Дәріс 4 «MS-DOS операциялық жүйесі. Қабықша-программалар: FAR manager, NortCom, TotalCom, т.б.»

DOS дискілік операциялық жүйе дегенді білдіреді. Операциялық жүйе компьютердің барлық кұрылғыларынын, жұмысын және программалық жасауды басқару ушін қажет. Ол компьютер мен адам арасындағы байланысты камтамасыз етеді, бұл дегеніміз — операциялық жүйе компьютерді icкe қосқан кезде жуктелетін және оның барлық кұрылғыларының жұмысын басқаратын арнайы программа.

Компьютерде өнделетін информация магниттік дискілерде сақталады.

Магниттік дискідегі, не басқа информация сактауға арналған компьютерліқ жабдықтағы информация сақталатын атауы бар орынды файл деп атайды. Сонымен, барлық программаларды файл деп санауға болады.

Файлдын толық атауы файл атынан және кеңейтілуінен тұрады. Файл аты 8 таңбадан, кеңейтілуі 3 таңбадан аспауы керек. Файлдың аты жэне кеңейтілуі арасына нүкте белгісі қойылады. Стандартты файл кеңейтілулерінің қалыптасқан атаулары бар - .txt, .bak, .sys, .exe, .com т.с.с.

Операциялық жүйелерде бірнеше дискілермен жұмыс icтeyre болады. Дискілер атауы латын әріптерімен (A:,B:,C:,D: т.б.) белгіленеді.

Файлды дискіде іздеуді жеңілдету үшін арнайы тіркеген ыңғайлы. Ол үшін каталог ұғымы қолданылады.

Егер каталогта файл аты жазылса, файл сол каталогта орналасқан деп атайды. Эр каталогга көп файл жазыла береді. Каталогтар әдетте латын әріптерімен және цифрлармен белгіленеді Такырыптас файлдар тобын жазуға арнап, ол каталогтан iшкi каталогтар кұрұға болады. Сонымен дискіде тармақталған каталогтар пайда болады. Каталог синонимі директория , деп аталады. Ең сыртқы каталоггы тy6ipлі каталог деп атайды.

Мысалы, С - дискісінде WORK каталогінің TEXT iшкi каталогінд орналасқан файлының толық аты: C:WORK\TEXT\ hat.txt. Әдетте дискі және каталог аттары латын алфавітінің бас әріптерімен, файл атаулары кіші әріптерімен белгіленеді.

Жұмыс icтen жатқан дискі атауы, каталог аты, файл аты ағымдық деп аталады.

Орындалып жатқан программа, icтen тұрған программа режимдеріндегі каталогты екпінді дейді.

MS DOS операциялык жүйесі дискетің немесе С: дискісінің түпкі каталогында файлдар түрінде орналасады да, мынадай бөліктерден тұрады:

-BIOS модулі - компьютердің тұрақты жадында жазылған мәліметті енгізу-шығарудың неізгі жуйесі. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып өшірілмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ іске қосылған сәтте кұрылғылардың жұмыс істейтінін немесе істемейтінін тексереді

-Операциялық жүйенің жүктеуіші – бұл кішкентай ғана программа операциялық жуйенің компьютердің жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерін файлдардан (IO.SYS, MSDOS.SYS) оқуды қамтамасыз етеді:

-IO.SYS файлы сыртқы кұрылғылармен (пернелік тақта, дисплей, принтер, байланыс адаптері және динамик) информация алмасудың барлық түрін атқарады;

-MSDOS.SYS файлы жалпы файлдар ашу iciн жэне де ЭЕМ жедел жадын басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екені белгілі болады;

-COMMAND.COM командалық процессоры әp6ip адамға қажет түрлі ic-әрекеттерді орындайды, ол ЭЕМ icкe қосылған кезден бастап ОС-тың барлық резидентті немесе ішкi командаларын орындау iciн жургізеді. Ал транзитті сыртқы командаларды орындау үшін ол дискіден соларға сәйкес программалык файлды тауып, оны оқып бірден орындауға кipiceдi. Команданы атқарып болған сон, оны жадтан өшipin, экранга әpi қарай жұмысқа даяр екендігін білдіретін, шақыру мәліметін шығарады.

-DOS-тың сыртқы немесе кipмe (транзитті) командалары — операциялық жүйемен 6ipre бөлек-бөлек файлдар түрінде бepiлeтiн программалар, кейде утилиттер деп те айтыла береді. Олар транзитті командалар ретінде әртурлі қызметтер атқарады, мысалы, дискетті форматтау, дискілерді тексеру және т.с.с.

- Құрылғылар драйвері— DOS жүйесін толықтырып, жаңадан қосылған шeткepi кұрылғьшарды басқару iciн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер компьютердің жедел жадына операциялық жүйемен 6ipre оқылады да, олардың аттары CONFIG.SYS деген арнаулы файлда жазылып тұрады. Операциялық жүйе жедел жадқа жүктелгеннен кейін дискіден конфигурациялық файл CONFIG. SYS оқылып кұрылғылар

драйверлері де жедел жадта орналасады. Мұнан кейін командалық COMMAND.COM файлы оқылып, ол icіне кipiceдi. Бұл командалык процессор тағы 6ip командалық AUTOEXEC.BAT файлын icкe қосып, оның ішіндегі командалар мен программаларды біртіндеп орындай бастайды.

ОЖ жұмыс істегенде оның негізгі жұмыс кұралы - команда. Ол компьютерге белгілі 6ip әрекетті орындататын арнаулы программаларды шақыру ушін қолданылады.

Команда формат деп аталатын, арнаулы құрылымнан (структурадан) тұрады. Формат команданың атынан жэне параметрінен құралады.

MS-DOS барлық командалары резидентті және транзитті болып екі үлкен топқа бөлінеді. Резидентті (iшкi, 6ipre құрылған) командалар қызмет ететін COMMAND.COM файлының құрама боліп болып табылады. Олар - тез орындалатын жиі олданылатын қарапайым командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL. TYPE, COPY жэне т.б. командалар жатады.

Транзитті (сыртқы, шақырылып icкe қосылатын) кірме командаларға дискідегі программалық файлдар жатады. Оларды icқe қосып орындаудан бұрын дискіден оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY жэне т.б.

1. DIR командасы - каталоггардың және файлдардың толық аттарының, көлемінің және құрылған уақыты мен мерзімінің тізімін береді. DIR командасын қарапайым параметрсіз қолданғанда экранға ағымдағы каталогтың мазмұнын шығарады.

1шкі каталогтың мазмұның карау ушін DIR командасын және iшкi каталогтьң атын жазсақ жеткілікті.

Параметр деп түпкі каталогы немесе кез келген деңгейдегі iшкi каталогты көрсететін маршрутты айтады. Каталог мазмунының тiзiмi үлкен болған жағдайда -информацияны парақтап экранға шығару үшін қосымша /Р параметрі қолданылады. Бұл жағдайда экран беті информацияға толған сон информацияны экранға беру тоқтайды, жалғастыру ушін кез келген пернені басу керек.

Информацияны экранға жинақты (6ip жолға бірнеше файл жазу) түрінде шығару ушін /W параметрі қолданылады. Бұл жағдайда файлдардың аттары мен түрлері ғана экранға шығады, мысалы,

2. MD (Make Directory - каталог жасау) - ағымдағы кез келген каталог ішінен жана каталог ашу командасы.

3. RD (Remouve Directory — каталогты жою) - iшінде файлдары жоқ бос каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы.

4. CD (Change Directory - каталог ауыстыру) - 6ip каталогтан екінші каталогқа көшу командасы. Жоғары дәрежедегі каталогтарға көшу мына параметрлер "..", "/" арқылы icкe асады.

Файлдармен жумыс істейтін командалар

1. COPY - файлдарды көшіру командасы. Файлдарды көшіргеде файлдың бұрынғы атын сақтап (егер олар басқа каталогқа көшірелетін болса) немесе атын өзгертіп көшіруге болады. Параметр ретінде қандай файл, қайдан, қайда және қандай атпен көшірілетіні көрсетіледі. Жалпы түрде команда форматын былай көрсетуге болады:

Сору_<қайдан, нені>_<қайда>

Файл атауларында оларды топтап белгілеуге мумкіндік беретін нұсқа (* және ?) таңбаларды пайдалануға рұқсат етілген.

2. REN (RENAME) - файлдардың аттарын өзгерту командасы, параметрлері файлдардың ескі және жаңа аттары.

3. DEL (DELETE) - ағымдағы немесе көрсетілген каталогтағы файлды немесе файлдар тобын өшipy командасы. Бip немесе бірнеше файлдарды, яғни файлдар тобын жоюға команда бергенде операциялык жүйе төмендегі керсетілгендей ескертеді:

Are you sure? Y/N?

Y әpniн таңдау арқылы файлдар тобын жойғымыз келетінің,

N әpniн таңдау арқылы, жою операциясынан бас тартқанымызды білдіреміз.

4. TYPE командасы - текстен тұратын файлдың iшкi текстін экранға шығару.

5. DATE командасы - үстіміздегі ай, күн және жыл мерзімін экранға шығару және оны өзгерту.

6. TIME командасы ағымдағы уақытты экранға шығару және қайтадан өзгерту, бұл команда форматы алдыңғыға date командасына үқсас.

7. PATH (жол) командасы керекті файлдар автоматты түрде ізделетін каталогтар тізімін алдын ала көрсетуге арналған. MS DOS жүйесі қажет болған файлды ағымдағы каталогтан таба алмаса, осы команда параметрлері ретінде келтірілген каталогтардан іздейді. Бұл команда көбінесе компьютер icкe қосылғанда бірден автоматты түрде орындалуға тиіс autoexec.bat файлында болады, ол жиі қолданылатын қызмет жасау файлдары орналасқан каталогтарды көрсетеді.

8. CLS (Clear Screen — экран тазарту) экранды тазартып операциялық жүйенің жұмысқа шақыру қатарын сол жақ жоғарғы бұрышқа орналастырады. Бұл команда сls түрінде параметрсіз теріліп, соңынан Enter nepнeci басылады.

