 10-15 мг

Е) 1-10мг

12 «Организмнің тамақтанудың бұзылуы» кім шығарды?

А) Д.Б. Джемиф

В) Бондарев

С) Н.Г.Богданов

Д) Б.А.Шатерников

Е) М.Н.Волгарев

13 Ауыл шарушылығында өсімдіктердің аурулары мен зиян келтіретін жәндіктерге қолданатын синтетикалық, химиялық заттар

А) Пестицид

В) Антибибтин

С) Микроағзалар токсиндері

Д) радиоуклеидтер

Е) диоксидтер

14 Өнім тағамдары неше топқа бөлінеді?

А) 2

С) 4

Е) 6

А) 3000ккал және одан жоғары

В) 2000-2500 ккал

С) 2500-3000ккал

Д) 1000-1500 ккал

Е) 1500-2000ккал

16 Сапаның талаптарын қанағаттандыратын әдістер жиынтығы- бұл...

А) сапаны бақылау

В) сапа жүйесі

С) сапа

Е) көрсеткіш

17 Жануартектес өнімдерді қолдануға шек қоятын тамақтану жүйесі

А) емдік аштық

В) ата –бабалардың тамақтану концепсиясы

С) «тірі» энергия концепциясы

Д) тағамдық құндылық индексі

Е) вегетариандық

3.3 Оқу - әдістемелік әдебиеттердің тізімі:

1 Негізгі

1.1 Поздняковский В.М. Гигиенические основы питания, безопасность и экспертиза продовольственных товаров: Новосибирск: Изд-во «Новосиб. университета», 2007. – 448 с.

1.2 Основы микробиологии, санитарии и гигиены в пищевой промышленности: учебник для нач. проф. образования / Л.В. Мармузова. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Издательский центр «Академия», 2008. – 160 с.

1.3 Качество и безопасность продовольственных продуктов: Учебное пособие / Ж.Б. Асиржанова. – Семей: СГУ имени Шакарима, 2011. – 176 с.
2 Қосымша

2.1 Аханова В.М. Гигиена питания. – Ростов: издательство «Феникс», 2000. – 384 с.

2.2 Малахов Г.П. Здоровое питание. – Санкт-Петербург: ИК «Комплект», 1997. – 495 с.

2.3 Малахов Г.П. Целительные силы. – Санкт-Петербург: ИК «Комплект», 1997. – 553 с.

2.4 Гаврилова Н.Б. Гигиенические основы питания и контроля качества пищи. Учебное пособие. – Семипалатинск, 1998. – 182 с.

2.5 Петровский К.С. Гигиена питания. Издательство «Медицина», Москва, 1982 с изменениями. – 527 с.