 Norton Commander қабықшасымен жұмыстар

F7 – каталог (директория) құру. Панельде шығарлыған каталогты тағы да бір жаңа каталогшаны құру үшін F7 пернесін басу керек. Norton Commander экранға каталогшаға ат беру сауалын шығарады. Оған ат беріп, оны енгізіп Enter пернесін басу керек.

Файл топтарын таңдау

Файлды таңдау: Жекелеген файл немесе каталогты таңдау (яғни оны топқа енгізу) Insert пернесін басу арқылы жүзеге асырылады. Insert пернесі екі рет басу файл немесе каталог таңдауын жояды.

Тышқанның (қол тетігі) көмегімен файл немесе каталогты таңдау, сондай-ақ таңдауды алып тастау файл немесе каталогтың атын тышқанның оң жақ кнопкасын шерту арқылы жүзеге асады.

F2 – құжаттың ұзын жолдарын келесі жолға көшіру әлде көшірмеу

F4 - текстік түрде (көшіру) шығару

F8 – құжаттарды қараудың режимін таңдау

F9 – файлдарды қағазға шығару (принтер арқылы)

NC – де файлдарды редакциялау

F4 – редакциялау. Курсормен белгіленген файлды редакциялау үшін F4 –ті басу керек. Nc-ға кіріктілген (ішкі редактор) қолданыла алады.

Егер Shift пернесімен F4 пернесін бірге басқаннан кейін (-) файлдың атын енгізсе (дискте жоқ), онда жаңа файл құрылады.

NC –дің көмегімен файлдарды көшіру үшін керекті файлды бөліп алып не файлдар тобын таңдап F5–ті басу керек. Файлдарды көшіруді сұрау. F5-ті басқанда файлдарды немесе каталогтарды тышқанмен ауыстырғанда экранның ортасында файлды немесе каталогтарды қайда көшіру керектігі туралы және көшірудің өлшемдері туралы сұрау қойылады.

Қайда көшіру. Сұраулық текстік жолға Copy (көшіру) жазуының астына енгізу керек.

-                                 не көшіру керек болған каталогтың атын;

-                                 не жаңа файл немесе каталогтың атын енгізу.

Көшіруді орындау. Көшіру сауалдарына байланысты барлық өлшемдерді белгіленнен кейін зауал кнопкасы Copy (көшіру) басу керек. Егер өлшемдер дұрыс берілсе, онда программа әрбір файлдың көшіру процесін файлдың көшірілген бөлігін қарайтып, жолақты диаграма ретінде көрсетіп, файлды көшіре бастайды. Егер көшіру кезінде құру керек болатын файлдың атын көшірілу жүргізіліп жатқан каталогта болса, экранда мынандай хабарлау болады: “The file… already exit? Do you wish to write over target file?” (Файл … бар, көшіру кезінде файлдарды ауыстырайқ па?). Сіз жауаптардың біреуін таңдай аласыз.

Or erwrite (ауыстыру) – көшіруді бітіру, жол атта болған файл жойылады.

All (бәрі) – осы және басқа да келесі файлдардың көшіруін сауалдарсыз аяқтау (бір аттағы файлдар жойылады).

Ship (өткізу) – файлдың көшіруіне рұқсат бермеу және көшіру процесін тоқтату.

Cancel (алып тастау) – файлдың көшіруіне рұқсат бермеу.

Атын өзгеру. Файл, каталог немесе файлдар тобын немесе каталогтар тобының атын өзгерту үшін, аты өзгертілуші файл немесе каталогты, файл мен каталогтар тобын курсормен көрсетіп, F6-ны басамыз. NC сұрауына жауап ретінде файл немесе каталогтың жаңа атын енгізіп, сұрау кнопкасыы Rename-ні басу керек.

Жөнелту. NC басқа каталогқа файлды, каталогшаны немесе файл мен каталогшалар тобын жөнелтуге рұқсат етеді. Жөнелтудің көшіруден айырмашылығы сәтті жөнелтуден кейін бастапқы файлдар жабылады. NC-де жөнелту көшіру сияқты өтеді, бірақ төмендегідей айырмашылықтары бар:

-                                 жөнелтуді пернелік тақта көмегімен бастау үшін F5 пернесін емес, F6 басу керек;

-                                 жөнелтуді тышқанның көмегімен бастау үшін, орын ауыстыру кезінде Alt пернесін басып отыру керек. Орын ауыстыру кезінде тышқанның орын ауыстыру көшіру (Copy) емес (-) шығады;

-                                 файлдардың орын ауыстыру режимінің сауалының файлдарының атын өзгерту деген тақырыбы бар, ал ауысудың басын сауалдық бұйрықтың нүктесі программалардың ағылшын тілінде Rehame (Hore деп аталады, орыс тілінде Выполнить).

Файлды немесе каталогтарды немесе файлдар тобын белгілеп, F8-ді басу керек.

-                                 егер панельде қандай да бір файлдар немесе каталогтар таңдалған болса, онда таңдалған файлдар немесе каталогтардың таңдаған тобы жойылады.

-                                 әйтпесе ағымдағы файл немесе каталог жойылады.

-                                 егер панельде қандай да болмасын файлдар және каталогтар таңдалса, онда таңдап алынғакн файлдар және каталогтар тобы жойылып тасталады.

-                                 курсормен белгіленген файл және каталог жойылады.

Сіз белгілеген әрбір файлға программа жоюға рұқсат сұрайды. Сіз кез-келген жауаптың бәрін таңдап ала алмайсыз.

-                                 Delete (жою) – файлды жойып, әрбір жойылған файлға сұрау жүргізе отырып, жұмысты жалғастыру.

-                                 All (барлығы) – осы және басқа да каталогтарды жою.

-                                 Ship (өткізу) – осы файлды жоймай, жұмысты жалғастыру.

-                                 Cancel (алып тастау) – осы файлды жоймай, жою процесін тоқтату.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.ОЖ даму тарихы

2. ОЖ түрлері MS DOS операциялық жүйесі туралы түсінік

3.ОЖ даму сатысын ата

1.Windows қолданушы интерфейсі

2.                 Жұмыс столының негізгі объекттері

3.                 Терезенің жүйелік менюі (Системное меню окон)

4.                 Windows объектілерімен операциялар

Біздің Windows –пен «қатынасымызды» іске асыратын қалданушы интерфейсі объектті-бағытты түрде негізделген. Бұл қолданушының алдымен программаларға емес, құжаттар мен объекттерге көңіл бөлетінін білдіреді. (Қолданбалы программалар көмегімен өңделінген кез-келген файл құжат деп аталады.) Мысалы, егер біз суретпен жұмыс істесек, оны ашсақ, графикалық редактор автоматты түрде жүктеледі. өмірдегі кез-келген объекттің өз қасиеттері бар. әр заттың өлшемі, салмағы т.б. бар. Windows объекттерінің де, сол сияқты, өз қасиеттері бар, мысалы, файлдардың өз өлшемдері, атрибуттары және т.б. бар.

Жұмыс столын күйге келтіру (настройка) – столда жиі қолданатын қосымшалар, құжаттар және принтерлерді орналастыру, және де столдың фонын, тоқтағандағы (заставка) суреттер және басқа да істерді жасау. Қосымшаны іске қосу тышқан сілтемесін сол ярлыкқа апарып, сол жақ батырмасын екі рет сырт еткізу.

Есептер тақтасында қосымша түрде орналасады:

               Тез жүктеу батырмалары

               Ашық және бүктеулі терезелерді кескіндеу панелі

               Шрифт индикаторы, Жүйелі уақыт белгісі, Дыбыс қаттылығы регуляторы.

Менің компьютерім. (Мой компьютер)

Менің компьютерім (Мой компьютер) компьютердің мазмұнын көрсететін жұмыс столындағы жүйелі папка. Оны ашу үшін Мой компьютер белгісін екі рет басу керек.

Портфель (Мои документы)

Бұл жерде қолданбалы программалармен құрылған құжаттар сақталады.

Құжаттар мен программалар папкаларда сақталады, құрылысын Мой компьютер немесе Проводник программасы арқылы көре аламыз. Бірінің ішіне бірі енген папкалар саны шексіз.

Файлдарда мәтіндік, графика, сандық мәліметтер, программалық модульдер (қосымшалар) сақталуы мүмкін. Windows –та файлдар аты мына ереже арқылы құрылады:

                    Файл аты 256 таңбаға (латын және орыс әріптері) дейін болуы мүмкін;

                    Нүкте арқылы ажыратылған аттарды пайдалануға болады, мысалы, Факультет.Курс.Группа.Фамилия.Тхt;

                    Аттарда бос орын таңбасы болуы мүмкін, бірақ ? \ * “ < > таңбалары болмауы керек;

                    Windows файлдар аттары төменгі немесе жоғарғы регистрде жазылғанын еске сақтайды, бірақ файл аттарын салыстырғанда регистрді есепке алмайды, мысалы, Асанов. tхt және АСАНОВ. tхt файлдары бір файл болып есептеледі;

                    Файлдар тобын іздегенде немесе файлдар тізімін қарағанда * және ? таңбаларын қолдануға болады.

Жанама меню (Контекстное меню (меню объектов))

Тышқанның оң батырмасын басу тышқан көрсеткіші тұрған объекттің жанама менюін кескіндейді. Бұл меню объектпен жұмыс жасау үшін керекті негізгі командалар тізімін береді. Мысалы, кез-келген файл үшін бұл менюде ашу, көшіру, өшіру сияқты командалар орналасқан.

Терезелік меню батырмасы терезенің сол жақ бұрышында орналасқан. Терезелік менюді белсенді еткенде командалар тізімі пайда болады.

Восстановить (Қалпына келтіру) – терезенің өлшемін осыған дейінгі қалпына келтіреді. Бұл команда терезе экранды толық алып тұрған жағдайда жұмыс істейді.

Переместить (Орнын ауыстыру) – терезенің орнын пернелік арқылы өзгерту мүмкіндігін береді. Бұл команданы таңдағаннан кейін курсор төртбағытты стрелкаға айналады. Терезені жылжыту бағыттауыштар арқылы іске асады. Орнын ауыстырып болған соң, пернесін басу керек.

Размер – терезе өлшемін бағыттауыштар арқылы өзгерту мүмкіндігін береді.

Свернуть (бүктеу, орау) – терезені батырма өлшемінде есептер тақтасына орайды.

Развернуть (айқара ашу) – терезе өлшемін ең үлкен өлшемге дейін (бүкіл экранға) үлкейтеді.

Закрыть (жабу) - терезені жауып, программамен жұмысты аяқтайды.

Жүйелік меню батырмалары (Кнопки системного меню)

Жүйелік меню батырмалары терезенің оң жағында орналасады Олар үшеу: 02r

0 батырмасы бүктеу (свернуть) деп аталады. Оның қызметі жүйелік менюдің «бүктеу» командасымен бірдей.

2 батырмасы "максималдау/минималдау" деп аталады. Бұл батырмаға басу терезенің өлшемін экрандай немесе қолданушының қойған өлшеміндей етеді.

r батырмасы жабу деп аталады. Бұның жұмысы жүйелік менюдің «жабу» командасына пара-пар.

Windows объектілерімен мынадай операциялар жасауға болады

Құру

Атын өзгерту

Қасиетін қарау

Қасиетін өзгерту

Көшіру

Қолданбалы программалар арқылы мазмұнын қарап және өзгартуға болады

Іздеу

Белгілер, жарлықтар (Значки, ярлыки)

Белгі (Значок) – бұл программалық элементке меншіктелетін кішкене таңба. Қолданушы сурет бойынша файлдың қандай программалық қосымшада жасалғанын анықтай алады.

Жарлық (Ярлык) – бұл программалық элементке немесе файлға жасалған сілтеме. Ол бұл программалық элементтің толық адресінен тұратын командадан тұрады. Белгіден жарлықтың айырмашылығы оның ақ стрелкасы бар, жарлықтың орнын өзгерту немесе оны өшіру программа жұмысына еш кедергісін келтірмейді. Файлдың немесе папканың белгісін өшіру файлдың немесе папаканың өзін өшіреді.

Жиі қолданылатын файлдарға жарлықтар құру

1 әдіс:

1.                       Объектті белгілеу (файл, программа, папка және т.б.)

1.                       Объектті белгілеу (файл, программа, папка және т.б.)

2.                       Ерекшеленген объектте тышқанның оң батырмасын басу. Отправить-Рабочий стол командасын орындау.

Жарлықтың параметрлерін өзгерту үшін тышқанның оң батырмасымен жанама менюін таңдап, Свойства командасын таңдау керек.

1.                 "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде жаңа папка құратын папканы ашу.

2.                 Менюден Файл - Создать, содан соң Папка пунктін таңдау. Терезеде аты келісім бойынша аталған папка пайда болады. Жаңа атты енгізіп, <Enter>-ді басу.

2 әдіс

1.                 "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде жаңа папка құратын папканы ашу.

2.                 Бос орында тышқанның оң батырмасын басу. Жанама менюден Создать – Папку командасын таңдау. Терезеде аты келісім бойынша аталған папка пайда болады. Жаңа атты енгізіп, <Enter>-ді басу.

Файлдың немесе папканың атын өзгерту

1.                 "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде файлды немесе папканы ерекшелеу. (Ашып керегі жоқ)

2.                 Еерекшелінген объектке тышқанның оң жағына басып, Переименовать командасын таңдау

3.                 Жаңа атты енгізіп, <Enter>-ді басу.

Керекті объектті ерекшелеу. Delete пернесін басу.

Керекті объектті ерекшелеп тышқанның оң батырмасын басу. Удалить командасын орындау.

Керекті объектті ерекшелеп тышқанның сол батырмасымен Корзинаға сүйретіп апару. Объектті Корзинаға салмай өшіру – Shift+Delete

1.                 Жұмыс столындағы Корзинаны ашу.

2.                 Қалпына келтірілетін файлды белгілеу

3.                 Файл менюіндегі Восстановить командасын таңдау (немесе ерекшеленген файлға тышқанның оң жағына басып, Восстановить командасын таңдау)

1.                 "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде керекті файл немесе папканы ерекшелеу.

2.                 Правка менюіндегі Вырезать(Копировать) командасын таңдау

3.                 Объектті апаратын папканы ашу керек

4.                 Правка менюінен Вставить командасын таңдау

Бұл операцияны объекттің жанама менюі арқылы орындауға болады. Жанама менюден Вырезать(Копировать) командасын таңдау. Копировать , Вырезать және Вставить командаларын мынадай пернелер комбинациясын қолдана отырып орындауға болады:

Көшіру –Ctrl+C

Қиып алу – Сtrl+X

Қою - Ctrl+V

Файлды іздеу

Файлды былай тауып алуға болады:

1.                 Жұмыс столынан немесе Проводник терезесінен «Мои документы» папкасын ашып қарауға болады (егер келісім бойынша құжат осы папкада сақталса)

2.                 Пуск-Документы (егер құжат жақында сақталса)

3.                 Пуск – Найти (Поиск)-Файлы и папки. Ізделінді объекттің атын енгізіп, Найти батырмасын басу

Дискетке сақтау

1 әдіс

Керекті файлды немесе папканы тауып, тышқанның оң батырмасын басып, жанама менюден

Отправить – Диск А: командасын орындау

2 әдіс

Проводник программасын ашу. Одан керекті файлды (папканы) тауып, тышқанның сол жақ батырмасын жібермей, Диск А: тұрған терезешеге ауыстыру

3 әдіс

1. Керекті файлды немесе папканы тауып, тышқанның оң батырмасын басып, жанама менюден Копировать (немесе Правка - Копировать) командасын орындау

2. А: дискісін ашып, бос орынға тышқанның оң жақ батырмасын басып, жанама менюден Вставить (немесе Правка -Вставить) командасын орындау

 

ДӘРІС- 6 Әмбебап операциялық жүйелер және операциялық жүйелердің арнайы

1. 
   Әмбебап ОЖ туралы түсінік
   
2. 
   ОЖ жіктелуі
   
3. 
   ОЖ құрудың модульдік құрылымы
   

ОЖ негізгі міндеттері есептеуіш жүйенің сенімділігі мен эффективтілігін ұйымдастырады. Әмбебап операциялық жүйелер есептеуіш жүйенің ресурсын қолдана отырып қойылған есепті кең спектрде шешу мүмкіндігімен ерекшеленеді.

Операциялықжүйе тұтынушы мен есептегіш жүйе (ЕЖ) арасындағы өзіндік интерфейс ролінатқарады, яғни ОЖ тұтынушыға виртуальдықЕЖ-ны ұсынады. Әртүрлі ОЖбірыңғай техникалық құралдар арқылы тұтынушыға есептеу процессін жүргізу немесе ақпараты автоматты түрде өңдеу үшін әртүрлі мүмкіндіктер береді.ЕЖ-нің бағдарламалық қамтамасында операциялық жүйе негізгі орында тұрады, себебі ол барлық есептеу процессін жоспарлау мен бақылауды жүзеге асырады. Бағдарламалық қамтаманың кез- келген компоненті міндетті түрде ОЖ-нің басқаруымен жұмыс істейді. ОЖ бір-бірімен аз байланысқан екі функцияны орындайды: кеңейтілген машина ұсыну арқылы қолданушыға ыңғайлылық қамтамасыз етеді және компьютердің ресурстарын рационалды басқару арқылы қолданудың нәтижелігін жоғарылату

ОЖ классификациясы:

-жүйелік шақыру(system calls);

-үзілімдер (hardware interrupt);

- Шығару жағдайы(exception);

- Файлдар (file)

- Файлдық жүйе (file system).

ОЖ көмекші модулы қарапайым келесідей ішкі бөліктертобынан құралады:

-утилиттер – программасы, компьютерлік жүйені және жеке есептердің шешілуін басқарады. Мысалы, дискіні сығу программасы, магниттік лентада мәліметтерді сығу;

-жүйелік өңдеуші программа – текстік және графикалық редактор, компиляторлар, компоновщиктер, отладчиктер;

-қолданушыға қосымша көмекті ұсынатын программа –қолданушы;

- интерфейсінің арнайы нұсқасы, калькульятор және ойындар;

Сурет ОЖ мен қосымша арасындағы шегара

- Қолданушы қосымшасы

Процесстерді басқару жүйесі есептеу машинасының функциялануына тікелей ықпал ететін ОЖ-нің ең маңызды бөлігі болып табылады. Процесс (басқаша айтқанда, тапсырма) – орындалып жатқан бағдарламаны суреттейтін абстракция. Ал ОЖ үшін процесс жұмыс бірлігі, желілік ресурстарды пайдалану тапсырысы ретінде танылады. Процесстерді басқару олардың орындалуын жоспарлайды, демек, процессті уақытты бір мезгілде орындалу үстіндегі процесстер арасына таратады, олардың пайда болуы мен жойылумен айналысады, желілік қорлармен қамтамасыз етеді, процесстер арасындағы қарым-қатынасты сақтайды.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. 
   Әмбебап ОЖ ата
   
2. 
   Процесті басқару жүйесі дегенді қалай түсінесін
   

1.Процесстерді классификациялау. Ресурстарды классификациялау.

2.Процесстермен басқару. Процесстерді жоспарлау. Кезек түсінігі. Процесстердің әрекеттестігі. 3.Процессордың жұмысын жоспарлау. Процессорды жоспарлау стратегиясы.

4.Виртуалды жадпен басқару.

1. 
   Жүйенің инициализациясы.
   
2. 
   Процесті құрудың жүйелі сұраныс жұмыс процестері.
   
3. 
   Процесті құрудағы пайдаланушының сұранысы.
   
4. 
   Иницирленген і тапсырманың  пакеті.
   
5. 
   Интерфейсті жөндестіру. Жөндестірудің барлық құралдары бір папкада орналасқан. Басқару панелінде (ПускÞ ЖөндестіруÞБасқару панелі)  жүзеге асады. Осы папканы ашудың басқа әдісі: Мой компьютерÞПанель управления.
   
6. 
   Пайдаланушының интерфейсі – бұл пайдаланушымен операциялық жүйенің өзара үйымдастырутәсілі болып табылады. Басқарудың аппаратты жабдықтары сияқты пайдаланушыға қатынау операциялық жүйемен ұсыныды.  Windows 98 –де басқарудың негізгі құрылғысы тышқан, ал экранмен басқару элементтері графикалық объекттер және белгілер болып табылады.
   
7. 
   Windows 98-де пайдаланушының интерфейсін жөндестіру диалогты терезесі ашу үшін: Панель управления (Пуск ÞНастройкаÞПанель управления) пакетінде экранмен тышқанмен пернетақталар белгілерімен жөндестіруге болады.
   
8. 
   Кодтау   – мәліметтерді олардың кодтық комбинацияларымен бейнелеу немесе мәліметтер элементі мен  символдар жиынының кодтық комбинацияларын сәйкес келтіру. Нақта сипаттамаларды программаға түрлендіру.
   
9. 
   Циклдік кодтар сызықтық, реттеуші бірқалыпты код болып есептеледі. Циклдық кодта кодтық комдинациялар көпмүше түрінде көрсетіледі. Циклдік кодтар систематикалық кодтардың әртүрлілігі болып табылады сондықтан олардың барлық қасиеттері ортақ. Алғашында олар кодтау және кері кодтау сызбаларымен басқаруды жеңілдету үшін құрылған. Практикада олар қателіктерді табу мен оны түзету кезінде тиімді.  ЕМ – де циклдық код құжатпен алмасуда қолданылады.
   

Блоктық құрылғы - информацияны блок бойынша салыстырып оқиды және жазылады , блоктардың өз мекенжайы болады ( тегеріштер )

Символдық құрылғыны - инфориацияны символ бойынша салыстырып оқиды және жазылады ( принтер,желілік карталар,тышқан )

Құрылғылары контроллері

Енгізуді - шығару құрылғылары екі бөліктен тұрады :

Электрондық - контроллер немесе адаптер

Әдеттеі операциялық жүйе құрылғымен емес контроллермен жұмыс істейді. Контроллер ереже ретінде қарапайым функциялар орындайды , мысалы , тегеріштен салыстырып оқығанда , блоктарда байттардан тұратын бит санын қайта құрады , құрылушылар байт , және бақылау және қателердің дұрыстауын жүзеге асырады, егер ол көрсетілген сектор тақырыбына сәйкес келсе,онда блоктың қадағалау сомасын тексереді, егер ол көрсетілген сектор тақырыбындағыдай болса ,онда блок қатесіз деп саналады, ал егер қате болса жаңадан салыстырып оқиды .

 Әрбір контроллер бірнеше регистрден тұрады және ол орталық процессормен әрекеттестік үшін қолданылады . Осы регистрлнрдің көмегімен операциялық жүйе ( салыстырып оқиды , жазады , қосады және т . б .) басқарады және құрылғының күй-жағдайын( даярлығын ) анықтайды.

Көптеген құрылғыларда мәліметтер буфері бар ( мысалы : видеожады ).

Басқарушы орындаулары және буферлерге рұқсат:

• 
  Порт номерін қорытындылау - 8 және 16-рзрядтық бүтін сандарды әрбір регистрларға бағыттайды. Адрестық кеңістігіе және схеманың құрылысын қимайды.
  

• 
  жазбаларды оқу үшін арнайы командалар қолданылады, мысалы: IN және OUT
  – процессордан қорғайтын арнайы механизім керек
  

• 
  жадының құрылысына шағылысатын адрестік кеңңістік - жадының адрестік кеңістігіне регистрлер шағылысады.
  

• 
  аралас реализациялау - Pentium мен х86 қолданылады, 0-ден 64К порттқа апарады және 640 - тен 1М – ді буфердың астына сақтайды.
  

Регистр мен буферді бағыттайтын реализациялайтын бағыттары

Контроллер бірнеше регистрлер тізімін құрайды:

• 
  жадыдағы регистр адресі
  
• 
  байттардың счетшигі
  
• 
  бағыттауыш регистрлер мынаны құрайды:
  - порттың құрылысын
  - жазу және оқу
  - тасымалдау бірліктері
  

1. 
   Процессор команданы буфердегі мәләметтерді тегеріш контроллерге оқып шығуға тапсырады.
   
2. 
   Буфердегі мәліметтер саналады,контроллер бақылау соммасын тексереді ( қателікке тексеру ). Процессор үзуге дейін басқа тапсырмаларға ауыстырылып қосылады .
   
3. 
   Тегеріш контроллері үзуді ынталанады
   

DMA жұмыс контроллері

Контроллермен келесі болады :

1. 
   Процессор контроллерді бағдарламалайды ( қандай мәліметтер бар және қайда орналастыруға болады )
   
2. 
   Процессор команданы буфердегі мәліметтерді тегеріш контроллерге оқып шығуға береді.
   
3. 
   Мәліметтер буферде салыстырылады ,контроллер тегеріші мәліметтегі бақылау соманы тексереді ,(үзуге дейін процессор басқа тапсырмаларға ауыстырылып қосылады ).
   
4. 
   DMA контроллері тегеріш контроллерге оқуға сауалды жібереді
   
5. 
   Тегеріш контроллері шинаға мәліметтерді жеткізіп береді , ал мекенжайы жадысы шинада орналасқан болады , мәліметтер жадыға жазылады.
   
6. 
   Тегеріш контроллері DMA контроллеріне жазудың қашан аяқталғанын хабарлайды.
   
7. 
   DMA контроллері қолданылатын адресті үлкейтеді және байттардың есепші мағынасы кемітеді
   
8. 
   Барлығы 4-ші пунктен басталады, есепші мағынасы бірдей нольге тең болғанша қайталанады .
   

Операциялық жүйеге еске түсіру мақсатымен мәліметтерді жадыға көшіру керек емес , олар бірден сонда жазылады.

 Енгізуді - шығару құрылғысы өз жұмысын бастағанда, процессор басқа жұмыстарға ауысып қосыла береді.

Жұмыс аяғысы туралы процессорға сигнал беру үшін, құрылғы үзуді инициализациялайды , сигналды бөлінген шина сызықтық құрылғысына көрсетіп ( ал бөлінбеген сым ).

Үзу контроллері - құрылғыдан түсетін үзулерге қызмет етеді .

1. 
   Егер түзетілмеген үзулер болмаса, баяусыз үзу орындалады .
   
2. 
   Егер түзетілмеген үзулер болса ,контроллер үзуді тоқтатады.Бірақ құрылғы шинадағы үзілісті түзетілгенге дейін сигнал ретінде дәлелдей береді.
   

Жұмыс алгоритмі :

• 
  Құрылғы үзу сигналын шығарып қояды
  
• 
  Үзулердің контроллері үзуді ынталанады , құрылғының нөмірін көрсетеді
  
• 
  Процессор процедураны шақыра үзу өңдеу жұмысын орындауды бастайды .
  
• 
  Бұл процедура үзулердің контроллеріне үзу алуын растайды
  

• 
  Құрылғыдан тәуелділіксіз - мысалы , файылдағы мәліметті оқитын кезде ненің ол оқиды деп ойланбау керек (CD ,HDD және ,басқа). Барлық проблемаларды операциялық жүйе шешу тиіс.
  
• 
  Біркелкі атаулар - файл аты немесе құрылғылар бір-бірінен бөлек болмау керек. (UNEX жүйелерінде сөзбе-сөз орындалады ).
  
• 
  Қателердің өңдеуі - қателер контроллер деңгейінде , драйвер және т.б. түрінде бола алады..
  
• 
  Мәліметтерді тасымалдау - синхронды және асинхрондық ( соңғы оқиғада процессор мәліметтерге тасымалдау жібереді , және үзуге дейін басқа мақсаттарға ауыстырылып қосылады ).
  
• 
  Буферлеу
  

• 
  бөлінгендердің ( принтер ) және бөлімегендердің ( тегеріш ) мәселесі тек пайдаланушының біреуіне қана принтер тиісті пайдалануына береді , ал тегеріш барлығына.Операциялық жүйе барлық мүмкін мәселелердің бәрін шешу керек.
  

• 
  енгізу – шығару бағдарламасы
  
• 
  енгізу - шығаруды үзулермен басқарару
  
• 
  DMA арқылы Енгізу – шығаруды қолдану
  

Бұл оқиғада бәрін жұмысты орталық процессор орындайды .

Мына тәсілмен ABCDEFGH жол процесін қарап шығамыз .

ABCDEFGH жолдарын баспаға шығару кезеңі

 Баспаға шығару алгоритмі :

1. 
   Баспаға шығару жолы пайдаланушы кеңістігінде жиналады .
   
2. 
   Жүйелік шақырымға бұрыла отырып , процесс принтерді алады .
   
3. 
   Жүйелік шақырымға бұрыла отырып , процес жолды принтерде ашуын сұрайды .
   
4. 
   Операциялық жүйе жолды орналасқан түйін тәртібін массив түрінде көшіреді .
   
5. 
   Операциялық жүйе жадта бейнеленген бірінші символды принтердің мәліметтер регистрына көшіреді .
   
6. 
   Символ қағазда басылады .
   
7. 
   Көрсеткіш келесі символды орналастырады.
   
8. 
   Процессор принтер даярлық биті дайын болғанын күтеді.
   
9. 
   Барлығы қайталана береді.
   

Принтер буферін қолдану кезінде , алдымен барлық жол буферге көшіріледі , осыдан кейін баспаға басу басталады .

 Егер алдындағы үлгіде буфер қолданылмаса , ал принтер секундына 100 символ басса , онда әрбір символға 10 мс кетеді , бұл кезде принтердің даярлығын күтуде процессор уақытша тұрып қалады.

Сол үлгіні шамалы жетілдірумен қарастырайық .

Баспаға шығару алгоритмі :

1. 
   8-ші пунктіге дейін барлығы солай болады.
   
2. 
   Процессор принтер даярлығының күтпей басқа мақсатқа жоспарлаушыны шақырырады. Баспаға шығарылушы процесс блокталынады.
   
3. 
   Принтер дайын болған кезде процессорге үзіліс береді.
   
4. 
   Процессор баспаға шығарылушы адреске ауыстырылады. 
   

Жұмыстың бәрін DMA контроллері орындайды, ал алгоритм сол қалпында қала береді.

Енгізуді - шығарудың төрт деңгейі бар :

Үзулер операциялық жүйелердің ең түпкір недрларында жасырылуы керек , оның бәрі операциялық жүйенің ең аз бөлігімен жұмыс істеу үшін.Ең бастысы енгізу - шығаруды бастаған драйверді блокироватьтау (қоршап) керек.

Алгоритм :

1. 
   Драейвер енгізу - шығаруды операцияны бастайды .
   
2. 
   down процедурасын семафорда орындаумен драейвер өз-өзін блокироватьтайды (қоршайды) .
   - өзгергіште күй-жағдайда wait процедурасын орындап
   

3. 
   Үзу болады
   

Драейверлер түйін бөлімімен тиісті болу керек ( бүтін жүйеде ), контроллер тізімдеріне рұқсат алу үшін.

Бұл операциялық жүйелердің күйреуіне тудыратын негізгі себептердің бірі. Себебі драейверлер , ереже ретінде ,операциялық жүйеге қойылып құрылғылардың өндірушілерімен жазылады .

 Драйверлердің құрылғыларда кисынды орналастыруы . Шын мәнінде айырбастау контроллерлер мен драейверлер арасында шинамен жүреді .

 Драйвер операциялық жүйемен тұрақты интерфейс арқылы байланысу керек. Драейверді көмек көрсететін тұрақты интерфейстер :

• 
  Блоктық құрылғылар үшін
  
• 
  Символдық құрылғыларүшін
  

2. Магниттік тегеріштер

Негізгі ұғымы :

басы ( Head )- тегеріш үстінде сырғанайтын электр-магнит , әрбір бетте өзінік бас қолданылады . Нөмерлеу нөлден басталады.

Жол ( Track )- центрлес шеңбер , оны бас бір позицияда оқып шыға алады. Жолды нөмерлеу сыртқымен басталады ( біріншісі нөл номеріне ие).

Цилиндр ( Cylinder )- барлық жолдардың жиынтығы барлықтардың тегеріштерде бірдей нөмірмен белгіленеді, өйткені тегеріштер көп  және әрбір тегеріште екі жақтан жазылуы мүмкін .

Маркер (таңбалағыш )- одан жолды нөмерлеуі басталады , ол әрбір тегеріште бар.

Сектор - әрбір жол секторге бөлінеді , сектор мәліметтер блогының аз бөлігінен тұрады . Секторлардың нөмерлеуі маркерден (таңбалағыштан) басталады .

Қатты тегеріштің геометриясы - тегеріш параметрлерінің теру , кішкене бастардың сан , цилиндрлердің сан және секторлардың саны .

Қазіргі қатты тегеріштерде контроллер құрылғының өзінде орналасқан және ол операциялық жүйе көрмейтін жұмыстардың көбін өзі атқарады. Мысалы,тегеріштің физикалық геометриясын жасырады,оның орнына виртуальды геометрияны қолданады.

Физикалық және виртуалдық тегеріш геометриясы

Жолдың ішкі жағында сектрлер санын көбірек, ал ішкісінде азырақ жасайды.Шынайы тегеріштерде бұндай бөліктер бірнеше ондық болуы мүмкін.

 RAID (Redundant Array of Independent Disk – тәуелсіз тегеріштер массиві избыточностьпен)

Тегерішпен енгізу -шығару операциясының сенімділігін арттыру үшін немесе өнімділігін ұлғайту үшін операцияны көшірмесін алатындай тұрақтылық жасалып шығарылды.

RAID-ң негізгі алты кезеңі:

• 
  RAID 0 – кезектелінген терілім, онда бірнеше тегеріштерді бір үлкен логикалық тегерішке жалғастыру,бірақ логикалық тегеріште жазу және оқу бірден бірнеше тегеріштерде бөлініп жазылады. Мысалы, 1, 2, 3, 4, 5 блоктарын жазамыз,бұнда әрбір блок жеке тегеріштерде жазылады.
  Мүліктілігі
  - бір тегеріштің қолайлығы жазу және оқу жылдамдығын үлкейтеді.
  Жетіспеушіліктері
  - сенімділігін азайтады (бір тегеріштің шығысынан массив жойылуы мүмкін).
  
• 
  RAID 1 – айналық терілім, бірнеше тегеріштерде көшірмесімен қосалқы жазу және оқу (избыточность).
  Мүліктілігі
  -жазудың көшірмесі оқу жылдамдығын артады (бірақ жазуды емес)
  Жетіспеушілігі
  - екі рет үлкен тегеріштер жинағын сұрайды
  
• 
  RAID 2 – сөз және байт көлемінде жұмыс істейді. Мысалы,жарты (4 бита) байтқа 3 бит саналымы қосылады (1, 2, 4 - Хэмминг бойынша саналған), нәтижесінде 7-биттік сөз шығады.Жеті тегеріштік сөз болса, онда әрбір тегерішке бір биттен сөз жазылады. Олар синхронизованный болу үшін сөз барлық тегеріштерде жазылу керек.
  

• 
  RAID 3 - RAID 2 өзгертілген түрі,әрбір сөзге тек бір ғана бит саналады.
  

• 
  RAID 4 - RAID 0 кезеңіне аналогиялы,бірақ тегеріш сандылығымен.Егер тегеріштердің біреуі саптан шығып қалса, оны сандылық тегеріштің көмегімен орнатуға болады.
  Мүліктілігі
  -тегеріш синхронизациясы қажет емес
  

-өнімділігін кеңейтуге мүмкіндік бермейді, тұрақты бақылау соммасын алу үшін ең негізгісі саналымды тегеріш болып саналады.

• 
  RAID 5 - RAID 4-кезеңіне аналогиялы, бірақ саналымды бит тегеріштерге бөлінген. Қолданыста, ереже ретінде, RAID 0, 1 және 5 қолданылады.
  

ISO 9660 стандартында жазылған.

 
ДӘРІС 11 Файлдық жүйе. Файлдар. Каталогтар.

Дәріс жоспары:

1. 
   Файлдар
   
2. 
   каталогтар
   

• 
  Үлкен ауқымда мәліметтерді сақтау мүмкінділігі
  
• 
  Мәліметтер процессордың жұмысынан кейін сақталу керек.
  
• 
  Бірнеше процесс мәліметке бір уақытты доступ алу керек.
  

ОЖ жазылымдық және жолдық символдарды ажырата алады. Мысалы, WINDOWS және MS-DOS-қа арналған windows екеуі бірдей,бірақ UNIX үшән бұлар әртүрлі файлдар.

Көптеген ОЖ-де файлдың аты нүктемен бөлінген екі бөліктен тұрады,мысалы windows.exe. Нүктенің бір бөлігі файлдың кейейтілімі деп аталады.Осы бойынша жүйе файлдың типін ажыратады.

MS-DOS-та кеңейтілуі 3 символдан тұрады.Осы бойынша жүйе файлдың типін ажыратады.

UNIX-та файлдың атының өлшемі бойынша 255 символдан шектелген,осы сияқты UNIX-та бірнеше кеңейтілулері болуы мүмкін,бірақ көбнесе кеңейтілулермен ОЖ-р емес қолданбалы программалар қолданады. UNIX бойынша бұл орындалатын программа ма, әлде жоқ па екенін анықтай алмайды.не может определить исполняемый это файл или нет.

 Файлдың негізгі 3 структурасы бар:

1. 
   байттардың жалғасуы - ОЖ Файлдың мазмұнына қарамайды, ол тек байттарды көреді.Бұл жүйенің негізгі байлығы ол қолданудағы мақсаты.Ол Windows және UNIX-та қолданылады.
   
2. 
   Жазудың жалғасуы – ұзындықты фиксировантьтаған жазулар (Мысалы, перфокарта), жалғасушы болып саналады.Ол қазір қолданылмайды.
   
3. 
   Жазулар ағашы - әрбір жазу кілті болады, жазулар кілт бойынша саналады.Бұндай жүйенің негізгі мүліктілігі ол іздеу жылдамдығы.Әзірше мэйнфреймах-та қолданылады.
   

 Файлдардың типтері

Негіізгі файлдардың типтері:

• 
  Реттеуші- Қолданушының ақпаратын құрайды. Windows және UNIX қолданады.
  
• 
  Каталогтар – файлдық жүйелер, файлдық жүйелердің структурасына көмек жасайды. Windows және UNIX қолданады.
  
• 
  Символдық – моделдеу үшін енгізіп шығару. UNIX – та қолданылады.
  
• 
  Блоктық – дискілерді моделдеу үшін. UNIX – та қолданылад.
  

Реттеуші файлдардың негізгі типтері:

• 
  ASCII файлдар – мәтііндік жолдардан тұрады. Әрбір жол коректілерден тоқтайды (Windows), жолдардың символдық аудармасы (UNIX) және (MS-DOS) – тың екі нұсқасы да қолданылады. Сондықтан Windows- дағы UNIX- та жазылған мәтіндік файлды ашатын болсақ, онда барлық жолдар бір үлкен жолға қосылады, бірақ MS-DOS- тың астындағылар қосылмайды. (бұл жиі болып отырады). ASCII файлының негізгі басымдылығы:
  - экранда шағылысуы мүмкін және түрлендірусіз принтрда шығарылады.
  

• 
  Екілік файлдар – негізгі файлдар (не ASCII). Ереже ретінде ішкі құрылғыны құрайды.
  

• 
  Орындаушы – программалар, операциялық жүйе өзі оларды өңдей алады , бірақ олар байт түрінде жазылған .
  

Файлға кіру мүмкіндігінің негізгі түрлері :

• 
  Тізбектелген – байттар рет-ретімен саналады. Магниттік лента болғанда қолданылады.
  
• 
  Туынды – файлды еркі нүктемен санайды. Үлкен файлдарды қолданғанда негізгі басшылық туындайды. «мысалы, мәліметтер базасы».
  

Негізгі файл атрибуты:

• 
  Қорғаныс – қандай жағдайда файлға кіру мүмкіндігі қолданады. Windows мен UNIX – та қолданады.
  
• 
  Пароль – файлға пароль орнату
  
• 
  Құрушы – файлды кім құрады
  
• 
  Иесі – файлдың ағымдар иесі
  
• 
  Жалау "оқу үшін" - 0 – оқып-жазу үшін, 1 – тек оқу үшін. Windows-да қолданылады.
  
• 
  Жалау "жасырын" - 0 – ді көреді, 1 – ді файлдық каталогтан көрмейді . Windows- да қолданылады.
  
• 
  Жалау "жүйелік" - 0 – қалыпты , 1 - жүйелі. Windows- де қолданылады.
  
• 
  «Архивтік» жалауы – архивтеуге дайынн немесе дайын емес. Windows-та қолданылады.
  
• 
  «Қысылған» жалауы – файл қысылады. Windows-та қолданылады.
  
• 
  «Қаріптелінген» жалау – алгоритмді қаріптеу үшін қолданылады. Егер файлды оқуға рұқсаты жоқ кімде-кім оны оқымақ болса, ол файлды оқи алмайды және рұқсаты жоқ. Windows- да қолданылады.
  
• 
  ASCII/екілік жалауы - 0 - ASCII, 1 - екілік
  
• 
  Өндірістік кіру мүмкіндік жалауы - 0 – тек тізбектелген, 1 - өндіріске кіру мүмкіндігі
  
• 
  "уақытша" жалауы - 0 - қалыпты, 1 – жұмыс аяқталғанда йфайлды жоюға арналған.
  
• 
  Блакировка жалауы – файлға блакировка қою. Егер ол редактірлеуге керек емес болса.
  
• 
  Құру уақыыты – құрылған күні мен уақыты. UNIX қолданылады.
  
• 
  Соңғы кіру мүмкіндігі – соңғы кірген күні мен уақыты.
  
• 
  Соғы өзгертілген уақыты – соңғы өзгерістің күні мен уақыты. Windows және UNIX – та қолданылады.
  
• 
  Ағымды өлшем – файлдың өлшемі. Windows және UNIX – та қолданылады.
  

Файлдармен жұмыс істеу үшін негізгі жүйені шақыру:

• 
  Create – файлдардың деректерін құру.
  
• 
  Delete – файлды жою.
  
• 
  Open – файлды ашу.
  
• 
  Close - закрытие файла.
  
• 
  Read – файлдан оқу, файлдың алғашқы ағымдағы орыны.
  
• 
  Write – файлға жазу.
  
• 
  Append – файлдың соңына қосу.
  
• 
  Seek – арнайы файлдың орнына файлдық көрсеткішін орнатады.
  
• 
  Get attributes – файлдардың атрибутын алу.
  
• 
  Set attributes – файлдардың атрибутын орнату.
  
• 
  Rename – файлдың атын өзгерту.
  

Жадыда файлдарды шағылыстыру кей-кезде қолайлы (файлдар мен жұмыс істегенде жүйелерді енгізіп шығарудың қажеті жоқ), және жадымен жұмыс істеп, содан кейін дискыға өзгертілген файлдарды енгізу.

Жадының организациялық беттерін қолданғанда, файл толығымен жүктелмейді тек қана қажетті беттері жүктеледі.

Жады сегменттік организацияны қолданғанда, файл бөлек сегменттерге жүктеледі.

 Жадыға шағылысқан файл көшірмесіінің мысалы.

Алгоритм:

1. 
   1 файл үшін сегмент құрылады
   
2. 
   Жадыда фаайл шағылысады
   
3. 
   2 файл үшін сегмент құрылады
   
4. 
   1 Сегмент 2 Сегментке көшіріледі
   
5. 
   2 Сегмент дискіде сақталады
   

• 
  Шығатын файлдың ұзындығын анықтау ауыр
  
• 
  Егер жадыдағы файлды бір процесс бейнелеп және өзгертетін болса, онда файл сақталған жоқ, екінші процесс сол фалды ашып және ескі файлдармен жұмыс істейді.
  
• 
  Файл көптеген сегменттер мен немесе виртуалды кеңістікте үлкен болуы мүмкін.
  

Бір каталогтағы жүйелердің барлық файлдарының мазмұны.

Төрт файлды құрайтын бір каталогтік жүйе

• 
  Қарапайым
  
• 
  Каталогтарды қарамай файлдарды тез табуң мүмкіндігі
  

• 
  Басқа да қолданушылар файлды бірдей атпен құра алады.
  

Әрбір қолданушыға өзіндік каталогтар құрылады.

Қолданушы жүйеге кірү барысында өзінің каталогына және сонымен ғана жұмыс істейді. Ол жүйелік файлдарды қолдануын күрделендіреді.

Ортақ кіру мүмкіндігі бар жүйелік каталогты құру бұл мәселені шешуге әкеледі.

Егер бір қолданушыда көп файлдар болса, онда бірдей атты файлдардың қажеттілігі болады.
ДӘРІС 12 Windows 95/98/XP операциялық жүйесі.

Дәріс мазмұны

1.Windows 95. Негізгі ерекшеліктері.  Windows 98 пен негізгі айымашылықтары.

2.ОЖ функциялары және құрамы. Windows 95. Windows 95 интерфейсі.

3.Windows 95/98 архитектурасы туралы қысқашы мағлумат.

Ең алдымен жаңа операциялық жүйе құрушылар оған Windows Net 1.0. деп аталатын, себебі оның кардинальді жаңалығына  және ішкі құрлымына байланысты. Бірақ көптеген өңдеулерінен өткен  Windows XP ие болды. Шындығындада бұл жүйе көптеген сұраныстарға ие болып, сонын нәтижесінде жаңа процессор – Athloh XP көзге түсті.

Windows XP арқасында көптеген операциялық жүйелер тізімі әлемге әйгілі болды. Былайша айтқанда Windows версиясының ішкі құрлымы аса да өзгерген жоқ. Ең негізгі еңгізілген жаңалық ол дауыстық командалар және әдеттегі 32 разрядтық варианттарының орнына 64 разрядтық сервер орнатушы және 64 разрядтық процессоры Itanium бар операциялық жүйе пайда болды. Windows XP интерфейсті түгелімен орнататын Microsoft операциялық жүйесі болып табылады. Енді қолданушылар өзінің операциялық жүйесінің  түрін барынша өзгерте алады.

Windows XP ОЖ автоматтандыру әдістерін реттестіру.

Қосымшаның автоматтандырылған жүктеуіші. Қосымшаның втоматты түрде жүктеу үшін Windows XP операциялық жүйес жүктелгеннен кейін өте қарапайым әдіс қарастырылған – бұл арнайы папка \ Автозагрузка (\Негізгі меню\ Программалар \ автожүктеу). Қосымшаның автоматты жүктеуді жөндеуде осы папкада жүктелетін қосымшаның жарлықтарын көшіру орындалады. Кері жағдайда қосымшаның автоматты жүктеу өшіруде \ Автозагрузка папкасыннан оның жарлығы жойылады.

\Автозагрузка папкасының көмегімен тек қосымшаларды жүктеу ғана емес,құжатты ашуға болады.

Дәріс мазмұны

1 Windows NT туралы жалпы мағлуматтар. Windows NT интерфейсі. Windows NT архитектуралық модулі.

2. Windows NT - нің жадысымен басқару. Основные отличия Windows 2000. NTFS4 (Windows NT) и NTFS5 (Windows 2000) файлдық жүйесі.

Windows NT  32 разрядты, алғашында 1993 жылы одан саң 1998 жылы жарыққа шыққан бірінші версиясы болып табылады. Бұл жүйе жоғары сенімді  және тұрақты болып тек жұмыс жасауға арналған болатын. Сол себептен Windows NT-де түрлі қателіктер өте аз кездеседі. Бұның себебі NT  OS/2 сияқты өзінің барлық программаларын басқаруын қадағалап отырады. Windows 3.1. 95/98/МЕ жүелерінде әрбір іске қосылған программа өзін басты санап және жедел жадтағы кез келген орынға ие болу үшін күресті, сол себептен операциялық жүйенің қызметі нашарлады. NT бұл жағдайды кеңінен қарастырып әрбір программаға өзіне лайықты жедел жадтан орын береді. Бұл орындарда арнайы адрестер арқылы орнылысты. Бұдан бастап NT  Windows 98 қарағанда компьютер ресурстарына кез келген программалардың мүмкіндігін шектеді. Бірақ NT - мен жұмыс жасаудан көптеген программалар бас тартты.

NT артықшылы жүйелік режимде жұмыс жасауда ғана, басқаша айтқанда кез келген компьютерлермен байланыс жасауда белгілі болады.

1998 жылдың аяғында Microsoft корпорациясы 1999 жылы шығуға болжаған

Windows NT 5.0. версиясы жаңа атпен, яғни,  Windows  2000  шығады деп жариялады. Бірақ оның тек қана аты өзгеріп қоймай бұл операциялық жүйе тек бірлескен саудада емес, сонымен қатар үйдің дербескомпьютері болуы тиіс еді.

Windows 2000 операциялық жүйесі Windows NT 5.0 түрінде көрсетеді, бұл Window NT 4.0 жүйенің қасиетін алған.Бұл толығымен 32-разрядты көпесепті жүйе болып табылады.

Windows 98-ді басқару. Windows 98 командаларының көп бөлігі тышқаннын көмегімен орындалады. Тышқан нусқагышы деп аталатын басқару элементі тышқанмен тығыз байланыста болады. Тышқан нұскағышының Жұмыс үстеліндегі козғалысын тышканды жазық бетте козғау аркылы басқаруға болады. Жұмыс үстеліндегі кез-келген объектіге тышканның оң жақ батырмасын шертсек жанама меню пайда болады. Жанама менюде осы объектімен жұмыс істеу кестесі көрсетіледі. Эр объект үшін жанама меню кестесі әр түрлі болады:

-   қаптама үшін;

-   таңбаша үшін.

Тышқанның көмегімен ашқарылапгын басқару тәсілдері:

■   шерту (тышқанның сол жақ батырмасын жылдам басып, жіберіп

■   оң батырманы шерту;

■   екі рет шерту;

■   сүйреу — сол жақ батырмасын басып түрып, тышқанның орнын

■   тышқанды созу — сүйреу сияқты орындалады, бірақ бүл кезде

пиктограммамен жүмыс тәсілдерінен еш аиырмашылығы жоқ. Танбашаның көмегімен кейбір жиі қолданылатын объектілерге жылдам қатынауға болады. Таңбашаның төменгі сол жак бұрышында иілген жебелігі болады.

Менің компьютерім (Мой компьютер) терезесін ашып, онда С: катқыл дискісінің таңбашасын тауып альвдыз. Сол таңбашаға екі рет шертсе жаңа терезе ашылады. Бұл терезеде С катқыл дискісінде орналасқан файлдар мен каптамаларды көруге болады. Сол қаптаманың біреуін тандап алып, тышқан нүсқағышымен екі рет шерту арқылы оны ашып алуға болады.

Осы процесті қайталай отырып бағыныңқы каптамалардың ең түпкі файлдарына жетуге болады.

Қаптама терезесі дегеніміз осы қаптаманың ішінде орналасқан файлдар мен қаптамалардыц графиктік түрде бейнеленуі. Кез-келген қаптама өз терезесінде ашылады. Осылайша бір мезгілде бірнеше терезені ашып қоюға болады.

Дәріс мазмұны

1.UNIX ОЖ негізгі компонентері. UNIX операциалық жүйесінде пайдаланушының жұмысымен байланысты негізгі түсініктер. 2.Каталог және файлдар. Файлдың иесі және файлды қорғау.  Мәтіндік файлдармен жұмыс. Стандартты файлдар. Программаны өңдеудің тәсілдері. Жүйелік администрациялау. Файлдық жүелер.
UNIX ОЖ тарихы. 40-50-ші жылдары барлық компьютерлер дербек көмпьютерлер болатын, яғни ол кезде пайдаланушы компьбтермен жұмыс жасауда белгілі сағаттарға ғана жазылатын және маши осы уақытта пайдаланушының мүмкіндігінде болатын. Осы компьютерлердің физикалық  өлшемдеріүлкен болатын, бірақ, осындай компьютерде жұмыс жасау әр уақытта бір ғана пайдаланушы болатын. 60-ші жылы осы машиналардың орнына  пакетті жүйелер келді, мұнда, программист машиналық бөлмеге перфакарта түрінде тапсырмаларды әкеле бастада. Егер жеткілікті түрде тапсырмалар жиналса, онда оператор оларды бір пакетке магнитті лентаға көшіретін. Перфокарталарды өткізуден бастап баспаға шығыруға дейін бір немесе бірнеше сағат өтетін.

Осы бар схеманы барлығы өнімсіз  және көнілдерінен шықпағаннан кейін, оны ары қарай іске асыруда, Дартмуттік колледжде және Массачусетском технологиялық институтта уақытты бөлу жүйесін ойлап шығарған.

Дартмуттік жүйеде тек BASIC – ғана жұмыс істейтін, бірақ ұзаққа созылмай жойылып кетті. Аз уақыттың ішінде Массачусеттік технологиялық институтінің зерттеушілері Bell Labs лабораториясында екінші поколениядағы MULTICS (мультиприкациялық ақпараттық және есептеуіш службаны) жүйені өңдей бастады.  Кейінрекосы лобораторияның зерттеушісі кен Томпсон жаңа қызықтыратын мәселелерді іздеумен шұғылдана бастады.

80-ші жылдардың ортасында UNIX операциялық жүйесі мини-компьютерлерде және инженерлі жұмыс станцияларында қолданылды.

UNIX операциялық жүйесі  PDP – 11 машинадан ауыстырылған алғашқы компьютер –Interdate 8/32 мини-компьютері болыды. Мұнда,  UNIX жүйесінда бүтін сандар 16-разрядты, адресі 16- битті, және  негізгі айнымалыларды сақтау үшін үш регистр болды деген тұжырым пайда болды. Бірақ бұл тұжырымның біреуіде ақиқатты болғанжақ. UNIX жүйені ақиқатты етіп  жасау үшін біраз еңбектену керек болды.

UNIX жүйесінде  желімен жұмыс істеудің барлық  жұмыстары екі машинаны қосудан басталды. Interdate – кейін UNIX  жүйесі VAX-қа ауыстырылды, ал содан кейін басқа компьютерлерге ауыстырылды.

1984 жылы АҚШ басшылары AT&T корпарациясын бөлгеннен кейін компания қаржылық инвестицияны компьютерлік өндіріске заңды салуды жүзеге асырды. Ұзамай осыдан кейін  AT&T компаниясы UNIX жүйесінің бірінші коммерциялық вариантын нарыққа шығарды. Оның нарыққа шығуы аса сәтті болмады, сондықтан бір жылдан кейін ол  жаңа версиясына ауыстырылды.

UNIX жүйесінің негізгісі – процесстер болып табылады. UNIX процесстері классикалық процесстерге ұқсайды. Әр процесс бір программаны жүктейді және басқарудың бір ағымын алады. Басқа сөзбен айиқанда процессте бір командалар счетчигі бар.

Дәріс 15 LUNIX операциялық жүйесі. Window X графикалық қабықшасы.

Дәріс мазмұны

1.Жүйенің сипаттамасы. Графикалық интерфейс.

2.Мәтіндік редактор N Edit.

LUNIX операциялық жүйесі 1991 жылы құрылып және 1994 жылы Линус Торвальдспен шығарылған Ол басқа операциялық жүйелерден  барлық мүмкіндіктерімен  ерекшеленеді. LUNIX жазылған ғана операциялық жүйе қызығушымен құрылған (Торвальдс оны дипломдық жұмыс ретінде жазған). Сонымен қатар ол, осы сияқт әлемнің әртүрлі мемлекеттерінің  қызығушыларымен күн сайын дамып, толығып және қолдау тауып отарады. Сонымен қатар LUNIX біздің жазылған еркін таралатын операциялық жүйе.

«Еркін таралу» статусы операциялық жүйенің тек бір ғана қасиеті бар, мысалы ашық архитектура. LUNIX  ядросы басқа   Windows дан  айырмашылығы, «шығу мәтіндері» түрінде таралады және өзгертулер үшін ашық, сол себепті оны әрбір білімді программист оны компьютерге  жеңіл және тез қоса алады. Осылайша LUNIX орындалады. Әлемнің милиондаған программистері өздерінің ескертулері мен қасымшаларын, Линус Торвальд басқаруындағы «Мозговой центр» деп аталатын орталыққа жіберіледі және олардың ішіндегіең қызықтылары ядроның негізгі версиясына автоматты қосылады.

Осы уақытта LUNIX операциялық жүйесі UNIX-пен бігіге бастады, сондықтан оған UNIX – тің программалық қамтамасыздандырулар ауыстырылғаннан кейін LUNIX жүйенің пайдалылығы үлкейді. Сонымен бірге операциялық жүйе LUNIX  ОЖ дамуына және кеңейюіне бірнеше адамдар үлесін қосты.

1996 жылы жарыққа 2.0 версиясы шықты. LUNIX жүйесінің бұл версиясы С тілінің – 470000 жолынан, және ассемблер мәтінінің –8000 жолынан тұрды. 2.0 версиясынан кейін  қосымша выпусктар шыға бастады.

Арнайы LUNIX үшін  пайдаланушының екі әртүрлі графикалық интерфейсі жазылды: GNOME  және KDE.  LUNIX жүйесі тегін үлестірігленге қарамастан, ұзындығы бойынша Microsoft корпорациясының  Windows 2000 операциялық жүйесі үшін лицензиясынан жоғары болды. Пайдаланушылар екілік файлдарды, мәтіндерді  еркін көшіреді, үлестіреді. LUNIX және UNIX жүйелерінің ішкі құрламдың деректері, программалары, алгоритмдеріөте ұқсас болды. Мысалы, 80% пайызы LUNIX-тің 150  жүйелік шақырулары POSIX, BSD жүеге ұқсан болды. Сонымен UNIX  жүйесін жазудың үлкен бөлігі LUNIX-ке де қолданылады. Жалпы айтқанда екі жүйе де бір біріне ұқсас болып келеді., сол себептен UNIX операциялық жүйенің міндеттерін қарастырайық.

1. 
   Файлдар мен каталограрды басқару командалары;
   
2. 
   Фильтрлер;
   
3. 
   Программаларды өндіру тәсілдері;
   
4. 
   Мәтіндік процессорлар;
   
5. 
   Жүйелік басқару;
   
6. 
   Әртүрлі.
   

1.Қосымшаны іске қосу

2. Толықэкранды қосу

3.Программаны қосымша жөндеу

Зертханалық жұмысқа тапсырма

1. 
   Пуск-Выполнить командасын жіберу
   
2. 
   Диалогтық терезеде қоосымша программаның атауын көрсетіп mem.exe , ОК батырмасын басу керек. MS DOS программасы автоматты түрде іске қосылады.
   
3. 
   Толықэкранды режим құрал-саймандар тақтасында.
   
4. 
   нажмите комбинацию клавиш ALT+TAB батырмасын басқанда, жұмыс столы мен басқа қосымшаларға ауысады.
   
5. 
   Кез-келген батырманы басқанда MS DOS ОЖ- сі туралы ақпаррат ала аласыз.
   
6. 
   MS DOS программасын іске қосуға дайындау. Ол үшін ең алдымеен программа құрып алу керек. Жұмыс столының бос жеріне тышқанның оң жағын басып, контекстік менюда Создать-Ярлык батырмасын таңдау керек.
   
7. 
   Ярлык құру үшін Озор батырмасын басу керек.
   
8. 
   Далее батырмасын бас, ярлык атауымен танысып, Готова батырмасын басу керек.
   
9. 
   Құрылған ярлыкта тышқанның сол жақ батырмасын басып, кконтекстік мненюдағы Свойства командасын таңдау керек.
   
10. 
    Диалогтық терезеде MS DOS программасын құрып, ОК батырмасын басу керек.
    
11. 
    Шрифт, Жады, Экран және басқа да диалогтык терезедегі ярлык қасиеттері орналасқан. ОК батырмасын басу керек.
    
12. 
    Құрылғаан ярлыкты екі рет басу керек.
    
13. 
    Жұмыс істеп болған соң Windows жүйесі қалай автомтты түрде шамадан тыс жүктеледі.
    

Басқару органдарын индивидуальды баптау. Басқару элементін қосу операциясы.

1. Тышқанның қасиетімен баптау

1. Диологты терезені ашыңыз Свойства : мышь (Пуск-Настройка-Панель управления - Мышь).

2. Тексеру облысындағы басқару элементіне барып тышқанды екі рет шертіңіз. Тышқанды екі рет шерткенде элементтің ашылатындығына көз жеткізіңіз, ал тышқанды жеке-жеке белгілі бір уақыт интервалы аралығында екі шерткенде ашылмайтынды.

3. Екі рет басу жылдамдығын арттыру мақсатында движокты ең шеткі оң жақ бөлікке жылжытамыз.

4. Движокты ең шеткі сол жақ бөлікке жылжыта отырып екі бөлік шерту қосарланған екі шертуге интерпретацияланатындығына көз жеткізіңіз.

5. Өзіңізге қолайлы болатындай движоктың орналасу жағдайын таңдаңыз.

6. Перемещение вкладкасын басыңыз

7. Тышқанның сезімталдығын бәсеңдетіңіз движокты ең шеткі сол жақ бөлікке жылжыта отырып. Пременить пернесін басыңыз.

8. тышқан бағдаршасын экранның сол жақ төменгі бұрышынан оң жақ жоғарғы бұрышына дейін тышқаннан қол үзбей отырып апаруға болатына көз жеткіңіз.

9. Өзіңізге қолайлы болатындай движоктың орналасу жағдайын таңдаңыз. Применить командасын қолдануды ұмытпаңыз.

10. Тышқан қасиеті диалог терезесін жабыңыз.

2.Жұмыс столында безендіру баптпауы, проводникпен жұмыс, іздеу жүйесі.

1. Компьютерді қосыңыз, ОЖ–нің жүктелуін тосыңыз, жұмыс столының бос орнында тышқанның оң жақ пернесін шертіңіз.

2. Контекстік менюден «Свойства» пунктін таңдаңыз - Свойства: Экран диалогтық терезесі ашылады. Фон вкладкасының ашылғандығына көз жеткізіңіз.

3. Жұмыс столы суреті тізімінен «орман» суретін таңдаңыз, ОК пернесін басыңыз. Жұмыс столының фоны өзгергендігіне көз жеткізіңіз.

4. 1-3-ші пунктерді фон вкладкасындағы суретті өзгерте отырып қайталаңыз. «Созу», «Центрден», «Маңында» тәсілдері экранның безендірілуіне қалай әсер ететіндігін байқаңыз.

5. 1-3 пунктін қайталау, Облака суретін таңдап алып Растянуть әдісімен орнату.

6. Проводник программасын енгізу.

7. Проводниктен Windows жүйесін іздеу керек.

8. Жұмыс столының фондық суретін іздестіру жүйесімен орнату керек.

9. Лес объектісі табылғанда С: Windows- папкасында іздестірудің қорытындысы көрсетіледі.

10. Іздестіру жүйесін жабып, проводник терезесіне қайтып оралу.

11. Жұмыс столында карзинаныың белгісі көрініп тұруы мүмкін.

12. Проводник терезесін шерту арқылы жою.

13. Свойства : Экрандиалогтық терезесінде Фон вкладкасын ашу.

14. Фондық сутеррің тізбегінде Лес суреті жоқ.

15. Лес объектісін орнату керек.

16. Фон диалогтық терезесіндегі Своистваны ашып: Жұмыс столынының фондық суретінде Лес суреті бар.

17. Ашық терезелерді жабу.

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС №3

Қосымшаларға автоматты түрде кіру.

Файлдардың типтерінің қасиеттерін редактрлеу.

1. Жұмыстың мақсаты

2. ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСҚА ТАПСЫРМА БЕРУ.

Қосымшаларды автоматты түрде іске қосу.

1. Компьютерді қосып, ОЖ-нің іске қосылуын тосу керек.

2. Поводник программасын іске қосу.

3. Проводниктің сол бөлігінен С:/. Windows./ негізгі меню/программалар/ автожүктеме құжатын табыңыз.Оны ашып, оң жақ бөлігінен автоматты түрде жүктелген ярлыктар мазмұнын көріңіз.Құжаттың тұрған жерін есте сақтаңыз

/ сол жақ бөлік бойынша автожүктеу.

4. Панельдің сол жағында С:/. Windows құжатын ашыңыз. Оң жағынан Калькулятор (calc/exe) белгісін табыңыз. Керек уақытында айналдырып көрсетуін пайдаланыңыз. calc/exe.объектісін іздеуде қиыншылықтар бар болса, объектіні аты бойынша теру командасын басыңыз (Вид –упорядочить значки – по имени).

5. арнайы тасу командасы бойынша calc/exe құжатын панельдің оң жағынан сол жағына ауыстырыңыз. Эксперттік түрде сол жақтағы айналдырым автоматты түрде болып жатқанына таситын белгі панельдің шетіне белгіні таситынына көз жеткізіңіз. Тышқанның батырмасын жібермеңіз.

6. разыскав значок папки / автозагрузка белгісін тауып алғаннан кейін, оған тасу белгісін қойыңыз. Осы жұмыстардың нәтижесі белгіге қоылған жазу түсінің өзгеруі болып табылады. Тышқан батырмасын жібере отырып арнайы тасу менюында Құру (Создать) ярлыгін таңдаңыз.

7. откройте папку / автозагрузка құжатын ашып калькулятор программасының ярлігі пайда болғанына көз жеткізіңіз.

8. ОЖ жұмысын аяқтап, компьютерді өшіріңіз.

9. компьютерді қосып ОЖ-ң жүктелгенін тосыңыз, калькулятор программасының ярлігі автоматты түрде қосылғанына көз жеткізіңіз.

10. Кез келген әдіспен / автозажүктеу және калькуляторярлігін жою құжатын ашыңыз.

Файлдар типінің құрылысын редактрлеу.

1. Менің компьютерім ( мой компьютер) белгісін тышқанның оң жақ батырмасымен басыңыз. Контексті менюда проводникті ашу пункті бар екеніне көз жеткізіңіз.Екі пунктің де қозғалысын тексеріңіз. Бірінші жұмыста құжаттар терезесі ашылады, ал екінші терезеде проводник терезесі ашылу керек.

2. Контексті менюда Ашу (Открыть) пункті жартылай жуан шрифпен жазылу,енді осыны алдыңғы фактпен қойып осы жқмыста үндеместікпен істейтініне көз жеткізіңіз. (менің компьютерім белгісін екі рет шерткенде). Бұл жатығудың негізгі мақсаты ол бұл жұмысты өзгерту.

3. Құжат құрылымы диалогтік терезесін ашыңыз (пуск- настройка – свойства папки)

4. Файлдар типі құжатын ашыңыз.

5. Тіркелген тізімдерді айналдыра отырып Құжат (Папка) пунктін табыңыз.

6. Өзгерту командалық батырмасын бассаңыз Құрылымын өзгерту (Изменение свойства)файлдық типі ашылады.

7. Қозғалыс (Действия) тізіміндеАшу және Проводникті ашу құжаттарымен орындалатын екі қозғалыс жазылған.Ашу қозғалысы үндеместік түрінде жасалынған депсаналады,ол жартылай жуан шрифпен жазылған.

11. Проводникті ашу құрылысын белгілеп үндеместің батырмасын басыңыз. компьютерді қосып ОЖ-ң жүктелгенін тосыңыз, калькулятор программасының ярлігі автоматты түрде қосылғанына көз жеткізіңіз.

12. Кез келген әдіспен / автозажүктеу және калькуляторярлігін жою құжатын ашыңыз.

Файлдар типінің құрылысын редактрлеу.

8. Менің компьютерім ( мой компьютер) белгісін тышқанның оң жақ батырмасымен басыңыз. Контексті менюда проводникті ашу пункті бар екеніне көз жеткізіңіз.Екі пунктің де қозғалысын тексеріңіз. Бірінші жұмыста құжаттар терезесі ашылады, ал екінші терезеде проводник терезесі ашылу керек.

9. Контексті менюда Ашу (Открыть) пункті жартылай жуан шрифпен жазылу,енді осыны алдыңғы фактпен қойып осы жқмыста үндеместікпен істейтініне көз жеткізіңіз. (менің компьютерім белгісін екі рет шерткенде). Бұл жатығудың негізгі мақсаты ол бұл жұмысты өзгерту.

10. Құжат құрылымы диалогтік терезесін ашыңыз (пуск- настройка – свойства папки)

11. Файлдар типі құжатын ашыңыз.

12. Тіркелген тізімдерді айналдыра отырып Құжат (Папка) пунктін табыңыз.

13. Өзгерту командалық батырмасын бассаңыз Құрылымын өзгерту (Изменение свойства)файлдық типі ашылады.

14. Қозғалыс (Действия) тізіміндеАшу және Проводникті ашу құжаттарымен орындалатын екі қозғалыс жазылған.Ашу қозғалысы үндеместік түрінде жасалынған депсаналады,ол жартылай жуан шрифпен жазылған.

15. Жұмыс столындағы Менім компьютерімді екі рет шерттсе онда проводникте меім компьютерімнің папкасы ашылады.

16. Менім компьютерімдегі папканы ашып, содан прводник ашылуын көру керек.

17. пп 3-9 қайталап, папкілердің қасиеттерін жөндеу керек.

18. Диалогтік терезені жабыңыз.